– نەگە جىلى ورنىڭنان باس تارتىپ، ماسكەۋگە كەتتىڭ؟
– ماسكەۋ كەڭەس ۇكىمەتى كەزىندە دە، ءقازىر دە كوپتەگەن ماماندىق يەلەرى ءۇشىن مۇمكىندىكتەر سىيلايتىن قالا. ەگەر وسكىڭ كەلسە، بيىك شىڭداردى باعىڭدىرۋدى قالاساڭ، ماسكەۋگە كەلگەن ابزال.
– وندا بارلىعىن قايتا باستاۋ كەرەك، قايتا ءوزىڭدى دالەلدەۋ قاجەت. قيىن ەمەس پە؟
– مەن ۇزاق ۋاقىت ەكىنشى رولدە قالا المايمىن. مەنىڭ «روسسيا-1»، «روسسيا-24» تەلەارناسىندا جاساپ جۇرگەن سيۋجەتتەرىم، قازاقستاندا 2002 جىلى جاساعان ماتەريالدارىما ۇقساس. ياعني تەلەارناعا كەشە كەلگەن ادامعا جۇكتەيتىن تاقىرىپتار. مەندە استانادا جاقسى قىزمەت، كوڭىلدەن شىعاتىن قارجىلىق جاعداي، شىعارماشىلىق سۇرانىس، بارلىعى بولدى. تۇرعىن ۇيمەن دە ەش ماسەلە تۋىندامادى. سوندىقتان كوشۋ مەن ءۇشىن قيىنعا سوقتى. الايدا، ءدال ءقازىر كەتۋ كەرەكتىگىن ءتۇسىندىم. ەندى بارلىعىن وزگەرتۋگە ءماجبۇرمىن. 2003-2004 جىلدان بەرى قوعامدىق كولىكتە جۇرگەن ەمەسپىن. ەندى قايتا اۆتوبۋستا جۇرەمىن. جولعا وتە كوپ ۋاقىت كەتەدى. ماسكەۋدە تاڭعى بەستەن باستاپ ەلەكتريچكا مەن اۆتوبۋس كۇتىپ تۇرعان ءبىر توپ ادامدى كورەسىڭ. قازىرگى جۇمىسىمدا ماعان بارلىعى بۇيرىق بەرۋگە ءازىر. مەنى تاڭعىتۇسىرىلىمدەرگە جىبەرەدى. بۇل كوپكە سوزىلمايدى دەپ ۇمىتتەنەمىن.
– قازاقستاندا 30 جاستان كەيىن قاراپايىم جۋرناليست بولىپ جۇرە بەرسەڭ ۇيات بولىپ سانالادى. ولار تەزىرەك جىلى كرەسلوعا جايعاسقىسى كەلەدى. سەنىڭ جاعدايىڭدا بارلىعى باسقاشا. ماسكەۋدە جۋرناليستيكانىڭ جاعدايى قانداي؟ كۇنى بويى «دالادا» جۇمىس ىستەۋ قانشالىقتى ىڭعايلى؟
– مەن جاڭالىقتارعا كەلگەندە، جاستاردىڭ اراسىنا تۇسەمىن بە دەپ قورىقتىم. الايدا، جاعداي مۇلدە باسقاشا بولىپ شىقتى. مەن ەڭ جاسى بولماسامدا، ەڭ ۇلكەندەرى دە ەمەسپىن. مەنىمەن بىرگە 40-تى القىمداعان جۋرناليستەر دە جۇمىس ىستەيدى. ونىڭ 15-20 جىلىن قاراپايىم سيۋجەت تۇسىرۋمەن وتكىزگەن. مۇنداي بۇل ۇيات بولىپ سانالمايدى. «ۆەستي» باعدارلاماسىنىڭ كوررەسپوندەنتتەرىن ءبىر ۋاقىتتا بارلىعىن بىرىگە كورگەن ەمەسپىن. ءبىرى تۇسىرىلىمدە، ءبىرى مونتاجدا. ءبىراق، كابينەت پەن كومپيۋتەرلەردىڭ سانىنا قاراعاندا 30 ادامداي بار. ودان كوپ بولماسا، كەم ەمەس. رەسەيدەگى جۋرناليستيكانىڭ جاعدايى بىزدىكىمەن سالىستىرعاندا وزگەرەك. قازاقستاندا قاراپايىم كوررەسپوندەنت ۋاقىت وتە شەف-رەداكتور، باس رەداكتور بولادى. ال ماسكەۋدە بۇگىن كەلگەن جۋرناليست، تاجىربيە جيناعاننان كەيىن ءوزىنىڭ اۆتورلىق باعدارلاماسىن اشادى. ساراپتامالىق باعدارلامالاردى جۇرگىزەدى... قازاقستاننىڭ جۋرناليستيكاسى رەسەيدىكىنەن تومەن ەكەندىگى جاسىرىن ەمەس. ەگەر ماسكەۋ باتىستىڭ جۋرناليستيكاسىنا ەلىكتەيتىن بولسا، قازاستانعا بارلىعى رەسەيدەن كەلەدى. باتىستا جاسى 40 جەتپەگەن ادام باعدارلاما جۇرگىزبەيدى. ءونىم قانشالىقتى ساپالى بولسا، كورەرمەننىڭ وعان دەگەن سەنىمى دە سونشالىقتى بەكەم بولادى دەپ سەنەدى. ال قازاقستاندىق تەلەارنالاردا سالماقتى باعدارلامالار، جاڭالىقتار مەن توك-شوۋلاردى تاجىربيەسىز، جاس مامان جۇرگىزەدى. ولاردىڭ تالانتىنا كۇمان كەلتىرمەيمىن. الايدا، تاجىربيەسى از بولعاندىقتان سالماقتى ماسەلەنى تالداپ جاتسا دا، بارلىعىن ويىنعا اينالدىرعانداي بولادى. قازاقستانداعى نارىق وتە كىشكەنتاي. جاقسى جۋرناليست از. ال ماسكەۋدە جاعداي مۇلدە باسقاشا. ءارقاشان ءوزىڭدى جاقسى قالىپتا ۇستاۋىڭ كەرەك. سەبەبى، جۇرگىزۋشى مەن كوررەسپوندەنتتىڭ دەڭگەيى بىردەي، وتە جوعارى. مىنە مەن بارلىعىنا جەتتىم دەپ ويلاي بەرگەندە، قالاي ارتتا قالىپ قويعانىڭدى بىلمەي قالاسىڭ.
– كاسىبي ماقساتىڭدى ايقىنداپ الدىڭ با؟
– جاڭالىقتاردا – ءىرى جول اپاتىن، جەر سىلكىنىسى سەكىلدى تاقىرىپتاردى قىزىقتى ەتىپ ءتۇسىرۋ وڭاي. سەبەبى ونداعى كارتينانىڭ ءوزى ادامدى ەلىكتىرەدى. ال ۇكىمەتتەگى جينالىستاردى كورەرمەنگە قىزىقتى ەتىپ جەتكىزۋ وتە قيىن. وندا قىزىقتى كورىنىستە، حالىقتىڭ قىزىعۋشىلىعىن وياتاتىن سپيكەرلەر دە جوق. وسىعان قاراماستان جينالىستاردى دا تارتىمدى ەتىپ جاساۋ ءۇشىن ۇلكەن شەبەرلىك قاجەت. وسى ايتىلعانداردى ەسكەرە وتىرىپ، مەنىڭ قانداي باعىتتا جىلجيتىنىمدى اڭعارۋعا بولادى. تىكەلەي ماقاساتىمدى ايتپاي-اق قويايىن. وعان جەتۋ ءۇشىن بىرنەشە اي عانا ەمەس، بالكىم كوپ جىل قاجەت بولار.
– ارىپتەستەرىڭنىڭ قاتارىندا بۇرىڭعى قازاقستاندىقتار بار ەكەنىن بىلەمىن...
– مۇندا قازاقستاندىقتار وتە كوپ. ءبىزدى قالجىڭداپ «قازاقستاندىق مافيا» دەپ اتايدى. ءارتۇرلى ۋاقىتتا «كتك»-دا جۇمىس ىستەگەن ءۇش ادام بارمىز. ولار كەزىندە جوعارى لاۋازىمدى يەلەنگەن. مۇندا دا كوپتەگەن جەتىستىكتەرگە جەتتى. ءبىز شىعىس تاربيەسىمەن وسكەن ادامبىز. بۇل بىزگە كوپ كومەگىن تيگىزەدى. سەبەبى، باسقالارعا قاراعاندا اشۋعا كوپ بەرىلمەيمىز. كوپ ماسەلەدە تەرەڭ ويلايتىنىمىز بار.
– سەنىڭ نۇرسۇلتان نازاربايەۆقا دەگەن ەرەكشە ىقىلاسىڭدى بىلەمىن. سوندىقتان سۇراماۋعا بولماس. ەلباسى تۋرالى فيلم تۇسىرۋگە تاعى دا شاقىرسا، ماسكەۋدەن كەلەسىڭ بە؟
– قازاقستانداعى كاسىبي ءومىرىم جۇرەگىمدە ماڭگى ساقتالادى. ونى ۇنەمى ساعىنىشپەن ەسكە الامىن. ءبىراق، بۇل مەنىڭ وتكەن ءومىرىم. ونى ەشقانداي وكىنىشسىز جاپتىم. ول تۋرالى بالالارىم مەن نەمەرەلەرىمە ايتىپ بەرەمىن. بىرگە جۇمىس ىستەگەن بارشا ادامدارعا العىسىم شەكسىز.
– ءبىر جىلدارى الەۋمەتتىك جەلىلەردەن جوق بولىپ كەتتىڭ. ماسكەۋدەن قايتىپ كەلگەننەن كەيىن Facebook پاراقشاڭدى قايتا اشتىڭ. وسى ۋاقىت ارالىعىندا وفلايندا نە ىستەدىڭ؟ سول كەزدە ماسكەۋدەن قايتىپ كەلۋىڭنىڭ سەبەبىن ايتا الاسىڭ با؟
– ۆيرتۋالدى ءومىرىمدى ۋاقىتشا جاپقاننان بىردەڭە جوعالتتىم دەپ ايتا المايمىن. كەرىسىنشە، تاپتىم. الەۋمەتتىك جەلى – ادامدارعا جامان اسەر ەتەدى. اسىرەسە كوپ ۋاقىتىن سوندا وتكىزگەندەر، شىنايى ءومىر مەن ۆيرتۋالدى ءومىردىڭ اراجىگىن اجىراتا الماي قالادى. الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى اقپارات تەكسەرىلمەگەنىن دە ەسكەرۋ كەرەك.
– قازاقستاندا جاساپ ۇلگەرمەگەن ىستەرىڭ بار ما؟
– بىر-ەكى جۇزەگە اسپاعان ويلارىم بار. 1959 جىلى تەمىرتاۋدا بولعان وقيعا تۋرالى ساپالى دەرەكتى فيلم ءتۇسىرۋدى بۇرىننان جوسپارلادىم. وندا حالىق كاسىپورىن نىسانىن سالۋعا قارسى شىققان بولاتىن. سونىمەن قاتار قازاقستاندا قاراۋسىز قالعان اسكەري نىساندار تۋرالى دا تەليەۆيزيالىق جوبا جاساۋ ويدا بار ەدى. 25 جىلدا ەشكىم ول تۋرالى تۇسىرمەدى دە، ايتپادى دا. ءبىراق مەن لاتىن امەريكاسىنا كەتىپ قالعان جوقپىن عوي. قازاقستانعا كەلىپ تۇرامىن. مەن قازاقستاندى جاقسى كورەمىن. ءقازىر قازاقستاندا جۇرسەم، جاڭا جوبالاردى جاساۋشى ەدىم. رەسەيگە كوشەيىن دەپ جاتقاندا ۇلكەن جوبا ۇسىندى. ءبىراق ول ءۇشىن جوسپارىمدى ۇزاق ۋاقىتقا شەگەرگە تۋرا كەلەدى. سوندىقتان ۇسىنىستان باس تارتتىم.
دەرەككوزى: «قامشى» پورتالى
