Қасым-Жомарт Тоқаевтың 2022 жылы Қазақстан даму банкіне (ҚДБ) жасаған ескертуі өз нәтижесін бермеген сияқты. Сол кезде мемлекет басшысы ҚДБ-ның олигархтар мүддесіне жұмыс істейтін «қалтадағы ойыншық» екенін ашық түрде сынға алған болатын. Алайда, екі жыл өтсе де, еш өзгеріс жоқ. Ескі Қазақстанның олигархтары кезек-кезек өз жобаларын қаржыландырып, жеңілдікпен несие алуды жалғастыруда, - деп хабарлайды Dalanews.kz Nege.kz-ке сілтеп.
Әлихан Смайылов басқаратын Жоғарғы аудиторлық палата да осы жағдайға қатысты ескерту жасады. Бұл ескерту де сол қалпында қалып қоя ма, әлде жағдай түбегейлі өзгере ме? NEGE дереккөзіне сенсек, келесі кезекте Бас прокуратура бұл мәселені көтеруі мүмкін, бірақ ол кезде тек ескерту ғана емес, нақты шаралар қабылдануы ықтимал.
Олигархтардың сүйікті банкі
Қазақстан даму банкі олигархтар үшін жеңілдікпен несие алудың негізгі көзіне айналғандай. Мысалы, «Еуразиялық үштік» деп аталатын олигархтар тобының құрамына кіретін Александр Машкевич басқаратын «Қазхром» компаниясы 2024 жылдың басында 14,2 миллион доллар жеңілдетілген несие алды. Бірақ, осы компанияның мұндай қаржыға мұқтаж болғаны күмән тудырады. Себебі, «Қазхром» өз акционерлері ERG мен оның еншілес компанияларына жыл басынан бері 83,7 миллион доллар, ал шілде айында тағы 40 миллион доллар аударған.
Бұл жағдай ERG-дің мемлекет көмегіне мұқтаж еместігін және ҚДБ-ның жеңілдетілген несиесін тек мүмкіндігі бар болғандықтан алғанын көрсетеді. Бұдан бөлек, ҚДБ-ның басқа да бай клиенттері арасында Нұрлан Нығматулиннің ұлдары Нұржан мен Нұрхан, Владимир Ким, Эдуард Огай, Сайдулла Қожабаев, Серікжан Сейітжанов сияқты ірі кәсіпкерлер бар. Олардың жобалары мемлекеттік қолдауды қажет етеді ме, жоқ па деген сұрақтар көкейде тұрады.
Жасырын табыс көздері
Жоғарғы аудиторлық палата ҚДБ-ның тағы бір заңсыз әрекетін анықтады: банк бюджеттен бөлінген қаржыны кәсіпорындарға бірден бермей, депозитте ұстап, сол арқылы қосымша табыс тапқан. Банктің кейбір жобаларға жоғары пайызбен несие беріп, дәл сондай басқа жобаларға неғұрлым жеңілдетілген несиелер беріп отырғаны да белгілі болды.
ҚДБ-ның қазіргі басқарма төрағасы Марат Елібаев осы заңсыз әрекеттердің салдарынан болашақта қиын жағдайға тап болуы мүмкін. Қоғамның шыдамы таусылып барады, ал уақыт аз қалды.
Егер ҚДБ-да шынайы өзгерістер орын алмаса, бұл мәселе үлкен дауға айналуы мүмкін. Банк өз қызметін қайта қарастырып, мемлекет мүддесі үшін жұмыс істеуге көшуі тиіс. Әйтпесе, "ескі Қазақстанның" ескі олигархтық жүйесі мен оның қалдықтары өзгеріссіз қала бермек.
