تۇرىكتىڭ جويعىش ۇشاعى ورىستىڭ اسكەري ۇشاعىن اتىپ قۇلاتتى. كوپ بولعان جوق. كۇنى كەشە عانا. سەبەپ؟
سەبەبى، ورىستىڭ اسكەري ۇشاعى تۇركيانىڭ اۋە كەڭىستىگىن بۇزعان. بۇل سوڭعى 63 جىلدا ناتو-عا مۇشە ەلدىڭ قانداي دا ءبىر ورىستىڭ ۇشاعىن اتىپ قۇلاتقان العاشقى جاعداي ەكەن.
بۇل جاعداي سيرياداعى داعدارىسقا كەرى اسەر ەتۋى مۇمكىن بە؟ مۇمكىن.
ناتو كەلىسىمشارتىنىڭ 5ء-شى بابىندا اليانسقا مۇشە ەلدەر ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن بىرگە كۇرەس جۇرگىزەدى دەگەن. ءبىراق، بۇل زاڭ 2012 جىلى سيريا تۇرىكتىڭ اسكەري ۇشاعىن اتىپ تۇسىرگەندە قولدانىلعان جوق.
ءيا، اقش ءبارىن تۇسىنەدى. «تۇركيا ءوزىنىڭ اۋە كەڭىستىگىن باقىلاۋعا قۇقى بار» دەيدى. ءبىراق، سەرىكتەس رەتىندە تۇركيانىڭ يگيل-گە جانە سيرياداعى ازاماتتىق سوعىسقا قاتىستى قابىلداعان شارالارىنا كوڭىلى تولمايدى. امەريكا مۇنى جاسىرعان ەمەس.
تۇرىكتەر ورىستىڭ اسكەري ۇشاعىن اتىپ ءتۇسىردى. بۇل جاعداي سيرياداعى داعدارىستىڭ اياقتالۋىن تەزدەتەتىن حالىقارالىق كەلىسىمشارتتاردىڭ ۇزىلۋىنە الىپ كەلۋى مۇمكىن. ازاماتتىق سوعىستى ديپلوماتيالىق جولمەن رەتتەۋ ەندى مۇمكىن بولادى دەگەندە وسىنداي وقيعانىڭ ورىن الۋى تاراپتاردى تىعىرىققا تىرەپ قويدى.
تۇركيا مەن رەسەي شە؟ بۇل ەكەۋىنىڭ ءارى قارايعى بايلانىسى قالاي وربىمەك؟
سيرياداعى داعدارىسقا كەلگەندە ەكى ەلدىڭ كوزقاراسى ەكى ءتۇرلى. رەسەي – پرەزيدەنت باشار اسادتى قولدايدى. تۇركيا وپپوزيسياعا جاقتاسادى. تۇركيا يگيل-گە قارسى اقش باسقاراتىن اۋە كومپانياسىنا قوسىلعاننان كەيىن ورىس پەن تۇرىك بىتىمگە كەلەدى دەپ بولجاعانبىز.
بۇل ەكەۋىنىڭ دە اتالعان كومپانياعا قوسىلۋىنىڭ تۇپكى ماقساتى تەز بەلگىلى بولدى. تۇرىكتەر ايماقتاعى كۇرد كوتەرىلىسشىلەرىن بومبىلاسا، رەسەي يگيل-مەن قوسا، اسادقا قارسى شىققان وپپوزيالىق كۇشتەردى توپەلەي باستادى. ورىس اۆياسياسى نەگىزىنەن تۇركيانىڭ وڭتۇستىگىنە جاقىن ورنالاسقان ايماقتاردى بومبىلاۋدا. رەسەيدىڭ سۋ-24 ۇشاعى ءدال وسى ارادا قۇلاعان-تۇعىن.
ەڭ قىزىعى رەسەي تۇركيانىڭ اۋە شەكاراسىن العاش رەت بۇزىپ وتىرعان جوق. ورىستىڭ اسكەري ۇشاقتارى وتكەن ايدا تۇرىكتەردىڭ شەكاراسىن ءبىر ەمەس، بىرنەشە رەت بۇزعان.
اشۋلانعان تۇركيا پرەزيدەنتى: «رەسەيمەن اراداعى كوممەرسيالىق بايلانىستى ازايتامىز» دەسە، ناتو-نىڭ باس حاتشىسى تۇركياعا اسكەر ورنالاستىرۋ قاجەتتىگىن ايتقان.
رەسەي تۇركيانىڭ اشۋىنا ءبىر ەمەس، بىرنەشە رەت ءتيدى. الدىمەن سيريانىڭ سولتۇستىگىندە تۇراتىن سيريالىق تۇرىكمەندەردى بومبىلادى. ەستۋىمىزشە، رەسەيگە وشىككەن تۇرىكمەندەر تۇرىك اسكەري ۇشاعىن اتىپ قۇلاتقاننان كەيىن پاراشيۋتپەن ءتۇسىپ كەلە جاتقان ورىس ۇشقىشىن ازاپتاپ ولتىرگەن.
كەيبىرەۋلەردىڭ ايتۋىنشا، ورىستىڭ ۇشاقتارى تۇركيانىڭ اۋە تەرريتورياسىنا تەگىن كىرگەن جوق. ولار تۇركيا، ناتو جانە اقش باستاعان انتييگيلدىك كواليسيانىڭ رەاكسياسىن تەكسەرمەك بولعان.
ال يگيل سوڭعى اپتالاردا قاتتى «قۇتىردى». رەسەيدىڭ جولاۋشىلار ۇشاعىن جارىپ جىبەردى. پاريجدە تەراكت ۇيىمداستىردى. سايىپ كەلگەندە مۇنىڭ ءبارى سيرياداعى ازاماتتىق سوعىستى ديپلوماتيالىق جولمەن شەشۋگە يتەرمەلەدى. ەڭ قىزىعى، الداعى اپتالاردا اساد پەن كوتەرىلىسشىلەردىڭ اراسىندا بەيبىت كەلىسىم ورناۋى مۇمكىن...
ءبىراق، ايتۋعا وڭاي. كوتەرىلىسشىلەردىڭ اراسىندا «ءاحرار-اش-شام» دەپ اتالاتىن توپ بار. ولار وپپوزيسيامەن بايلانىستا جانە ولاردى تۇركيا قولدايدى.
ماسەلە: كەلىسسوزدەرگە وسى توپ كىرە مە، جوق پا؟ كىرەدى دەسەك: بۇل توپتى تۇركيا، قاتار جانە ساۋد ارابياسى قولدايدى. كىرمەيدى دەسەك: بۇل توپ اسادتىڭ بيلىگىنە جانە ونىڭ وداقتاسى – رەسەيگە قارسى سوعىسىپ جاتىر. كوردىڭىز بە، قانداي پارادوكس.
تۇركيا مەن رەسەي تاعى دا قاباق شىتىسسا قالاي بولماق؟ بىلەرىمىز، تۇرىك پەن ورىس سيريا جەرىندەگى «وزدەرىنىڭ» توپتارىنا قولداۋ ءبىلدىرۋدى جالعاستىرا بەرەتىن بولسا، ازاماتتىق سوعىس توقتامايدى.
ءقازىر سىرت كۇشتەردىڭ مۇنداي داعدارىستارعا ارالاسۋ ءادىسى وزگەرگەن. قىرعي-قاباق سوعىس جىلدارىندا ەشبىر سۋپەردەرجاۆا كەرى شەگىنگىسى كەلمەيتىن. وزدەرىنە قاراستى توپتاردى اياعىنا دەيىن قارجىلاندىراتىن. ازىرگى الەمدە مۇنداي اقشا جوق. سوندىقتان دەرجاۆالاردىڭ ءوزى ازاماتتىق سوعىستىڭ تەزىرەك اياقتالۋىنا مۇددەلى.
ءبىر ساياساتتانۋشىنىڭ بىلاي دەگەنى بار: «سوعىس دەگەنىمىز – ساياساتتىڭ باسقا جولمەن جۇرەتىن جالعاسى».
ورىستىڭ ۇشاعى قۇلاماي تۇرىپ سيرياداعى احۋال قالىپقا كەلەتىندەي كورىنگەن، ال ءقازىر قالاي بولادى؟...
