"Ol kezde men QR Ulttyq Bankte jumys isteıtinmin. Valútalyq ıntervensıalarǵa jaýapty boldym. Qalaı bolǵanyn sol qalpynda baıandap bereıin. Eshqandaı senzýrasyz". 2015-2016 jyldarǵy devalvasıa qalaı jasalǵanyn jelide aǵynan jarylyp, ashyq baıandaǵan Ulttyq bank ókiliniń jazbasy osylaı bastalady, dep habarlaıdy Dalanews.kz.
"Eń birinshi sebepten bastaıyn. Eger jazbam, ortasynan úzilip, úsh kún boıy paraqshamda túk bolmasa, demek men UQK-da otyrǵanym. Birinshi sebep. Munaı baǵasy 110 dollardan 45-ke, odan soń 30 dollarǵa tústi. Árıne, mundaıda Qazaqstan esirtkige táýeldi adam sekildi dozasyz qaldy. Biz munaı aqshasynan 65% tabys tabatynbyz, al aqsha baǵamy qoldan bekitiletin. Ekinshi sebep. Reseıde Qyrym, sanksıa jáne munaı baǵasynyń quldyraýynan keıin rúbl 30-dan 70-ke bir-aq kóterildi. Al bizde she? Biz bolsaq, baıaǵy ádetimizge basyp, teńgeni qoldan ustap turdyq. Esh saspaıtynymyzdy kórsetip. Saldarynan reseılik arzan taýar elimizge lap qoıdy. Halyq RF-dan bárin tası bastady. Ol kezde rúbl baǵamy - 2,6 teńge. Otandyq bıznestiń basyna kún týdy. Arzan munaı, arzan ımport, jumys basynda ólip qalatyn shyǵarmyn dep oıladym", dep jazady Threads jelisindegi anonım.
2015 jyldyń tamyzyna deıin Ulttyq Bank 1 AQSH dollarynyń qunyn basynda 150 teńgeden ustady, odan keıin 185, sálden soń 188 teńge etti. Bul eksporttaýshylarǵa unamady. Olar 230,250 teńge degen naqty baǵamdy qalady. 300 teńge bolsa, tipti jaqsy.
Ulttyq Bank shamasy kelgenshe qarsylasty. Turaqtylyq týraly aıtyp, qaıta-qaıta el aldyna shyǵyp otyrdy. Odan keıin aqyry bolar is boldy...
2015 jyl tamyz: teńge aýytqymaly baǵamǵa qalaı kóshti, solaı "qulady": bir táýlik ishinde 30 %.
"Ulttyq Bank edel-jedel jıyn ótkizip: "fıskaldy aıyrmany jabamyz, bankterge kómektemiz", dep málimdeıdi. Al, shyntýaıtynda kim kimdi qutqarǵany belgili ǵoı. Birden júıe quraýshy elimizdegi 5 iri banktiń top-menedjerleri shaqyrylady, onyń ishinde Qazkom, Halyq ta bar. Zalda Ulttyq Bank basshysy, Aqordadan eki-úsh adam, quzireti joq, biraq yqpaldy adamdar (kimder ekenin ózderińiz aýyp kórińizder) otyrdy. "Kimge kómektesemiz" dep ózderinshe bastaryn qatyrýda. Devalvasıaǵa shamamen 2 apta qalǵan kez. Jıyn ótip jatyr. Barlyq "juldyz" ornynda. Bir saǵattan keıin basshylyq ol araǵa meni shaqyrady. Analıtıkalyq esep berýim úshin. Shyqtym da barlyǵyn aıtyp, kórsetip shyqtym. Ol aradan meniń aıtqandarymdy qulaǵyna qystyrǵan bireý de bolmaǵanyn aıqyn bilip shyqtym. Negizinen, kelisimsharttar qyzý talqylandy,kim qansha paıda tabady, al qaısy qansha joǵaltady degen turǵyda. Al halyq týraly bir sóz joq. Qarashaǵa kelgende olardy tek bir-aq nárse alańdatady: dúrbeleń bolmasa boldy. Atalǵan jıynnan keıin qaýipsizdikti arttyrý týraly buıryq berilgenin bildim (kimdi kimnen qorǵaý kerek ekenin uqqanyn shyǵarsyzdar). Jas komandanyń 2 tomnan turatyn analıtıkasyn osylaısha kereksiz etip tastady. Óıtkeni kelisimshart boıynsha qajetti 350 teńge onda qamtylmaǵan! Biz aýytqymaly aqsha baǵamynyń dálizi 230-240 teńge dep kórsetkenbiz. Aıtqandaı, ol arada reseılik olıgarhtar da otyrdy", dep jazady ol.
Onyń ústine halyqty aldaýsyratyp ustaý úshin búdjettegilerdiń jalaqysyn, zeınetaqyny, áleýmettik tólemderdi azdap bolsyn, kóterý kerek boldy. Baǵdarlamalar taǵy bar. Devalvasıa jasamas úshin qandaı quraldardy qoldanýǵa bolatynyn oılap kórińizdershi? Joq, ony qaıtemiz, bar shyǵyndy polısıaǵa, qaýipsizdikti arttyrýǵa jumsaıyq, 370 teńgeni birtindep emes, birden jasaıyq desti.
Al Reseı she, olar bizge qarap, únsiz otyrdy deısiz be? RF da munaı baǵasy arzandap, sanksıa qyspaǵy údegen soń rúbldi "qulatty". Olar ulttyq qordaǵy aqshany biz sekildi "jaqpady". Al biz jasandy túrde ulttyq valútany qoldap, aıamaı «jaqtyq». Rúbl arzandap, qazaqtar qýanyp júr, ekonomıka bolsa, shetinen búlinýde.
"Memlekettik bankter arasynda birneshe jabyq kezdesý boldy. Olardy mıy jetpeıdi, ne bolyp, ne qoıyp jatqanynan. Bizdiń jasandy áreketemiz olarǵa da teris áser etti. Ár kez ústeldi toqpaqtap, teńgeni erkin dálizge jiberý talap etildi. Sóıtip eki qyspaqtyń ortasynda qaldyq: bir jaǵynan RF, bir jaǵynan óz álegimiz. Bastaryn ótirik qatyryp, óz esebimizdi túgendep júrgenimizdi túsingen RF aqyry óz pozısıasyn ashyq tanytty: ne teńge baǵamyn erkine jiberesizder, ne biz shekarany jabamyz. Rasynda, ol kezde shekara mańy óńirler taýarlarynan aıyrylyp jatty. Ol kezde bizge devalvasıany jumsaq jasaý týraly úkim berilgen, alaıda kórshiniń últımatýmynan keıin bizde tańdaý qalmady. Eger Reseı sekildi birden devalvasıa jasaǵanda, shamamen 28 mlrd dollar únemder edik. Odan baıyp ketken eshkim joq, al halyqqa báribir. Erterek, oıbaıǵa basatyndyǵymyz bolmasa", - deıdi anonım.
2015 jyl 20 tamyz. 1 AQSH dollary 187 teńgeden 255 teńge, ile-shala 377 teńge boldy.
"2015 jyl 19 tamyz. Dosaev: "Biz kez kelgen senarıge daıynbyz, biraq devalvasıa jasaýǵa negiz joq" dep málimdedi el aldyna shyǵyp. Alaıda ol erteń qaraly beısenbi ekenin ol jaqsy bilip turdy. Ásirese, aldyn ala Lankaster bildi. Taǵy kimder bildi deısizder me? Qarjylyq-óndiristik toptar, Aqordaǵa jaqyndar. Olar dollardy shilde aıynda satyp alyp qoıdy, sodan keıin baǵa shyńyna jetkende satty. Kvazımemleketik kompanıalar, Samuryq-Qazyna, BJZQ, QMG jáne basqalary. Olar ózderin, tipti jabaıy ustady. Sheneýnikter. Olar bárin bilýge tyrysyp, barlyq jerge basyn suǵýmen boldy. Bastysy – barlyǵy shetinen qoldarynan túk kelmeıtin mısyzdar, biraq qoldarynda qyrǵyn aqsha bar", dep jazady ol.
Qazaqstan 1,5 jylda Ulttyq qordaǵy 28 mlrd dollary "jaǵyp tastaǵan". Jáı ǵana...
"Kúnde keshkisin meniń kabınetimde esep-qısap júrgiziledi. Aqsha baǵamyn jasandy jolmen ustap turý úshin 100-den 500 mln dollarǵa deıingi kólemdi rezervtik qordan naryqqa shyǵarý úshin. Ár kez bolyp jatqan oqıǵalar úshin ózimdi kináli sekildi sezinetinmin. Aıqaı-urys. Basshym tóbeme kelip tóngende, onyń túrine qarap turyp: "qazir ınfarkty ustap qalsa qaıtemin" dep oılaıtynmyn. Endi kináli kim degenge keleıik. 10 jyldan keıin muny aıtý ońaı, árıne. Ol kezde barlyǵynyń basy dań, ne bolyp, ne qoıyp jatqanyn durystap uǵynyp-túsinbedi de ǵoı. Al jumystan shyǵyp ketýge taǵy bolmaıdy. №1 kináli. Nan. Ol adamdardyń narazylyǵynan qatty qoryqty, tańdaýǵa kelgende qatty kibirtiktedi. Onyń adamdary arqyly qatty qysym jasaldy. Aqsha túk emes, bastysy – abyroı. Osylaı dedi. Joǵaryǵa kúnde esep berý úshin júgiremin. Sonda aıtatynym, búgin qansha aqsha "jaqqanymyz" týraly. Sodan kelesi tarap menen: "Bul qalaı, kóp pe" dep suraıdy. Birden jaýap bermeımin. "Masqara, bul Grýzıa men Qyrǵyzstandy qosa alǵandaǵy jyldyq búdjetteri ǵoı" dep ishteı jaýap berip, ishteı órt bolamyn...", - deıdi anonım.
Al osynyń bárinen habardar jazba avtory baıyǵan bolar dep oılasańyzdar, qatelesesizder.
"Ókinishke qaraı, ol kezde mende aqsha bolǵan joq, kerisinshe 28 mln teńge qaryzymyz bar edi. Anam qolyna tıgen jalaqysy 80 myń teńgeni aıyrbastaýǵa tyrysyp kórdi, biraq aqsha aıyrbas oryndary bos edi, dollar bolmady. Iá, buryn ózimen birge jumys istegen jigitterdi qulaqtandyrýǵa tyrystym. Óıtkeni olar ol kezde elimiz úshin mańyzdy ári quny 108 mln dollar bolatyn jobamen aınalysyp jatqan. Árıne, dollardaı nesıe alǵan. Teńgege qaıta qarjylandyryp kórińizder dedim. Sóıtsem, BSK ortańǵy saýsaǵyn kórsetipti olarǵa, endi she... Moral: devalvasıa aıaq-asty bolmaıdy. Ol "kerek adamdar" dollardy kóptep satyp alyp qoıǵanda bolady.
Túptep kelgende, shıkizat tabysyna táýeldi elde eksporttaýshylardyń múddesi aldyńǵy orynǵa shyǵady eken.
"Endi munyń barlyǵynyń astarynda ne jatqanyn aıtaıyn: Bul aradaǵy basty oıynshy – eksporttaýshy. Ol munaı, gaz, metal, astyq jáne basqasyn satyp, dollardaı tabys tabady. Al jalaqylar, salyqtar, jaldaý quny, komýnaldyq qyzmeter tarıfteri, barlyǵy teńgeleı júredi. Budan shyǵatyn qarapaıym logıka mynandaı: teńge qanshalyqty osal bolsa, sonsha árbir dollar úshin artyq aqsha alynady", degen ol sol kezeńdi bylaısha sıpattaıdy: "Ol kezde bireý qaıta saılanyp aldy, taǵy bireýi bar soqqyny ózi qabyldady, al taǵy bireýleri edel-jedel aktıvterin syrtqa shyǵaryp jatty, taǵy biri eki alaqanyn ysqylap, naǵyz urymtal sátti kútip turdy, al taǵy biri shynymen de eli úshin qatty ýaıymdap, kózine jas aldy...".
