بۇل كىتاپتان نە بىلە الاسىز؟
كىتاپتا بالانى ەرتە جاستان دۇرىس دامىتۋدىڭ نەگىزى تۋرالى ايتىلعان. بۇگىنگى زامانعا بەيىم ەتىپ ءوسىرۋ ءۇشىن نە قاجەتتىلىگىن باياندايدى. بالا تاربيەسىندە انا مەن اكە قانداي ءرول وينايتىنىن تۇيسىنەسىز. سابيگە قانشا ۋاقىت ءبولۋ كەرەكتىگىن تۇسىنەسىز. بىرگە ۋاقىت وتكىزۋدەن قانداي تابىستارعا قول جەتكىزۋگە بولاتىنىن بىلەسىز.
ماسارۋ يبۋكا، جاپونيا
اۆتور تۋرالى
كىتاپتىڭ اۆتورى ءبىلىم بەرۋ مەن بالا دامىتۋ سالاسىنىڭ مامانى ەمەس. سوندىقتان ونىڭ ويىندا ستاندارتتى تەوريالارمەن قامتىلاتىن شەكتەۋلەر جوق.
اۆتور «Sony» فيرماسىنىڭ نەگىزىن سالۋشىلاردىڭ ءبىرى. جاپون ەلىن تىعىرىقتان الىپ شىققانداردىڭ ءبىرى.
«دارىنداردى وقىتۋ» ۇيىمىنىڭ ديرەكتورى جانە ەرتە جاستان دامىتۋ قاۋىمداستىعى ديرەكتورىنىڭ مىندەتىن اتقارۋشى.
كىتاپ اۆتورى ماسارۋ يبۋكانىڭ ۇرانى: بالاعا ءبارى باعىنادى دەگەنگە سايادى. كەيدە ەرەسەك ادامدار جاڭا ءبىر سالانى يگەرگەندە بارىن سالادى، ءبىراق ودان ەش ناتيجە شىعارا الماۋى دا مۇمكىن. ءۇش جاسار بالاعا قاراساق، ول قىسقا مەرزىم ىشىندە ۇزاق جول ءجۇرىپ وتەدى. بار ىنتاسىمەن ءتاي-تايلايدى. العاش رەت سويلەپ ۇيرەنەدى. ودان باسقا نارسەنى دە وڭاي مەڭگەرەدى. مىسالى، ساز اسپابىندا ويناۋدى.
كىتاپ اۆتورى ءوزىنىڭ وزگەشە ەرتە جاستان دامىتۋ جاپون قاۋىمداستىعىن اشقان. سول جەردە بالانىڭ ءۇش جاسقا دەيىنگى بارلىق قىر-سىرىن تولىققاندى زەرتتەيدى.
نەگىزگى يدەيالارى:
ماڭىزدى ۋاقىت
قابىلەت پەن مىنەز ادامنىڭ تۋا ءبىتتى قاسيەتى دەگەن پىكىر قالىپتاسقان. ەگەر سەن اقىلدى بولىپ تۋساڭ، اقىلدى بولىپ وتپەكسىڭ. ەگەر اقىلدى بولماساڭ، باعىڭ جانباعانى. اۆتور بالانىڭ مي فيزيولوگياسىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى مەن ءسابي پسيحولوگياسىنىڭ وزگەشەلىگىن تەرەڭ زەرتتەپ، بالانىڭ ساناسىن دامىتۋ كىلتى ءۇش جاسقا دەيىنگى ءومىر تانۋداعى جەكە تاجىريبەسى ەكەندىگىن تۇجىرىمداعان. اتا-انا بالانى دامىتۋدىڭ نەگىزگى مەرزىمى بالا باقشاداعى ۋاقىت دەپ ەسەپتەيدى. ال، ماسارۋ يبۋكانىڭ پىكىرىنشە، بالاباقشادا تاربيەلەۋ وتە كەش. ءار بالا جاقسى وقي الادى، ول تەك وقىتۋ تاسىلىنە بايلانىستى.
دامۋىندا ارتتا قالۋشىلىعى بار بالاعا ەرتە جاستان-اق تۇك شىقپايدى دەپ ايتادى. ولار ءارىپ تانىپ، قولىنا قالام ۇستاسا دا جەتكىلىكتى دەپ ەسەپتەلىنەدى. ءبىراق دوكتور شينيچي سۋزۋكيدىڭ تاجىريبەسى كورسەتكەندەي، ءتىپتى مۇنداي بالالار دا تولىققاندى ءبىلىم الىپ شىعۋعا قابىلەتتى.
ءسابيدىڭ شاماسى نەگە جەتەدى؟
ەرتە جاستان دامىتۋ كىلەڭ دانا تاربيەلەۋدى ماقسات ەتپەيدى. باستىسى، بالا قوعامدا ءوزىن جەڭىل سەزىنسە بولعانى. كىشكەنتاي كۇنىنەن كوپ ءتىل ءبىلۋ سان الۋان ادامدارمەن تەز ءتىل تابىسۋعا يكەمدەيدى. جاڭا مادەنيەتتەردى تۇسىنۋگە قولايلى. مۇنداعى ماقسات ەكسترا-كلاسس دەڭگەيىندەگى لينگۆيستتى تاربيەلەۋ ەمەس، تانىمى كەڭ ءبىلىمدى ادام قالىپتاستىرۋ.
بارلىق ادام بىردەي بولىپ تۋادى. ەگەر ءتۋابىتتى كەمىستىگى بولماسا. تاربيە بالاڭىزدىڭ قانداي بولاتىنىن انىقتايدى.
ميدىڭ قۇرىلىمى ءۇش جاسقا تامان قالىپتاسادى. نارەستەنىڭ كوپتەگەن جۇيكە جاسۋشالارى قوسىلماعان كۇيىندە بولادى. ۋاقىت وتە كەلە ولار بىرىگىپ، وتە مىقتى بايلانىس ورناتادى. ءۇش جاستا بارلىق نەگىز قالىپتاسادى. ءۇش جاستان كەيىن ەشتەڭە ۇيرەتۋدىڭ قاجەتى جوق دەگەن ءسوز ەمەس. بۇل ءۇش جاسقا دەيىن بالاڭىزعا كوبىرەك ۇيرەتىپ، بەرەرىڭىزدى بەرىپ قالۋ كەرەك دەگەن ءسوز.
باستاپقى ءبىرىنشى جىلى بالاعا كوبىرەك ءبىلىم بەرۋ ماڭىزدى. تاجىريبە كورسەتكەندەي، كوپ ءبىلىم بەرۋ بالا ساناسىنا كەرى اسەر ەتۋ ءقاۋپى بار، دەگەنمەن بالانى ەركىندىكتە قالدىرىپ، ەشتەڭە ۇيرەتپەۋ دە ەش ناتيجەگە جەتكىزبەيدى دەيدى پسيحولوگتار. ءوز نارەستەڭىزگە مەيلىنشە ىقتياتتى تۇردە ساتىلاپ ءبىلىم بەرۋدى جوسپارلاۋ كەرەك. بالاعا ىڭعايلى، ويناۋ تۇرىندە جەڭىل جەتكىزۋگە تىرىسۋ كەرەك.
كىشكەنتاي بالانىڭ زاتتاردى سۇلباسىنا قاراپ اجىراتا الاتىن قابىلەتى ەرەن. سوندىقتان ولاردىڭ ءبىلىم الۋىن كەيىپتەۋ، بەينەلەۋ تۇرىندە وتكىزگەن جاقسى. بالالار ابستراكتىلى ويلاي المايدى. ولار «9» دەگەن ساندى دا ۇقپاۋى مۇمكىن. ەسەسىنە كەرىك قانداي، تۇلكى قانداي بولاتىنىن تەز اجىراتادى. قالاي جازىلاتىنىن دا وڭاي جاتتاپ الادى. نارەستەلىك شاعىنان اۋەزدى جاقسى تانيدى. زەرتتەۋلەر بەس ايلىق نارەستەنىڭ وزىندىك ساز تاڭداۋ قابىلەتى بارىن كورسەتكەن. بالالار كلاسسيكالىق سازدى جاقسى قابىلدايتىنى انىقتالعان.
بالاعا نە پايدالى؟
تاعى ءبىر تاماشا زەرتتەۋ، ءبىر جاسقا دەيىنگى بالانى ءجۇزىپ ۇيرەتۋگە بولادى. ءجۇرۋدى ۇيرەتۋدەن قيىن ەمەس دەپ پايىمدايدى اۆتور. ءۇش جاسقا دەيىنگى بالاعا كەز كەلگەن اقپاراتتى ەستە ساقتاۋ وڭاي. ەڭ باستىسى، ول بالاعا قىزىقتى بولۋى كەرەك. ال، ول ءۇشىن قانشا كۇش-قۋات جۇمساۋى ماڭىزدى ەمەس.
ەرتە وقىتۋ بالادان دانا جاساپ شىعارۋدى ماقسات ەتپەيدى. ءسابي نە ىستەي الادى: سۋرەتكە قاراپ زاتتى تانۋ، ءاندى سازىنان ايىرۋ، ءبىر جاسقا دەيىنگى ءسابيدى جۇزۋگە ۇيرەتۋگە بولادى، ءۇش جاسقا دەيىنگى ءبۇلدىرشىن كەز كەلگەن اقپاراتتى قيىندىقسىز ەستە ساقتايدى.
ەرتە جاستاعى تاجىريبە اسەرى
بالانىڭ قانداي ادام بولاتىنى ونىڭ اينالاسىنداعى ادامدارعا بايلانىستى. اتا تەك دەگەن ودان كەيىنگى اسەر ەتۋشى جاناما فاكتور. دارىگەردىڭ بالاسى تەك دارىگەر بولىپ قالمايدى. جارلىنىڭ بالاسى دا جارلى بولىپ قالۋعا ءتيىس دەگەن قاعيدا جوق. ماماندىق پەن اكە-شەشەنىڭ قابىلەتى بالانىڭ قانداي بولىپ ەرجەتۋىنە تىكەلەي اسەر ەتپەيدى. ادەتتە اتا-انا اتا تەكتىڭ ماڭىزىنا زور ءمان بەرەدى. مىسالى، اكە مەن شەشە دە سپورتسمەن بولسا، جۇرتتىڭ ءبارى ەكەۋىنىڭ بالاسى ءجۇز پايىز سپورتسمەن بولادى دەپ توپشىلايدى. ءبىراق بالانى جاستايىنان سپورتقا باۋلىماسا، ولاي بولماي شىعۋى دا مۇمكىن. بالانىڭ تەگىندە سپورتتىق قابىلەت بولماسا دا، ونى ەرتە جاستان سپورتقا داعدىلاندىرىپ، جاتتىقتىرسا، وندا ول مىقتى سپورتسمەن بولۋى دا ىقتيمال.
«ءبىر قۇمالاق ءبىر قارىن مايدى شىرىتەدى».
ءۇش جاسقا دەيىن بالا ەشتەڭە تۇسىنبەيدى دەپ ويلايمىز. ونىڭ كوزىنشە نە جاساعىمىز كەلسە سونى ىستەپ، نە ايتقىمىز كەلسە ەركىمىزدە بولادى. ءبىراق بالا تۇيسىكپەن ءبارىن قابىلدايدى. سوسىن ەسەيە كەلە ءسابي كۇنىندە تانىسقان سويلەۋ مانەرى مەن ءوزىن ۇستاۋ ارەكەتىن ناقتى كورسەتەدى. سوندىقتان اينالاڭىزدا بەيپىل سويلەيتىن ادام بولسا، بالاڭىزدىڭ كەنەتتەن بوقتاپ سويلەۋىنە ەش تاڭدانباڭىز.
ءسىز ءوزىڭىزدىڭ ءبىر جاسىڭىزدى ەسكە تۇسىرە الاسىز با؟ ءجۇز ادامنىڭ توقسانى جوق دەپ جاۋاپ بەرەرى ءسوزسىز. بارلىق ەستەلىكتەر ۇلكەندەردىڭ ايتقان اڭگىمەلەرىنەن الىنادى. ءبىراق ەگەر كىشكەنتاي كەزىڭىزدە كوپ ءتىلدى قاتار ۇيرەنىپ، سوسىن تەك ءوز تىلىڭىزدە عانا سويلەپ كەتسەڭىز وزگە ءتىلدى ۇمىتقانداي بولاسىز. ال، ءبىر كۇنى اياق استىنان سول ۇيرەنىپ ۇمىتقان تىلدىك ورتاعا ءتۇسىپ قالساڭىز، ەستە جوق سوزدەر وزىنەن ءوزى كوكىرەگىڭىزدە سايراپ كەتەدى. سوندىقتان بالانىڭ ساناسىنا كوپ ءتۇرلى ءبىلىم قۇيۋعا تىرىسىڭىز. ولاردىڭ «ىرگەتاسى» سوعۇرلىم مىقتى بولا تۇسەدى. مۇنىڭ بارلىعى بالاڭىزعا كەلەشەكتە قاجەت بولادى.
تاربيە ۇستانىمدارى
ەگەر بالا مەيلىنشە تىنىش ءارى سابىرلى ورتادا ءوسۋى كەرەك، بولمە ءبىر ءتۇستى قاپتامامەن جاپسىرىلۋى ءتيىس، ەشقانداي الۋاندىلىقتىڭ قاجەتى جوق، قاتتى دىبىستار بالانىڭ مازاسىن الماعانى ءجون دەپ ويلاساڭىز، بالانىڭ دامۋىن تەجەيسىز. تۋمىسىنان سان الۋان ءتۇستىڭ ورتاسىندا، ايعاي-شۋدى ەستىپ وسكەن بالا «جىلىجايدا» تاربيەلەنگەن قۇرداستارىنان الدەقايدا تەز داميتىنى دالەلدەنگەن. اينالاسىن اشىق تۇستەر قورشاپ، شۋلى ورتادا وسكەن بالالار تىنىشتىقتا وسكەن ۇيكۇشىك بالادان اناعۇرلىم زەرەك بولادى، ءارى تەز جەتىلەدى.
تۋا سالىسىمەن ءسابيىڭىزدىڭ اينالاسىن كەرەمەت دەگەن دۇنيەلەرمەن كومكەرىڭىز. ءسابيىڭىز تەك جاقسى، ساپالى اندەردى تىڭداسىن. ادام بالاسى سالعان ەڭ ادەمى سۋرەتتەردى كورىپ ءوسسىن. ونەرگە دەگەن ماحابباتتى قانىنا ءسىڭىرۋ ارقىلى بالاڭىزعا الەمدى تانۋعا، جاقسى مەن جاماندى اجىراتۋعا مۇمكىندىك بەرەسىز.
ءبىر ىستەگى جەتىستىك ەكىنشى ءبىر سالاداعى بيىكتى باعىندىرۋعا باستايدى. بوبەگىڭىزگە ءوزى قالاعان بىرنەشە سالانى قاتار مەڭگەرۋگە مۇمكىندىك بەرىڭىز، سوندا ونىڭ بويىندا ىسكەرلىك قاسيەتىن دامىتاسىز.
جاقىندىقتىڭ پايداسى
ءسابيدىڭ تاربيەسى مەن جەتىلۋىندە ەشبىر بىركەلكى ەرەجە مەن رەسەپتى جوق. ءار اتا-انا ءوز بالاسىنىڭ ەرەكشەلىگىنە قاراي ونىڭ دامۋىنا نە قاجەت ەكەنىن انىقتاپ وتىرۋى كەرەك.
بالاڭىزدى قولعا ءجيى الىڭىز. ەل ىشىندە بالانى قولعا الا بەرسەڭ، جىلاپ ءجۇرىپ دەگەنىن ىستەتەدى دەگەن پىكىر بار. الايدا، بالانى جىلاتىپ وزىمەن ءوزىن قالدىرۋ وعان الدەقايدا كوپ زيان تيگىزۋى مۇمكىن. نەعۇرلىم كوبىرەك قولعا الساڭىز، سوعۇرلىم اشىق بولىپ وسۋگە قۇلشىنىسى ەسەلەنەدى.
بالانى قوينىڭا الىپ جاتۋ دۇرىس ەمەس دەۋشىلەرگە. اكە-شەشەمەن جاتىپ ۇيرەنگەن بالانى جەكە جاتقىزۋ قيىنعا تۇسەدى دەيدى. ءبىراق بۇل جاعدايعا باسقاشا دا قاراۋعا بولادى. كۇنى بويعى كۇيكى تىرلىكتەن شارشاپ كەلىپ، قوينىڭىزعا بالاڭىزدى الىپ ۇيىقتاپ كەتسەڭىز، جانىڭىز تىنىعىپ، رۋحاني تەپە تەڭدىككە قول جەتكىزەسىز. بالا دا سولاي. ارالارىڭىزدا تىعىز ءارى ىستىق قارىم-قاتىناس ورنىعادى.
سابيگە كوپ سويلەڭىز، اڭگىمەلەسۋدى ادەتكە اينالدىرىڭىز. كۇنىنە ءبىر ساعات ءبولىپ سويلەسۋدىڭ ءوزى بالانىڭ ءبىر جاسقا دەيىن ءتىلىنىڭ ەرتە شىعۋىنا اكەلەدى. ال، بالامەن بىرگە ويناپ، ونىمەن كوبىرەك سويلەسۋ بۇدان دا زور ناتيجە بەرەرىن ەسكەرسەڭىز، نە بولماق؟
بالانىڭ تىلىندە ساقاۋلانىپ سويلەۋدىڭ قاجەتى جوق. باسقاشا تۇسىنبەيدى دەپ ويلاماڭىز. ول ءبارىن تۇسىنەدى. تەك ونىڭ سويلەۋ مانەرى جەتىلىپ بولماعان. سوندىقتان ءوز قالاۋىنشا ويىن جەتكىزە بىلمەيدى. ءسابيىڭىزدى دۇرىس ءارى ادەمى سويلەۋ مۇمكىندىگىنەن ايىرماڭىز.
بالانىڭ دۇرىس جەتىلۋىندەگى باستى قاعيدانىڭ ءبىرى اكە-شەشەنىڭ ءوزارا سىيلاستىعى. ءسابيىم ءالى كىشكەنتاي، ەشتەڭە سەزبەيدى دەپ ويلاۋىڭىز مۇمكىن. بالكىم ول ۇرىس-كەرىس كەزىندە ايتىلعان ءسوزدىڭ ماعىناسىن تۇسىنبەس، ءبىراق ول نەگاتيۆتى ەنەرگيانى سەزەدى. بۇل ونىڭ جانىن جارالايدى.
اكەسى اناسىمەن قاتار ءجۇرۋى كەرەك. ءسابيدىڭ تاربيەسىندە اناسى كوپ ءرول اتقاراتىنى تۇسىنىكتى. ءبىراق بالا اناسىنا دا، اكەسىنە دە بىردەي ءزارۋ. سوندىقتان ۋاقىت تاۋىپ، وتباسى مۇشەلەرىنىڭ بارلىعى بىرگە وتكىزەتىن تولىققاندى ساتتەردى كوبەيتىڭىز.
بالا وزگە بالامەن ارالاسۋى كەرەك. الەۋمەتتەنۋ ەرەسەكتەر ءۇشىن قانداي ماڭىزدى بولسا، بالا ءۇشىن دە سونداي ءماندى. ءوزارا ارالاسىپ، سويلەسىپ بالالار وزگەنى سەزىنۋدى ۇيرەنەدى. باسقا بالالارمەن ويناپ، ارالاسىپ، بىرگە دامۋعا مۇمكىندىك تۋدىرىڭىز. بۇل ءارى پايدالى، ءارى قىزىقتى!
ۇرىسۋ – ۇجىمداعى ءومىردىڭ العاشقى ساباعى. ويىنشىق، اتكەنشەككە قاتىستى بالالار اراسىندا ءجيى شۋ شىعىپ تۇرادى. ۇرىسۋ بالاعا كەشىرىمدى بولۋدى نەمەسە دەگەنىنە جەتۋدى ۇيرەتەدى. سەبەپسىز ۇرىس بولمايدى. وزگەلەرمەن ۇرىستىڭ دەپ بالانى سوگۋگە بولمايدى. بۇل دا وزىندىك ءومىر مەكتەبى. ونى وتپەسە بالا تۇيىق، باسقالارمەن ارالاسقا دايىن بولماي شىعادى.
تارتىپكە باۋلۋ مەن تالپىنۋ
بالاعا بىردەڭە ىستەتكىزۋ ءۇشىن، ەڭ دۇرىسى، ونىڭ قىزىعۋشىلىعىن تۋدىرۋ. ساباق وقى دەپ كۇندە ماجبۇرلەۋىڭىز مۇمكىن. ءتىپتى كۇش قولدانۋىڭىزدا ىقتيمال. ءبىراق مۇنىمەن بالا ساباقتى جاقسى كورىپ كەتپەيدى. كەرىسىنشە، جەك كورىپ كەتۋى كادىك. اتا-انانىڭ مىندەتى – وقۋعا، اينالانى تانۋعا دەگەن بالاسىنىڭ قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ. ول كۇندەلىكتى جاۋلاسۋعا ۇلاسپاۋى كەرەك.
ءسابي نەنىڭ جاقسى، نەنىڭ جامان ەكەنىن ۇعىنبايدى. وعان قىزىق نارسەنىڭ بارلىعى جاقسى، قىزىق ەمەستىڭ بارلىعى جامان. ونى ماقتاسا، وندا جاقسى بولعانى. ۇرىسسا، جامان نارسە جاساعانى دەپ تۇسىنەدى. باستاپقىدا بالا جامان نارسە جاساعانى ءۇشىن نەگە ۇرساتىنىن تۇسىنە الماي دال بولادى. بۇل ونىڭ كوڭىل-كۇيىن تۇسىرەدى. ەرەسەك ادام ءوزى نەنى جاقسى دەپ بىلسە، نەنى جامان دەسە، سونى بالاسىنا تاڭادى، ءوزىنىڭ تۇسىنىگىن جاپسىرادى. بالاڭىزدىڭ قابىلەتى ءسىزدىڭ ماقتاۋ مەن ۇرىسۋدى قالاي قولدانۋىڭىزعا بايلانىستى سوعان تىكەلەي پروپورسيونالدى تۇردە داميدى. «قايتالاۋ – ءبىلىم اناسى» دەمەكشى، بالاعا بۇل ماقالدىڭ بەرەرى كوپ. قىزىعۋشىلىق جەتىلۋگە دەگەن ەرىك پەن تالپىنىستى تۋدىرادى. ءبىر ەرتەگىنى بىرنەشە رەت وقىپ بەرسەڭىز، بالانىڭ سول ەرتەگىنى ءوزى وقۋعا ىنتاسى ارتادى. ءسويتىپ، وعان ءارىپ ۇيرەتۋگە بولادى.
ماقتاۋ مەن جازالاۋدى وتە ابايلاپ قولدانۋ كەرەك. بىردەڭەنى دۇرىس جاساماعان بالانى كورسەك، بىردەن «بولمايدى» دەپ زەكيمىز. ءبىراق بالاعا بۇلاي جاساتقان سەبەپ بار عوي. ول ەرەسەكتەرگە ۇقساۋ ءۇشىن وسىلاي جاسايدى. ۇرىسىپ، تىيىم سالماس بۇرىن، دۇرىس جاساۋدى كورسەتۋ كەرەك. كەي جاعدايدا ارينە وزىڭىزدىكىن دالەلدەپ، ءتىپتى جازالاۋ دا كەرەك بولادى. تەك ونىڭ ءبارىن شەكتەن شىعارىپ الماۋ وتە ماڭىزدى.
بالا قيالى شىعارماشىلىق قابىلەتتى دامىتادى. بالاعا وزىنشە قيالداۋعا مۇمكىندىك بەرىڭىز. ءوزىڭىزدىڭ قالاۋىڭىزدى ايتىپ، تىقپالاي بەرمەڭىز. سوندا عانا شىعارماشىل ادام تاربيەلەپ شىعاراسىز.
بالانىڭ تۇيسىگىن دامىتىڭىز. تۇيسىك – وتە كونە سەزىم. ونى عىلىمي تۇرعىدا ءتۇسىندىرۋ قيىن. بوبەكتىڭ ەرتە جاستا جاساعان قىلىقتارى تۇيسىككە نەگىزدەلەدى. وسى تۋا ءبىتتى قاسيەتى باستىعىپ قالماسىن. سوندا ءسىز بالاڭىزدىڭ ءوز سەزىمدەرىنە ساي بولىپ وسۋىنە جول اشاسىز.
جىنىستىق تاقىرىپتىڭ بارلىعىندا تەك شىندىقتى ايتىڭىز. ەگەر بەلگىلى ءبىر جاسقا كەلمەگەن بالاعا توسەك قارىم-قاتىناسى تۋرالى ايتۋ ەرتەرەك دەسەڭىز، قاتەلەسكەنىڭىز. جاۋىپ، جاسقاپ، ۇندەمەي قۇتىلامىن دەپ جابىق تاقىرىپقا دەگەن ىنتاسىن ارتتىراسىز. تەك بالانىڭ وسى تاقىرىپقا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن وسىرەسىز. بالاعا ايەل مەن ەركەكتىڭ ايىرماشىلىعىن، بالا قايدان پايدا بولاتىنىن ايتىپ ءتۇسىندىرۋ كەرەك. ءسىز ايتقان اقپاراتتىڭ شىنايى، ەشبىر قوسپاسىز ەكەنىنە سەنۋى قاجەت. ايتقان كەزدە وتە سالماقتى، ساليقالى قالپىڭىزدى ساقتاڭىز.
مىنەزدى ءسابي كەزدەن تاربيەلەۋ
ساز اسپاپتارىندا ويناۋ نازاردى جيناقتاۋ قابىلەتىن جەتىلدىرەدى. مۋزىكامەن شۇعىلداناتىن بالالار ادەتتە جيناقى، ءتارتىپتى كەلەدى. كەي ادام ولاردىڭ اكە-شەشەسى تاۋلىك بويى جون ارقاسىندا قاقيىپ تۇراتىن شىعار دەپ تە ويلايدى. ءىس جۇزىندە ولاي ەمەس. ەگەر ساز اسپابىندا ويناۋ بالاعا قىزىق بولسا، ول بار ىنتاسىمەن ويناپ ۇيرەنەدى. ال، جيناقىلىق بالاعا كەلەشەك ومىرىندە وتە كەرەك: ول كەز كەلگەن جۇمىستى اپ-ساتتە ورىنداپ تاستايدى، جيناقىلىعى جوق ادامعا قاراعاندا الدەقايدا جىلدام بىتىرەدى. ارينە، مۇنداي ادامدارعا وقۋ، ءبىلىم الۋ دا وڭاي تيەدى. ەرتە جاستان جەتىلدىرۋ كوشباسشىلىق قابىلەتتەردى دە دامىتادى. كوپتەگەن ەرەسەكتەر بالانىڭ كوشباسشىلىق قابىلەتىن بەلگىلى ءبىر جاستا دامىتۋعا بولادى دەپ ەسەپتەيدى. بالاسىنا ەرتە جاستان كوڭىل بولگەن اتا-انا ونىڭ ءوز قۇرداستارىنىڭ ورتاسىندا كوشباسشى بولۋىنا قول جەتكىزەدى.
بالانىڭ ەستە ساقتاۋ قابىلەتىن جاتتىقتىرىڭىز. ءۇش جاسقا دەيىن بالا ەكى جۇزگە دەيىن قىسقا تاقپاقتاردى ەستە ساقتاي الادى. ءبىراق جادىنى تۇتاسىمەن قولدانباسا، بالانىڭ مۇمكىندىگى تولىق اشىلماي قالۋى عاجاپ ەمەس.
بالا جاساعان ىسىنەن ءلاززات الۋى كەرەك. ياعني، وعان ۇنايتىن تاقپاقتى جاتتاتۋ پايدالى. سوندا ول بىر-ەكى قايتالاۋدان جاتتاپ الادى.9،شىعارماشىلىق پەن قابىلەت
9. بالاڭىزدىڭ قولىنا قارىنداشتى نەعۇرلىم ەرتە ۇستاتىڭىز. سەگىز ايلىق شاماسىندا ءسابي قارىنداشتى وتە قاتتى ۇستاي الادى. ءبىراق قاعاز بەرسەڭىز، سۋرەت سالىپ كەتپەيتىنى انىق. قاعازدى جىرتىپ، قولىنداعى قارىنداشپەن ۇستەل ۇستىنە، قابىرعاعا سۋرەت سالا باستايدى. دەگەنمەن، بۇل بالاڭىزدىڭ ءوزىن كورسەتۋى. بالا ەركىن ويناپ، سۋرەت سالا الاتىن جاعداي جاساڭىز. بۇل ونىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتىن اشا تۇسەدى. قالىپتى اق قاعازعا سۋرەت سالۋ – قالىپتى ادام تاربيەلەۋ. بالاعا اق قاعاز بەن قارىنداش بەرىپ، سۋرەت سال دەسەڭىز، ءسىز ونى ستەرەوتيپ پەن قالىپقا قاماپ قوياسىز. بالاعا ۇلكەن قاعاز بەرىڭىز. سونىڭ ۇستىنە ويىنا كەلگەنىن ىستەسىن. ەشبىر شەكتەۋسىز.
بالاڭىزدىڭ قالىپتان تىس ويلاۋ دەڭگەيىن دامىتقىڭىز كەلسە، كوپ ويىنشىق اپەرمەڭىز. ويىنشىقتىڭ كوپ بولۋى بالا نازارىنىڭ شاشىراڭقى بولۋىنا اسەر ەتەدى. بالانىڭ ءبىر نەمەسە ەكى ويىنشىعى بولسىن. ەسەسىنە ول سول ەكى ويىنشىقپەن ءتۇرلى ويىن وينايدى. بالا دەگەن ەسكى ىدىستى دا ايداھاردىڭ اپانىنا اينالدىرىپ ويناي الادى. بولماسا حانشايىمعا ءۇي جاسايدى. قيال ۇشقىرلىعىنا اشىق كەڭىستىك بەرىڭىز.
بالاعا ءقاۋىپتى دەگەن نارسەلەردى تىعا بەرۋ شارت ەمەس. ءسىز بالاعا ءقاۋىپ توندىرەتىن زاتتاردان ونى قورعاعىڭىز كەلەدى. ءبىراق وسى تىيىم سالىنعان زاتتار وعان نەنى قولعا الۋعا بولاتىنىن، بولمايتىنىن ۇيرەتەدى عوي. مونتەسسوري جۇيەسى باسقاشا ۇيرەتەدى. بالاعا قىزىق بولعان نارسەنىڭ ءبارىن ۇستاتىپ كورىڭىز. ولار ءار ءتۇرلى پىشىندە، ءتۇرلى زاتتان جاسالعان بولسىن. سوندا بالا بۇل ءومىر تۋرالى ەرتەرەك بىلە باستايدى.
بالاعا ويىنشىق الماس بۇرىن ولاردى ءوزى قۇراستىرا الاتىنىنا نازار سالىڭىز. بالانىڭ وسى زاتقا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىراسىز. ونى تانۋعا دەگەن ىنتاسىن كۇشەيتىپ جانە قۇراستىرۋداعى جەتىستىگىنەن راحات الادى.
سومداۋ، قاعازدان ويۋ قيۋ، ءتۇرلى حايۋانداردى قاعازبەن بۇكتەپ جاساۋ – بالانى دامىتادى، ءارى بۇلار ەڭ قولجەتىمدى تاسىلدەر ساناتىندا. سەگىز ايلىق سابيگە ەرمەكساز نەمەسە توپىراق بەرىڭىزشى، ول ودان ءبىر نارسە جاساپ شىعارا الماس. ءبىراق قولعا السا، مىجىسا توپىراق ءتۇرىن، ءپىشىنىن وزگەرتەتىنىن بايقايدى. قاعاز مىجىلىپ، جىرتىلىپ قالاتىنىن كورەدى. جوعارىدا ايتىلعاننىڭ بارلىعىن ەرتە جاستان بايقاپ كورگەن بالالار مۇنداي مۇمكىندىگى بولماعان قاتارلاستارىنان الدەقايدا جىلدام، شيراق كەلەدى.
رولگە ءبولىنىپ ويناۋ بالانىڭ شىعارماشىلىق قابىلەتىن جەتىلدىرە تۇسەدى. قاي ادام بالا كۇنىنىدە ساحنادان دجۋلەتتە بولعىسى كەلمەدى؟ اسىرەسە، وتە كىشكەنتاي كەزدە كوپشىلىك نازارىن وزىنە اۋدارتقىسى كەلەدى. بالاڭىزدى كوركەم ۇيىرمەگە بەرىپ، ءرول سومداۋعا مۇمكىندىك بەرىڭىز. ەسەيە كەلە ول كوپشىلىك الدىندا قىسىلماي سويلەي الاتىن بولادى. بۇل ماڭىزى زور قابىلەت.
بالاعا جاياۋ ءجۇرۋ قاجەت. كوپتەگەن اتا-انالار اسىعىپ ءجۇرىپ، بالاعا ءوزىنىڭ جۇرۋىنە مۇمكىندىك بەرمەي، سۇيرەلەي جونەلەدى. ال، جاياۋ ءجۇرۋ ميدىڭ بەلسەندىگىن ارتتىرادى، بالانىڭ دەنە ءبىتىمىن وسىرەدى، پسيحولوگيالىق قالىبىن تۇراقتاندىرادى. بالكىم، بالانىڭ ءوزىنىڭ ءجۇرىپ-تۇرۋىنا مۇمكىندىك بەرگەن ابزال بولار؟
بالا ءۇشىن ويىن مەن جۇمىستىڭ ماعىناسى بىردەي. ەرەسەك ادامعا جۇمىس بەلگىلى ءبىر ناتيجە بەرۋى كەرەك. ال، بالا ءۇشىن جالپى ۇدەرىس ماڭىزدى. بالاڭىز ءۇي جيناۋدا كومەكشىڭىز بولسىن. قاراپايىم تۇرمىستىق زاتتاردى جاساي ءجۇرىپ، ۇدەرىسكە دۇرىس نازار سالۋدى ۇيرەنىپ، جاساعان ىسىنە جاۋاپتى بولۋعا داعدىلانادى.
10. نەدەن قاشپاۋ كەرەك؟ كەلەشەككە كوزقاراس...
ەرتە جاستان دامىتۋ – بالاباقشاعا دايارلىق ەمەس. زاماناۋي ءبىلىم جۇيەسى جەتىلمەگەن. ول تەك ەمتيحانعا دايىنداپ، جاقسى باعا الۋعا عانا جەتەلەيدى. ال، بالاعا ءبىلىم بەرۋ ماڭىزدى. ەرتە جاستان تاربيەلەۋ بالانىڭ مەكتەپتە ەش قينالماي وقۋىنا كومەكتەسەدى.
بالاعا ءقاۋىپتى دەگەن نارسەلەردى تىعا بەرۋ شارت ەمەس. ءسىز بالاعا ءقاۋىپ توندىرەتىن زاتتاردان ونى قورعاعىڭىز كەلەدى. ءبىراق وسى تىيىم سالىنعان زاتتار وعان نەنى قولعا الۋعا بولاتىنىن، بولمايتىنىن ۇيرەتەدى عوي. مونتەسسوري جۇيەسى باسقاشا ۇيرەتەدى. بالاعا قىزىق بولعان نارسەنىڭ ءبارىن ۇستاتىپ كورىڭىز. ولار ءار ءتۇرلى پىشىندە، ءتۇرلى زاتتان جاسالعان بولسىن. سوندا بالا بۇل ءومىر تۋرالى ەرتەرەك بىلە باستايدى.
بالانى شەكتەپ جانە تىيىپ وسىرمەڭىز. ونى قامقورلىق پەن ماحابباتقا بولەپ تاربيەلەڭىز. ءسىزدىڭ بالاڭىز ءۇشىن ءسىز ەڭ باستى ۇستازسىز. ءارى ءسىز وعان كەز كەلگەن زاماناۋي مۇعالىمنەن ارتىق ءبىلىم بەرە الاسىز. بالانى ەرتە جاستان تاربيەلەۋ اناسىنىڭ، بالانىڭ اينالاسىنداعى وزگە دە ادامداردىڭ ويلىلىعىنا بايلانىستى.
بالا اتا-انانىڭ مەنشىگى ەمەس. «بالام ينجەنەر بولسا ەكەن»، « قىزىم مۋزىكانت بولسا ەكەن» دەگەن لەبىزدەردى تىم ءجيى ەستيمىز. مۇنىڭ بارلىعى ءبىزدىڭ وي-تانىمىمىز بەن تىلەكتەرىمىزدى كورسەتەدى. ءبىراق ول دەگەنىڭىز بالانىڭ قالاۋى مەن تىلەگىن اياق استى ەتۋ دەگەن ءسوز. بالا – باسى ءبۇتىن بولەك ادام، ءوزىنىڭ ومىرلىك جولىن ءوزى تاڭداۋعا قۇقىلى. ال، اتا-انا تەك كومەكشى. ولار ءوز بالاسىنا بيىك بەلەستەردى باعىندىرۋ جولىندا جولداس بولادى.
سەنىم — ادامزات بالاسىن العا سۇيرەپ كەلە جاتقان كۇش. بالانى وزگە ادامعا سەنۋگە ۇيرەتۋ كەرەك. سوندا عانا بۇكىل الەمدە بەيبىتشىلىك ورنايدى.
ىقشامداپ اۋدارعان شىنار ءابىلدا
