يندونەزيادا ەكى قازاقستاندىق ءولىم جازاسىنا كەسىلۋى مۇمكىن. قازاقستاننىڭ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى باليدە ەكى وتانداسىمىزدىڭ ۇستالعانى جونىندە رەسمي مالىمدەمە جاسادى. ولار ەسىرتكى اينالىمىنا قاتىسى بار دەگەن كۇدىككە ىلىنگەن.Dalanews.kz ءتىلشىسى يندونەزيا زاڭىنا شولۋ جاساپ، ەكس-ديپلوماتتىڭ ويىن ءبىلدى.
جەرگىلىكتى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ حابارلاۋىنشا، قازاقستان ازاماتتارى ءساۋىر ايىندا ۇستالىپ، ولاردان 49 گراممعا جۋىق مەتامفەتامين تاركىلەنگەن. كۇدىكتىلەرگە ەسىرتكى زاتىن تاراتتى دەگەن ايىپ تاعىلىپ وتىر.
مينيسترلىك بۇل وقيعا بويىنشا تۇسىنىكتەمە بەرىپ، قازىرگى ۋاقىتتا يندونەزيانىڭ قۇزىرلى ورگاندارى تەرگەۋ امالدارىن جۇرگىزىپ جاتقانىن حابارلادى.
«قازىرگى تاڭدا اتالعان ازاماتتارعا قاتىستى سوتقا دەيىنگى تەرگەپ-تەكسەرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە. وزگە اقپارات جاريالاۋعا جاتپايدى. قازاقستاننىڭ دجاكارتاداعى ەلشىلىگى تەرگەۋ ورگاندارىمەن جانە كۇدىكتىلەردىڭ تۋىستارىمەن تۇراقتى بايلانىس ورناتىپ وتىر. بۇل ماسەلە ەلىمىزدىڭ ديپلوماتتارىنىڭ ەرەكشە باقىلاۋىندا»، – دەلىنگەن ءسىم تاراتقان اقپاراتتا.
سونىمەن قاتار، قازاقستان سىرتقى ىستەر ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى الىبەك باقايەۆ 26 ماۋسىم كۇنگى باسپا ءسوز بريفينگى كەزىندە قازاقستان مەن يندونەزيا اراسىندا تۇتقىن الماسۋ بويىنشا كەلىسىم جوعىن ايتتى.
ونىڭ ايتۋىنشا، قازاقستان جاعى مۇنداي قۇجاتقا 2014 جىلدان بەرى قول قويۋدى ۇسىنىپ كەلەدى جانە جۋىرداعى ۇستاۋعا دەيىن بۇعان قاجەتتىلىك تۋىنداماعان.
“ماسەلەنى يندونەزيا جاعى شەشىپ جاتىر. تەرگەۋ ءجۇرىپ جاتىر. ولار قانداي دا ءبىر شەشىمگە كەلگەندە سايكەسىنشە ءبىز دە ودان حاباردار بولامىز. ءبىز قول قۋسىرىپ وتىرعان جوقپىز. ەلشىلىك جۇمىس ىستەپ جاتىر” دەدى ءمينيستردىڭ ورىنباسارى.
ەكس-ديپلوماتتىڭ ويى
بۇل جايتقا قاتىستى عالىم، تاجىريبەلى ەكس-ديپلومات ءمۇرسال-نابي تۇياقبايەۆ پىكىر ءبىلدىردى.
"ەسىرتكىمەن ەكى قازاق يندونەزيادا ۇستالعانى جايلى قاۋەسەت تارادى. راس بولسا، جاعداي وتە مۇشكىل. شەتەلدىك پە، باسقا ما، قارامايدى. قاتال. تەك ولىمگە جىبەرەدى. ەسىرتكىمەن اينالىساتىن ەسۋاس، اقىماقتاردىڭ قۇلاقتارىنا التىن سىرعا. ديپقىزمەتپەن جۇرگەنىمدە اۋستراليا ۇكىمەتىنىڭ پم ارالاسىپ، ازاماتىن (30-دان اسقان) ولىمىنەن الىپ قالا المادى. فرانسيا قانشا ارالاسسا دا، فرانسۋز كەمپىردىڭ جانى جاحاننامعا جىبەرىلدى"، - دەيدى تۇياقبايەۆ.
يندونەزياداعى ەسىرتكى تۋرالى زاڭ الەمدەگى ەڭ قاتال زاڭداردىڭ ءبىرى سانالادى
بۇل مەملەكەت ەسىرتكى تاسىمالداۋ، ساقتاۋ نەمەسە تاراتۋ سەكىلدى ارەكەتتەرگە ەشبىر جاعدايدا كەشىرىم بەرمەيدى. مۇندا ەسىرتكىمەن بايلانىستى قىلمىستارعا قاتىستى زاڭ تالابى ءبىر عانا قاعيداعا باعىنادى: ەسىرتكىنىڭ مولشەرى 5 گرامنان اسسا، بۇل اۆتوماتتى تۇردە ءولىم جازاسىنا اكەپ سوعادى. يندونەزيا ۇكىمەتى بۇنداي اۋىر شارانى قوعامدى ەسىرتكىدەن قورعاۋدىڭ بىردەن-بىر ءتيىمدى امالى دەپ سانايدى. ءولىم جازاسىنىڭ ورىندالۋ ءتاسىلى دە ادامعا ۇرەي تۋعىزارداي – سوتتالعاندى ارنايى جاساقتىڭ قاتىسۋىمەن اتىپ جازالايدى.
بۇل ەلدىڭ قاتاڭ زاڭىنان بەيحابار نەمەسە بۇل زاڭنىڭ تەك ءسوز جۇزىندە عانا قولدانىلاتىنىنا سەنەتىندەر قاتتى قاتەلەسەدى. يندونەزياداعى تۇرمەلەردە ءقازىردىڭ وزىندە ەسىرتكى قىلمىسىنا قاتىستى جۇزدەگەن ادام ءولىم جازاسىن كۇتىپ وتىر، ولاردىڭ اراسىندا وزگە ەلدىڭ ازاماتتارى دا كوپ. وكىنىشتىسى سول، شەتەلدىك ازاماتتارعا دا ەشبىر جەڭىلدىك قاراستىرىلمايدى، كەرىسىنشە، ولاردى باسقالارعا ساباق رەتىندە كورسەتۋگە تىرىسادى. وسىعان دەيىن ديپلوماتيالىق جولمەن ءوز ازاماتتارىن امان الىپ قالماق بولعان اۋستراليا مەن فرانسيانىڭ ارەكەتتەرى ناتيجەسىز اياقتالدى. بىردە اۋستراليانىڭ پرەمەر-مينيسترى تىكەلەي ارالاسىپ، ديپلوماتيالىق دەڭگەيدە اۋقىمدى كەلىسسوز جۇرگىزگەنىمەن، 30-دان اسقان ءوز ازاماتىن ولىمنەن قۇتقارا المادى. فرانسيا ۇكىمەتى دە ءوز ازاماتشاسى – جاسى ەگدە تارتقان ايەلدى اجالدان اراشالاۋعا قانشاما كۇش سالعانىمەن، ناتيجە بەرمەي، ايەلدىڭ ءومىرى ولىممەن اياقتالدى.
يندونەزياداعى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى ءۇشىن ەسىرتكىگە بايلانىستى قىلمىس جاساعان ادامنىڭ ازاماتتىعى، الەۋمەتتىك مارتەبەسى نەمەسە بەدەلى ەشبىر ماڭىزعا يە ەمەس. ەلدە سوڭعى رەت ءولىم جازاسى 2016 جىلى ورىندالعانىمەن، سودان بەرى جۇزدەگەن ادام ءولىم جازاسى ۇكىمىمەن ءومىر ءسۇرىپ كەلەدى. جازانىڭ ورىندالۋى توقتاعانىمەن، ۇكىمنىڭ كۇشى ەش جويىلعان ەمەس. بۇل – كەز كەلگەن ۋاقىتتا جازانىڭ قايتا ورىندالا باستاۋى مۇمكىن ەكەنىن بىلدىرەدى. يندونەزيا بيلىگى قوعامعا «زاڭنىڭ اتى – زاڭ، ودان اتتاعاننىڭ تاعدىرى بىرەۋ» دەگەن ۇستانىمىن بارىنشا اشىق كورسەتىپ وتىر.
بۇل ماسەلەدە شەتەل ازاماتتارىنىڭ جازادان امان قالۋى وتە سيرەك قۇبىلىس. بۇعان دەيىنگى تاجىريبەلەر كورسەتكەندەي، يندونەزيا ۇكىمەتى ديپلوماتيالىق قىسىمدارعا قاراماستان، ءوز ۇستانىمىنان باس تارتقان ەمەس. سوندىقتان سوڭعى ۋاقىتتا ەكى قازاقستاندىقتىڭ ەسىرتكىمەن ۇستالعانى تۋرالى تاراعان اقپارات، راس بولسا، ولاردىڭ جاعدايى اسا قيىن. ويتكەنى ەسىرتكى مولشەرى بەلگىلەنگەن شەكتەن اسىپ كەتسە، سوت ۇكىمى دە انىق – ءولىم جازاسى. قازاقستاننىڭ ديپلوماتيالىق ارالاسۋى دا بۇل ازاماتتاردىڭ تاعدىرىن وزگەرتەدى دەپ كەپىلدىك بەرە المايدى. بۇعان دەيىنگى فرانسيا مەن اۋستراليا سياقتى دامىعان، ىقپالدى ەلدەردىڭ ديپلوماتيالىق كۇش-جىگەرىنىڭ ءوزى ناتيجە بەرمەگەنىن ەسكەرسەك، قازاقستاننىڭ جاعدايدى وزگەرتۋ ىقتيمالدىعى تىم از ەكەنى تۇسىنىكتى.
يندونەزيا ۇكىمەتى وزگە ەلدەردىڭ سىنىنا، حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ نارازىلىعىنا دا اسا ءمان بەرە قويمايدى. ولاردىڭ لوگيكاسى قاراپايىم ءارى قاتىگەز: قوعامدى ەسىرتكىدەن ساقتاۋدىڭ جالعىز جولى – قاتاڭ جازانى توقتاۋسىز قولدانۋ. بۇل قاتال ۇستانىم ەلدىڭ ەسىرتكىمەن كۇرەستەگى ساياساتىن اسا اگرەسسيۆتى جانە ۇرەي تۋعىزاتىن دەڭگەيگە جەتكىزگەن. وسى زاڭدار ارقىلى يندونەزيا ۇكىمەتى قوعامدى، اسىرەسە جاس ۇرپاقتى ەسىرتكىدەن قورعاۋعا بەكىنگەن.
تۋريستەر كوپ كەلەتىن تانىمال ايماقتاردا، اسىرەسە بالي ارالىندا، بۇل زاڭعا سەلقوس قاراۋ نەمەسە «مەن شەتەل ازاماتىمىن، ماعان باسقا زاڭ قولدانىلادى» دەگەن قاتە پىكىرمەن جۇرگەندەر ۇنەمى ۇستالىپ جاتادى. ءبىر ساتتىك اقىماقتىق پەن اڭعالدىق ادام تاعدىرىن ءبىرجولا وزگەرتىپ، ولىمگە اكەلۋى مۇمكىن ەكەنىن بۇل ەلدىڭ تاجىريبەسى انىق كورسەتىپ وتىر. يندونەزياداعى بۇل زاڭ ەشقاشان جۇمسارمايتىنىن جانە ەشكىمگە اياۋشىلىق تانىتپايتىنىن ەستەن شىعارماعان ءجون. مۇندا زاڭدى بۇزعان ادام ءۇشىن ديپلوماتيالىق قورعانىس تا، حالىقارالىق قىسىم دا ايتارلىقتاي قورعان بولا المايدى. ەسىرتكىنى ەسسىزدىكپەن تاسىمالداعان ادامنىڭ تاعدىرى تەك جالعىز عانا جولعا باعىتتالادى – ءولىم جازاسىنا.
