بەتتىڭ ارىن بەلگە تۇيگەن زيالىلار
سەرىك احمەتوۆ، ەرلان ارىن، باۋىرجان ابدىشيەۆ، اعايىندى رىسقالييەۆتەر ايىپتى بولىپ، سوت بار كىناسىن موينىنا قويىپ بەرگەندە، «ولار كلانارالىق قاقتىعىستىڭ قۇربانى بولدى» دەپ اقتاۋعا تىرىستىق.
مەملەكەتتىڭ ءبىر ميللياردى تۇرماق، ءبىر تەڭگەسىن الساڭ دا سەنى ەشكىم جەمقور دەگەن اتتان قۇتقارىپ قالا المايدى.
ءبىراق ولاردىڭ قاراپايىم حالىقتىڭ قارجىسىن جەمساۋىنا قۇيا سالعانىن بىلە تۇرا، بۇرا تارتىپ، بۇيرەكتەن سيراق شىعارىپ جاتامىز. سوندا جەمقورلاردىڭ قىلمىستىق ىستەرىن اشكەرەلەيتىن توم-توم ىستەردى قايدا قويامىز؟ ءبارىن ۇمىتا سالۋىمىز كەرەك پە؟ ال ەندى مۇنى اقىلعا جەڭدىرىپ كورىڭىزشى!
بۇگىندە ءاربىر وبلىس اكىمى ايماقتاعى حالىققا ءسوزى وتەتىن زيالىلاردى وزىنە جاقىن ۇستاپ، «توتەنشە» ءبىر وقيعالار ورىن السا، سولاردىڭ اۋزىمەن كوپشىلىكتىڭ پىكىرىن مانيپۋلياسيالايتىن ءادىس ويلاپ تاپقان. ەگەر الماعايىپ جاعداي تۋىپ، اكىمنىڭ ىشكەن-جەگەنى اشكەرە بولىپ، ءىستى بولسا، زيالىلار سول مەزەتتە «ادۆوكاتقا» اينالادى.
اكىمنىڭ قولداۋىمەن كىتابىن شىعارىپ، ءۇي الىپ، ماشينە مىنگەن زيالىلار جەرگىلىكتى جانە رەسپۋبليكالىق باسىلىمدارعا كولدەي-كولدەي ماقالا جازىپ، قوعامدىق قورعاۋشىنىڭ مىندەتىن اتقاراتىنىن كۇندەلىكتى ومىردەن كورىپ ءجۇرمىز.
ولار ماقالا جازۋمەن شەكتەلمەيدى. ەگەر استانا ايتقاندارىنا قۇلاق اسپاسا، الەۋمەتتىك جەلىنى ىسكە قوسىپ، «جەرلەسىمىزگە قولداۋ كورسەتەيىك» دەگەن ۇران تاستاپ، تۇتاس ايماقتىڭ ادامدارىن اياعىنان تىك تۇرعىزۋعا دەيىن بارادى. بۇل ەندى قازىرگى زيالىلاردىڭ سيقى. مۇنداي «ادۆوكات» زيالىلاردى جەرگىلىكتى جانە رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدە ارەكەت ەتەتىن دەپ ەكىگە بولۋگە بولادى.
تۇتاس ايماق اۋزىنا قاراپ وتىرعان اقساقال «جانىن شۇبەرەككە ءتۇيىپ»، «جازىقسىز» جانعا ارا ءتۇسىپ جاتقاندا كىم قاراپ قالسىن، مۇندايدا جۇرت تا بارىن سالىپ اكىمگە اراشا تۇسەتىنى بەلگىلى. ايماقتىق ءسوزىن ۇستاعان ابىز اقساقال ول اكىم بولىپ تۇرعاندا مادەنيەت ءۇيىن سالعانىن، جول جوندەپ، مادەنيەت پەن رۋحانياتقا قامقورشى بولعانىن (سوڭعىسىن تارقاتىپ ايتسا اسەرلى بولادى) جىپكە ءتىزىپ شىققان سوڭ، حالىققا ءىستىڭ جايىن ءتۇسىندىرۋدىڭ ءوزى قيىنعا سوعادى. دۋالى اۋىز اقساقال ماقتاۋىن اسىرعان مۇنداي التىن باستى ناشەندىكتى قالاي قولداماسسىڭ؟
سونداعى بار ارگۋمەنت اكىمنىڭ كەزىندە جول جوندەپ، رۋحانيات پەن مادەنيەتكە قولداۋشى بولعانى. بۇل ەندى اكىمنىڭ وبلىس، قالا باسقارعانداعى ادەپكى مىندەتى ەمەس پە؟ ەشبىر اكىم جول جوندەۋگە قالتاسىنان اقشا شىعارمايدى عوي. بۇل ءۇشىن بيۋدجەتتەن ارنايى قارجى بولىنەدى. ءبىراق مۇنى جەرشىلدىكتىڭ ۋىتى بويىن بيلەگەن جۇرتقا ايتىپ، ءتۇسىندىرۋ مۇمكىن ەمەس. ات توبەلىندەي توپ اكىمدى قولداپ، قورعاپ، سوڭىنان وزدەرىنىڭ وپپوزيسيونەر بولىپ كەتكەنىن اڭداماي قالادى.
رۋحانيات جاناشىرى كىم بولىپ شىقتى؟
اۋەل باستا ەرلان ارىن ۋنيۆەرسيتەت باسقارىپ، ورىسى كوپ كەرەكۋدە ۇلتشىلدىعىمەن تانىلدى. ءبىراق ءوز باسىمىز ەرلان ارىندى ۇلت ءۇشىن وتقا تۇسۋگە دايار تۇلعالاردىڭ قاتارىنا جاتقىزباس ەدىك. حالىق ءۇشىن ول – قاتارداعى شەنەۋنىك. ۋنيۆەرسيتەت باسقارعاندا قازاق رۋحانياتىنىڭ جاناشىرى رەتىندە كەيىپ تانىتۋى – جۇرت الدىندا ءوزىن «كۇلشەلى بالا» رەتىندە كورسەتۋدىڭ امالى-تۇعىن.
پرەزيدەنت ونى پاۆلودار وبلىسىنا اكىم قىلىپ تاعايىنداعاندا وڭىرگە قازاقى رەڭك بەرسىن دەپ ويلاعانى انىق. ءبىراق ول ويىن ارىننىڭ قۇلاعىنا سىبىرلاپ ايتپادى. بىلدەي ۋنيۆەرسيتەت باسقارعان ادام مۇنى ايتقىزباي ءتۇسىنۋى ءتيىس ەدى. ايتپەسە ەرەكەڭنىڭ وندىرىسپەن بىتە قايناسىپ، ينۆەستورلارمەن دامدەس-تۇزداس بولعان دانەڭەسى جوق. ءوندىرىسى ءوز بەتىنشە وركەندەپ جاتقان وبلىس ەرلان ارىننىڭ كومەگىنە مۇقتاج ەمەس ەكەنىن ءبارىمىز بىلەمىز.
ايماقتىڭ ەكونوميكاسىن «اشسا – الاقانىندا، جۇمسا – جۇدىرىعىندا» ۇستاپ وتىرعان ەۋرازيالىق توپقا قىر كورسەتەتىندەي امبيسياسى دا جوق.
ول بار بولعانى اقورداعا ارقا سۇيەپ، پاۆلوداردى ءبىراز قازاقىلاندىرۋعا كۇش سالىپ، وزىنە جۇكتەلگەن مىندەتتى ابىرويمەن اتقارۋى ءتيىس ەدى.
امال نە، ەرەكەڭ قولىنا بيلىك تيگەن سوڭ، قازىنانىڭ قارجىسىنا كوز الارتىپ، از عانا ۋاقىتتا ابىروي-بەدەلدەن ايىرىلدى.
ال ەندى ەرەكەڭدى اقتاپ كور. ءبىراق اقتاۋشىلار تابىلدى. كەزىندە ەرلان ارىننان قامقورلىق كورگەن ارمان قاني باستاعان ايماقتاعى زيالى قاۋىم وكىلدەرى بەتتىڭ ارىن بەلگە ءتۇيىپ، ەرەكەڭدى اقتاۋعا تىرىستى (ارمان قاني: «ءبىزدىڭ ءۇنىمىز اقورداعا ەستىلەر دەگەن سەنىمدەمىز» matritca.kz). ءبىراق سوت بارىسىندا ءبارى دالەلدەنىپ، ەكس-اكىمنىڭ ءوزى مەملەكەت باسشىسىنان كەشىرىم سۇراعاننان كەيىن «ادۆوكات» زيالىلار ءۇنسىز قالدى.
وسىلايشا ەرەكەڭ ءوز ميسسياسىن دۇرىس اتقارماي، سەنىمگە سەلكەۋ ءتۇسىردى. سەنىمدى اقتاماعانى ءۇشىن كارىم ماسىموۆتەن ارنايى «سالەمدەمەنى» العانىن دا ەستىدىك. ونى دابىرايتىپ ايتىپ جاتقىمىز جوق.
قۇدالارعا ايتا الماعان اڭگىمە
وتكەن جىلى جازدا سەرىك احمەتوۆ باستاعان قاراعاندى وبلىسىنىڭ شەنەۋنىكتەرى ءىستى بولىپ جاتقاندا ءوندىرىستى وڭىرگە قۇدالىققا باردىق. باسقوسۋدا كەزىندە ايماقتىق دەڭگەيدە جاۋاپتى قىزمەت اتقارعان اقساقالدار القا قوتان وتىرىپ، اتى شۋلى ءىستى ءسوز قىلدى. سوندا ءبىر كىسى «بيلىك الباندار مەن ارعىنداردى شەتىنەن قىلتاسىن قيىپ كەلەدى» دەپ ءوز ويىن ايتتى. ونىڭ سوزىنە جۇرتتىڭ ءبارى باس شۇلعىپ، قوستادى. قىز الىپ وتىرعاننان كەيىن قارسى ءسوز ايتىپ، داۋلاسىپ جاتۋدى ءجون كورمەدىك. ونىڭ ۇستىندە سوت تا اياقتالماعان ەدى. سوندىقتان ءۇنسىز قالدىق.
مىنە، سودان بەرى جىل اۋناپ ءتۇستى. ايىپ تاعىلىپ، ءىستى بولعان سەكەڭ باستاعان سەرىلەردىڭ كىناسىن سوت ورىندارى مويىندارىنا قويىپ بەردى. ادەتتەگىدەي احمەتوۆ مەملەكەت باسشىسىنان «جازدىم، جاڭىلدىم» دەپ كەشىرىم سۇراپ تا ۇلگەردى. بۇل از دەسەڭىز، ەكس-پرەمەر قاتەلىگىن (شىندىعىندا، تازا ەكونوميكالىق قىلمىس) مويىنداعاننان كەيىن ونىڭ تۋىستارى مەملەكەت قازىناسىنا 2،2 ملرد. تەڭگەنى قايتارىپ بەردى.
ءبىراق پرەزيدەنت ونىڭ سوزىنە جىبىگەن جوق. نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ احمەتوۆتىڭ ءسوزىن نازارعا الماعانى دۇرىس بولدى. قاشانعى كەشىرەدى. ولار «ەكىلىك» الىپ، اتا-اناسىنان كەشىرىم سۇراپ قۇتىلاتىن مەكتەپ وقۋشىسى ما؟ جاۋاپكەرشىلىك دەگەن بولۋ كەرەك قوي.
ءبىزدىڭ شەنەۋنىكتەر پرەزيدەنتتەن بۇرىن اللا مەن حالىقتان نەگە كەشىرىم سۇرامايدى؟ جاراتقاننان قورىقپايتىن، حالىقتى كوزگە ىلمەيتىن مۇنداي ادامدار پرەزيدەنتكە دە وپا بەرمەسى انىق. سوندىقتان نازاربايەۆ ونى كەشىرمەگەن شىعار.
احمەتوۆ ءىسى سوتتا قارالعاندا قاراعاندى وبلىسىنىڭ ەكس-اكىمى باۋىرجان ابدىشيەۆ الدەنە دەپ جۋرناليستەرگە ءوزىنىڭ كىناسىزدىگىن ايتقانى ەسىمىزدە. ونىڭ بۇل ارەكەتى كەيبىر جۋرناليستەردىڭ اياۋشىلىق سەزىمىن وياتقانى بەلگىلى. سودان كەيىن باۋكەڭدى قولدايتىن پوستاردان الەۋمەتتىك جەلىدە اياق الىپ جۇرە الماي قالدىق.
مەملەكەتتىك ساياساتتى ناسيحاتتايتىن باسىلىمدا جۇمىس ىستەيتىن ءبىر سەزىمتال ارىپتەسىمىز باۋىرجان ابدىشيەۆتىڭ سۋعا كەتىپ بارا جاتىپ تال قارماعانداي بولعان ارەكەتىن نازارعا الىپ، ءوزىنىڭ ىشكى تۇيسىگى ونىڭ كىناسىز ەكەنىن ايتاتىنىن جەلىدەگى پاراقشاسىنا ايشىقتاپ جازعانىن كوزىمىز شالدى. ال گازەت بەتىندە سوتتىڭ قالاي بولعانىن سەزىمسىز سۋىق اقىلمەن جازىپ شىعىپتى. بۇلاي ەكى سويلەيتىن جۋرناليستەر ءوزىنىڭ ەكى ءتۇرلى جازباسىمەن جۇرتتى ەكىۇداي پىكىرگە قالدىراتىنى جاسىرىن ەمەس. ەڭ دۇرىسى، سەزىمتال ارىپتەسىمىز رەسمي اقپاراتپەن شەكتەلۋى كەرەك ەدى.
بۇگىندە احمەتوۆ ىسىمەن ايىپتالعان لاۋازىمدى تۇلعالاردىڭ كىنالارى تولىقتاي دالەلدەندى. كەرەك دەسەڭىز، سەكەڭنىڭ ءوزى قىرۋار اقشانى مەملەكەتكە قايتارىپ بەرەتىن بولدى. ەندى احمەتوۆتى كىناسىز، سۇتتەن اق، سۋدان تازا دەپ كورىڭىز. ءبىراق الەۋمەتتىك جەلىنى ءسۇزىپ شىقساڭىز، ىشكى تۇيسىگىنە سۇيەنىپ، احمەتوۆتى ايىپتى سانامايتىن ادامدار ءالى دە بار.
ال جەرلەستەرىن جاۋعا بەرمەيتىن قاراعاندىلىق قۇدالارعا «سوت احمەتوۆتىڭ كىناسىن موينىنا قويىپ بەرىپتى عوي» دەسەڭىز، قۇدالىقتى بۇزىپ، قىزدارىن الىپ كەتۋدەن تايىنبايدى. سوندىقتان قۇدالارعا بۇل جايىندا ءلام-ليم دەگەن جوقپىز.
اكىمنەن پۇت جاساۋ
«قالا مەن دالا» گازەتىنىڭ وتكەن سانىنا بەرگەي رىسقالييەۆقا قاتىستى ماقالا جارىق كوردى. ماقالا نەگىزىنەن اعايىندى رىسقالييەۆتار بۇل دۇنيەدە بار-جوعىنا قاتىستى بولعان ەدى. اراسىندا بەرگەي رىسقالييەۆ سىبايلاستارىمەن مەملەكەت قازىناسىنا قانشاما شىعىن كەلتىرگەنىن ايتىلعان-دى. وسى ءبىر ءسوزىمىز بەرگەيدى جاماندىققا قيمايتىن اتىراۋدىڭ ءبىر اڭعال تۇرعىنىنىڭ شىمبايىنا باتىپ كەتسەك كەرەك. وقىرمان: «بەرگەيدىڭ اتىراۋعا جاساعان جاقسىلىعىن بىلگىڭ كەلسە، وبلىس ورتالىعىنا كەل» دەپ الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى سالەم ايتىپ جىبەرىپتى.
ءبىزدىڭ بەرگەي رىسقالييەۆتى اياقتان شالىپ، سىرتىنان عايبات ءسوز ايتۋ ماقساتىمىز ەمەس. ءيا، مويىندايمىز. اتىراۋدا بەرگەيدى قولدايتىن، ونى جاقسى اكىم بولدى دەپ ەسەپتەيتىن جۇزدەگەن، ءتىپتى مىڭداعان ادام بار.
جالپى، كەز كەلگەن اكىم حالىقتىڭ تۇرمىسىن تۇزەپ، ايماقتىڭ ەكونوميكالىق احۋالىن وركەندەتۋ – باستى مىندەتى. كوپىر سالىپ، جول جوندەگەن اكىمدى قولدان پۇت جاساۋدىڭ ەش قاجەتى جوق. بۇل – ونىڭ جاۋاپكەرشىلىگىندەگى شارۋا. جۇرت اكىمنىڭ جارناماسىمەن اينالىسپاۋى كەرەك. بۇل قىزمەتتى اتقاراتىن اكىمنىڭ باسپا ءسوز حاتشىلارى بار. سولاردىڭ شارۋاسى.
ەلىمىز بويىنشا مۇنايدىڭ وتانى – اتىراۋ حالقىنىڭ تومەن تۇرمىس كەشپەۋگە ەش قاقىسى جوق. اتىنان ات ۇركەتىن ءىرى مۇناي كومپانيالارىنىڭ ءبارى اتىراۋ وبلىسىندا مۇناي ءوندىرىپ جاتىر. مۇناي كومپانيالارى حالىقپەن ساناسىپ، الەۋمەتتىك جاعدايىنىڭ جاقسارۋىنا ءوز ۇلەسىن قوسۋى ءتيىس.
بۇل رەتتە وبلىس اكىمدەرى ينۆەستورلار الدىندا تاباندىلىق تانىتىپ، ءوز تالابىن قويا ءبىلۋى ءتيىس.
بىزدەر «بەرگەي رىسقالييەۆ مۇناي كومپانيالارىمەن حالىق مۇددەسىن كوزدەپ كۇرەسىپتى» دەگەن اڭگىمەنى ەستىگەن جوقپىز. ەگەر ول وسىنداي باتىل قادامدارعا بارعان بولسا، رەسپۋبليكاعا تانىمال ساياساتكەر بولار ەدى. سوندىقتان بىزدەر بەرگەيدى حالىقشىل اكىم بولدى دەپ ايتا المايمىز. ال ونىڭ اكىم بولىپ تۇرعاندا كەزىندە اتىراۋ وبلىسىندا اتقارىلعان شارۋالاردى العا تارتىپ، بەرگەيدى قايراتكەرلەردىڭ قاتارىنا قوسۋدىڭ ءجونى جوق.
ەگەر ول شىنىمەن «اتىراۋ حالقىنىڭ تابانىنا باتقان شوگە، ماڭدايىما باتسىن» دەپ ەڭبەك ەتكەن تۇلعا بولسا، ونى تۇتاس قازاقستان قورعاپ، قولپاشتايتىن ەدى.
جانىبەكوۆ سياقتى باسشى كەرەك!
ءقازىر قازاق قوعامى ۇلت مۇددەسىنە جۇمىس ىستەيتىن باسشىعا سۋساپ وتىر. قايراتكەر باسشى قانداي بولۋى كەرەك؟ الدىمەن ونىڭ ءبولمىس-بىتىمىن اشىپ الساق. ءبىزدىڭ ۇعىمىمىزشا، ەلگە قىزمەت ەتۋدى كوكسەيتىن قايراتكەر باسشى – وزبەكالى جانىبەكوۆتەي بولۋى كەرەك شىعار. ال سالىستىرىپ كورىڭىز، قاي باسشى جانىبەكوۆكە ۇقسايدى. ەشقايسىسى. ءبارىنىڭ ءتىلى شۇبار، ويلاعانى اقشا. جاسىق.
ەل ءۇشىن جانىن قيعان الاش ارداقتىلارىنداي باسشىلار شوعىرى قاشان قالىپتاسادى؟ 30-40 جىلسىز ونداي باسشىلاردى كورۋ مۇمكىن ەمەس سياقتى. سوندىقتان الداعى كۇنگە ءۇمىت ارتىپ، بولاشاق ۇرپاققا سەنىم ارتۋدان باسقا امال جوق.
ن.اۋباكىر.
