سوڭعى جىلدارى الەم كوپتەگەن اۋقىمدى كوشى-قون پروسەستەرىنىڭ كۋاسى بولىپ جاتىر. قازاقستان ورتالىق ازياداعى ءىرى مەملەكەت رەتىندە بۇل ۇردىستەن تىس قالىپ جاتقان جوق. اۋەلدەن كوشپەلى حالقىمىز ەجەلدەن ەل ىشىندە دە، ونىڭ سىرتىندا دا بەلسەندى كوشىپ-قونىپ كەلەدى. ال قازىرگى قازاقستاندىقتار قايدا كوشىپ ءجۇر؟ ءبۋىنىپ-تۇيىنىپ قايدا كەتىپ جاتىر؟ قاي ايماقتاردا كوشى-قون بەلسەندىلىگى جوعارى؟
مۇنى دا ەسكەرگەن ءجون.
قازاقستانداعى ىشكى كوشى-قون قالا حالقىنىڭ ءوسۋى مەن ەكونوميكانىڭ دامۋىنا بايلانىستى بەلسەندى تۇردە ىلگەرىلەپ كەلەدى. ۇلتتىق ستاتيستيكا بيۋروسىنىڭ 2023 جىلدىڭ شىلدە ايىنداعى سوڭعى مالىمەتى بويىنشا، 116 008 قازاقستاندىق ەل ىشىندە تۇرعىلىقتى جەرىن اۋىستىرعان.
ونىڭ ىشىندە قالا حالقى – 81 695 ادام بولسا، اۋىل حالقى – 34 313 ادام. ستاتيستيكا بيۋروسى بۇل مالىمەتتەردى ازاماتتاردىڭ تۇرعىلىقتى جەرى بويىنشا تىركەۋ سانىن قاداعالايتىن ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنەن الادى. سوندىقتان ىشكى كوشى-قون تۋرالى ناقتى دەرەكتەر رەسمي دەرەكتەردەن ءسال وزگەشە بولۋى مۇمكىن.
ەل ىشىندە كوشى-قوننىڭ ەڭ تانىمال باعىتى – استانا قالاسى، ەلورداعا 20 560 قازاقستان تۇرعىنى كوشىپ بارعان. بۇل – ەلورداعا 11 745 قازاقستاندىق قونىس اۋدارعان ارعى جىلدىڭ سايكەس كەزەڭىمەن سالىستىرعاندا ەكى ەسەگە جۋىق كوپ.
ال ەكىنشى ورىندا الماتى قالاسى تۇر. وڭتۇستىك استانامىزعا قونىس اۋدارىپ 17 477 جاڭا تۇرعىن بارعان.
9800 قازاقستاندىق قونىس اۋدارعان تۇركىستان وبلىسى كوشى-قون سانى بويىنشا ءۇشىنشى ورىندا تۇراقتايدى. وڭىرلەردەگى حالىقتىڭ كەلىپ-كەتۋىنە قاتىستى جاعداي ءدال وسىلاي كورىنىس تابادى.
الايدا، جاڭادان قۇرىلعان ۇلىتاۋ وڭىرىنە قونىس اۋدارعىسى كەلەتىندەر سانى تىم از بولىپ تۇر. بۇل – ىشكى كوشى-قون كورسەتكىشى ستاتيستيكا بويىنشا مىڭعا جەتپەيتىن جالعىز وبلىس. بارلىعى – 745 ادام.
تمد ەلدەرىنەن كەلۋشىلەر كوپ
وتكەن جىلدىڭ شىلدە ايىندا قازاقستانعا الىس-جاقىن شەت مەملەكەتتەردەن كەلگەندەردىڭ سانى 1708 ادامدى قۇراپتى. ونىڭ ىشىندە 1343 ادام قالا حالقىنىڭ، 365ء-ى اۋىل حالقىنىڭ سانىن تولىقتىردى.
شەتەلدىكتەردىڭ كوپشىلىگى جاڭا تۇرعىلىقتى جەرى رەتىندە الماتى قالاسىن تاڭداعانى بايقالادى، وندا 447 ادام قونىستانعان. ەڭ از كورسەتكىش قىزىلوردا وبلىسىندا – شىلدە ايىندا وبلىسقا شەتەلدەن ەشكىم كەلمەگەن، ال اعىمداعى جىلى بار بولعانى 7 ادام كوشىپ بارعان. بۇعان ايماقتىڭ اۋا رايى دا اسەر ەتۋى مۇمكىن.
رەسمي دەرەكتەرگە سايكەس، ەلىمىزدىڭ نەگىزگى كوشى-قون الماسۋى تمد ەلدەرىمەن جۇزەگە اسادى. 2022 جىلى قازاقستانعا كوشىپ كەلگەندەر سانى 17 425 ادامدى قۇرادى. جاڭادان كەلگەندەردىڭ ەڭ كوپ سانى وزبەكستاننان – 6 631. ودان كەيىن رەسەي – 5 891 ادام، قىرعىزستان – 709، تۇركىمەنستان – 633. جۇڭگو ءتىزىمدى جابادى، اسپان استى ەلىنەن 416 ادام كوشىپ كەلگەن.
قازاقستاندىقتار شەت ەلدەرگە ءارتۇرلى سەبەپتەرمەن قونىس اۋدارادى. ولاردىڭ دەنى ەڭبەك ميگراسياسى، ءبىلىم، وتباسىلىق جاعداي. 2022 جىلعى سوڭعى مالىمەتتەر بويىنشا ەميگرانتتار قاتارى 24 147 ادامدى قۇراعان.
تاڭقالارلىق جايت
رەسەيدەگى كۇردەلى گەوساياسي احۋالعا قاراماستان، قازاقستاندىقتاردىڭ باسىم بولىگى سول جاققا كوشۋدى تاڭداعانى تاڭ قالدىرادى. 19 383 ادام تەرىسكەيگە جول تارتقان. ەكىنشى ورىندا 2518 اداممەن گەرمانيا تۇر. الدىڭعى ۇشتىكتى 394 قازاقستاندىق قونىس اۋدارعان پولشا اياقتايدى.
ايتپاقشى، اقش كورسەتكىشتەرى پولشادان ءسال عانا ەرەكشەلەنەدى. امەريكالىق ارمانعا جەتۋ ءۇشىن 339 ادام كەتكەن. سوڭعى ورىندى وزبەكستان يەلەنەدى، ول مەملەكەت ءوز كەزەگىندە قازاقستانعا كوشىپ كەلۋشىلەر سانى بويىنشا كوش باستاپ تۇر – 266 ادام.
جالپى، ۋربانيزاسيا الەۋمەتتىك سالاداعى قۋاتتى جاھاندىق تەندەنسيا جانە قازاقستان وسى تۇراقتى تەندەنسيادان شەت قالماق ەمەس. جاھاندانۋدىڭ جازىلماعان زاڭى سونداي. ال مەملەكەت تاريحى ينستيتۋتىنىڭ اعا عىلىمي قىزمەتكەرى دەنيس چەرنيەنكونىڭ سوزىنشە، قازىرگى ۋاقىتتا ۋربانيزاسيا ماسەلەلەرىنە عىلىمي جانە ساراپشىلىق قاۋىمداستىق تاراپىنان دا، بيلىك تاراپىنان دا كوبىرەك نازار اۋدارىلۋدا.
– مەملەكەت باسشىسىنىڭ جىل سايىنعى قازاقستان حالقىنا جولداۋلارىندا بۇل ماسەلەگە قايتا-قايتا توقتالاتىنى بەكەر ەمەس. ماسەلەن، 2019 جىلى «باسقارىلاتىن ۋربانيزاسيا» ۇعىمىن ەنگىزۋ قاجەتتىلىگى جاريالاندى؛ 2020 جىلى – ۋربانيزاسيا پروسەسىن باسقارۋعا، «كوشى-قون تولقىندارىنىڭ» كەزەڭ-كەزەڭىن قامتاماسىز ەتۋگە، ءىرى قالالاردا تولىپ كەتۋ مەن الەۋمەتتىك شيەلەنىستى بولدىرماۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن وڭىرلىك دامۋدىڭ جاڭا ءتاسىلىن ازىرلەۋ ءسوز بولدى جانە ىسكە دە اسىرىلىپ جاتىر. 2021 جىلى ميلليوننان استام تۇرعىنى بار قالالاردى قازاقستاننىڭ جاھاندىق باسەكەگە قابىلەتتىلىگىنىڭ تىرەگىنە، ال وبلىس ورتالىقتارىن وڭىرلىك ءوسۋ نۇكتەسىنە اينالدىرۋ مىندەتى قويىلدى، – دەيدى دەنيس چەرنيەنكو.
راسىندا، سوڭعى جىلدارى وڭىرلىك (اۋماقتىق) ساياسات سالاسىنداعى زاڭناما بەلسەندى تۇردە جەتىلدىرىلدى. جاڭا «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 2023-2027 جىلدارعا ارنالعان كوشى-قون ساياساتىنىڭ تۇجىرىمداماسىندا» ۋربانيزاسيا مەملەكەتتىڭ تۇراقتى ەكونوميكالىق دامۋىنىڭ جانە جالپى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق ساۋىقتىرۋدىڭ كاتاليزاتورى جانە ماڭىزدى شارتى ەكەندىگى اتاپ وتىلگەن. ءىرى قالالار وزدەرىنىڭ ينفراقۇرىلىمى مەن مۇمكىندىكتەرى مولدىعىمەن ميگرانتتارعا تارتىمدى. كوشى-قون قوزعالىسى ناتيجەسىندە حالىق سانىنىڭ كوپ باعىتتى ديناميكاسى جانە حالىقتىڭ ەل بويىنشا تارالۋىنىڭ وزگەرۋى ورىن الادى.
قازىرگى ۋاقىتتا قالا تۇرعىندارىنىڭ قارقىندى ءوسۋ تەندەنسياسىن بايقايمىز. جوعارىدا ايتقانىمىزداي، وتكەن جىلدىڭ شىلدە ايىنداعى جاعداي بويىنشا ەلدەگى ۋرباندالۋ دەڭگەيى 61،9 پايىزدى قۇرادى، ال بولجامدار بويىنشا 2025 جىلعا قاراي ول 63 پايىزعا جاقىنداۋى ءتيىس. سونىمەن بىرگە عالىم بىر-بىرىمەن بايلانىستى الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق پروبلەمالاردىڭ تۇتاس كەشەنىن اتاپ ءوتتى. ونىڭ ىشىندە حالىقتىڭ جالپى ءوسۋى، ەڭبەك نارىعى، ينفراقۇرىلىمنىڭ دامۋى، قىزمەت كورسەتۋ ساپاسى، تۇرعىنداردىڭ ەكولوگيالىق قاۋىپسىزدىگى جانە تاعى باسقالار بار.
