وتكەن اپتادا مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ اتىراۋ قالاسىندا ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ كەزەكتى وتىرىسىن وتكىزىپ، ۇكىمەتكە حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىن جاقسارتۋعا باعىتتالعان ءبىرقاتار تاپسىرما بەردى. ايتالىق، ءۇشىنشى رەت ۇيىمداستىرىلعان ۇلتتىق قۇرىلتاي «ادال ادام – ادال ەڭبەك – ادال تابىس» دەگەن اتپەن ۇيىمداستىرىلىپ، ەل ومىرىنە ىقپال ەتەتىن ماڭىزدى ماسەلەلەر تالقىعا ءتۇستى.

ايتۋلى جيىننان كەيىن پرەمەر-مينيستر ولجاس بەكتەنوۆتىڭ جەتەكشىلىگىمەن ۇكىمەتتىڭ كەڭەسى ءوتىپ، قۇرىلتايدا كوتەرىلگەن شارالاردى تەز ارادا جۇزەگە اسىرۋعا قاتىستى ماڭىزدى ماسەلەلەر تالقىلاندى. وسىلايشا، ۇلتتىق قۇرىلتاي ەلىمىزدەگى مادەني-رۋحاني ماسەلەلەردى تالقىلايتىن عانا ەمەس، سونىمەن قاتار الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق تۇيتكىلدەردىڭ ءتۇيىنىن تارقاتاتىن ماڭىزدى ديالوگ الاڭىنا اينالعانىنا كوزىمىز جەتتى.

وسى رەتتە Dalanews.kz اقپاراتتىق اگەنتتىگى ەكونوميكالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتىنىڭ باسقارۋشى ديرەكتورى باۋىرجان مۇقانوۆقا حابارلاسىپ، ۇلتتىق قۇرىلتايدا كوتەرىلگەن ماڭىزدى ماسەلەلەردى ۇكىمەتتىڭ قالاي جۇزەگە اسىراتىنى جايىندا از-كەم سۇحباتتاسقان ەدى. ەندى سوعان نازار اۋدارساڭىزدار.

– باۋىرجان عالياقبار ۇلى، مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ اتىراۋدا وتكەن ۇلتتىق قۇرىلتايدا حالىقتىڭ تۇرمىس جاعدايىن كوتەرۋ ماقساتىندا «ادال ادام – ادال ەڭبەك – ادال تابىس» باستاماسى اياسىندا ۇكىمەتكە حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىن جاقسارتۋدى تاپسىردى. بۇدان جىلىنا ءبىر وتەتىن ۇلتتىق قۇرىلتاي ماڭىزدى ديالوگ الاڭىنا اينالدى دەپ ايتۋعا بولا ما؟

– اتىراۋدا وتكەن ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ «ادال ادام – ادال ەڭبەك – ادال تابىس» دەپ اتالۋى مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ حالىقتىڭ تۇرمىستىق جاعدايىن جاسقارتۋعا باعىتتالعان ىرگەلى باستاما ەكەنىن مەڭزەيدى.

ال بۇل باستامانىڭ اتىراۋداعى جيىندا كوتەرىلۋىنەن ەل ومىرىندە ۇلتتىق قۇرىلتايدىڭ ءوز ورىنىن ويىپ تۇرىپ العانىن بايقايمىز.

بۇدان باسقا، «ادال ادام – ادال ەڭبەك – ادال تابىس» باستاماسىنىڭ حالىقتىڭ تۇرمىسىن جاقسارتۋداعى الەۋمەتتىك قىرىنان بولەك، ونىڭ حالىقتىڭ ويلاۋ جۇيەسىن مورالدىق-پسيحولوگيالىق جاڭا دەڭگەيگە كوتەرۋدى كوزدەيدى. الداعى ۋاقىتتا ەل ازاماتتارى ادال ەڭبەك ەتىپ، تابىسىن ادالىنان تابۋ مورالدىق قۇندىلىققا اينالسا، ەلىمىز قارقىندى دامۋ جولىنان اينىماسى انىق.

سوندىقتان بۇل باستامانىڭ الەۋمەتتىك قىرىمەن قاتار، مورالدىق ماڭىزى دا تىم جوعارى ەكەنىن ايتقىم كەلەدى. وسىلايشا، پرەزيدەنتىمىز قاسىم-جومارت توقايەۆ اتىراۋدا وتكەن قۇرىلتايدا «ادال ادام – ادال ەڭبەك – ادال تابىس» باستاماسى ارقىلى ەل ازاماتتارىنا ماڭىزدى يدەولوگيالىق ستراتەگيا ۇسىنىپ وتىر. ويتكەنى ادالدىق ادام ءومىرى مەن مەملەكەت نەگىزىن قالاۋدا ماڭىزدى پرينسيپ ەكەنىن ءاربىر ادام ەستەن شىعارماۋى ءتيىس.

قازاقستان ەكونوميكالىق تۇرعىدان قۋاتتى ەلگە اينالۋى ءۇشىن ءبىرىنشى كەزەكتە ادالدىق ءپرينسيپىن ۇستانۋى شارت. سول كەزدە ءبىز كوزدەگەن ماقسات-مۇراتىمىزعا قينالماي جەتەتىن بولامىز. ەلىمىزدىڭ قۋاتتى ەلگە اينالۋى ءۇشىن رەسۋرستىق مۇمكىندىگى جەتكىلىكتى. جەتپەي تۇرعانى ادالدىق ءپرينسيپى ەدى. ەندى ول دا مەملەكەتىمىزدىڭ ماڭىزدى يدەولوگيالىق باعدارشامىنا اينالىپ وتىر. 

الداعى ۋاقىتتا مەملەكەت باسشىسى ۇسىنعان بۇل يدەولوگيالىق باستامانى ۇكىمەت جان-جاقتى دامىتىپ، حالىقتىڭ ساناسىنا ءسىڭىرۋ ماڭىزدى.

ول ءۇشىن اتقارۋشى بيلىك پەن اكىمدىكتەر حالىقتىڭ تۇرمىس جاعدايىن جاقسارتۋعا باعىتتالعان شارۋالاردى ساپالى تۇردە اتقارىپ، حالىقتىڭ سەنىمىنە يە بولۋى كەرەك. سول كەزدە ەلىمىزدە پرەزيدەنت ۇسىنعان ادالدىق يدەولوگياسى تامىرىن تەرەڭگە جايىپ، ەل دامۋىنا سەرپىن بەرەدى.

وسى رەتتە پرەزيدەنت ۇسىنعان ادالدىق ءپرينسپى قازاق قوعامىنا جات ەمەس. ويتكەنى پرەزيدەنت ۇسىنعان يدەيا اباي اتامىزدىڭ تولىق ادام كونسەپسياسىمەن ۇندەس ەكەنىن ايتقىم كەلەدى. 

– ۇلتتىق قۇرىلتايدان كەيىن ولجاس بەكتەنوۆ باستاعان مينيسترلەر كابينەتى كەڭەس وتكىزىپ، «ادال ادام – ادال ەڭبەك – ادال تابىس» باستاماسىن جۇزەگە اسىرۋ ماسەلەسىن تالقىلاعانىنا كۋا بولدىق. كەڭەس بارىسىن باقىلاعانىمىزدا ۇكىمەت الداعى ۋاقىتتا حالىقتى باسپانامەن قامتۋ ماسەلەسىنە باسا ءمان بەرەتىنەن بايقادىق. بىلىكتى مامان رەتىندە وسىعان دەيىن حالىقتى باسپانامەن قامتۋ جۇمىسىنا ءوز باعاڭىزدى بەرە كەتسەڭىز.

– حالىقتى باسپانامەن قامتۋ ەلىمىز ءۇشىن وزەكتى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى. بۇل باعىتتاعى جۇمىستىڭ ەشقاشان تولاستامايتىنىن ءتۇسىنۋىمىز كەرەك. ءيا، بۇعان دەيىنگى حالىقتى باسپانامەن قامتۋ جۇمىستارىندا قاتەلىكتەر كەتتى. بۇل رەتتە ۇلەسكەرلەردىڭ الاياق كومپانيالارعا الدانىپ قالۋىن ايتساق تا جەتىپ جاتىر.

ءوز باسىم بۇدان ۇكىمەت ساباق الدى دەپ ەسەپتەيمىن. الداعى ۋاقىتتا حالىقتى باسپانامەن قامتۋ ءىسى ادالدىق پرينسيپىمەن ىسكە اسۋى كەرەك. بۇعان مەملەكەتتىك دەڭگەيدە قابىلداعان زاڭنامالار كەپىلدىك بەرۋى شارت.

بۇۇ-نىڭ نۇسقاۋلىعى بويىنشا ءار ادامنىڭ تۇرعىنجايى 30 شارشى/مەتردەن كەم بولماۋى كەرەك. ال بىزدەگى كورسەتكىش ءدال ءقازىر 22،6 شارشى/مەتردى قۇرايدى. دەمەك، ۇكىمەتىمىزدىڭ الەمدىك دەڭگەيدەگى كورسەتكىشكە ۇمتىلۋى زاڭدىلىق. 

– تاۋەلسىزدىك جىلدارى ۇلكەن قالالاردا تۇرعىن ءۇي ماسەلەسى ايتارلىقتاي وڭ شەشىمىن تاپتى. قالاي ويلايسىز، ەندى قالالىق جەرلەردەگى تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىن قارجىلاندىرۋدى قۇرىلىس كومپانيالارىنا قالدىرىپ، مەملەكەتتىڭ بۇل باعىتتاعى قارجىسىن مونوقالالار مەن اۋىل-اۋداندارعا باعىتتاۋعا بولا ما؟

– ءيا، سوڭعى جىلدارى استانا مەن الماتىدا حالىق ءۇشىن كوپتەگەن تۇرعىن ءۇي سالىندى. اڭگىمە اراسىندا قازاقستانداعى حالىقتىڭ باسپانامەن قامتۋ مولشەرى ءار ادامعا شاققاندا 22،6 شارشى/مەتر ەكەنىن ايتتىق قوي.

بۇل كورسەتكىشتى ەلىمىزدىڭ باستى قالالارى استانا مەن الماتىعا قاراتىپ ايتۋعا دا بولادى. ال مونوقالالار مەن وزگە قالالاردا بۇل كورسەتكىش الدەقايدا تومەن. سوندىقتان حالىقتى تۇرعىن ۇيمەن قامتۋ ءىسى الداعى ونشاقتى جىلعا دەيىن ماڭىزىن جويمايتىنىن بايقاۋعا بولادى.  

بۇعان دەيىن ەلىمىزدە مونوقالالاردى دامىتۋعا قاتىستى مەملەكەتتىك باعدارلاماسى جۇزەگە استى. مۇنىڭ ارقاسىنادا تۇرعىن ۇيدەن بولەك، مونوقالالاردىڭ كوممۋنالدىق شارۋاشىلىق سالاسى، حالىقتىڭ كاسىپكەرلىكپەن اينالىسۋىنا قولداۋ كورسەتىلدى. ءوز باسىم قولعا الىنعان بۇل شارۋالار ءوز جەمىسىن بەردى دەپ ايتا الامىن. قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدە 27 مونوقالا بار. وندا 2 ميلليوننان استام حالىق تۇرادى.

الداعى ۋاقىتتا ۇكىمەت ەلىمىزدەگى كىشى قالالارعا دا ءتيىستى دەڭگەيدە كوڭىل ءبولۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن. دەرەك كوزدەرىنە نازار اۋدارساق، بۇگىندە ەل اۋماعىندا 41 كىشى قالادا 1،8 ميلليون حالىق تۇراتىنىن بايقاۋعا بولادى. بۇگىندە كىشى قالالاردى دامىتۋ ءىسى دە كەزەك كۇتتىرمەيتىن ماڭىزدى ىستەردىڭ ءبىرى. بۇل رەتتە حالىقتىڭ قانشالىقتى تىعىز قونىستانعانىنا باسا ءمان بەرۋىمىز كەرەك. ايتالىق، الماتى وبلىسى بويىنشا الىپ قاراساق 2022 جىلعى مالىمەت بويىنشا، رايىمبەك اۋدانىندا باسپانامەن قامتۋدى ءبىر ادامعا شاعىپ قاراعاندا 15،9 شارشى/مەتر ەكەنىن بايقاۋعا بولادى. ال الماتىنىڭ ىرگەسىندەگى تالعار قالاسىندا بۇل كورسەتكىش 25،4 پايىزدى قۇراسا، وبلىس ورتالىعى قونايەۆ قالاسىندا 22،9 شارشى/مەتردى قۇرايدى. ەگەر ۇكىمەت حالىقتى باسپانامەن قامتۋ ءىسىن قولعا العان ساتتە وسى كورسەتكىشتەردى باسشىلىققا الىپ، ادالدىق پرينسيپىنە ساي ارەكەت ەتۋى ماڭىزدى.

بۇدان باسقا، الداعى ۋاقىتتا ۇكىمەت ەلىمىزدەگى ميگراسيالىق ۇردىستەرگە تەرەڭ تالداۋ جاساۋ كەرەك. ءوز باسىم مۇنداي تالداۋلاردىڭ قورىتىندىسى ەل ىشىندە الەۋمەتتىك تەڭسىزدىكتىڭ الدىن الادى. بۇل باعىتتاعى زەرتتەۋلەردىڭ قورىتىندىسى تەك تۇرعىن ءۇي ماسەلەسىنە قاتىستى ماسەلەلەردى شەشىپ بەرمەيدى. سونىمەن قاتار ءوندىرىس پەن اۋىل شارۋاشىلىعىنا قاتىستى ماڭىزدى ماسەلەلەردى وڭ باعىتتا شەشۋگە سەپتىگىن تيگىزەتىنىنە سەنىمدىمىن.

– باۋىرجان عالياقبار ۇلى، قاي سالا بولماسىن، وسىعان دەيىنگى مەملەكەتتىك باعدارلامالاردى ىسكە اسىرۋدا كەشەندى زەرتتەۋ بولماعان سوڭ، ءبىز ويلاعانداي ناتيجە بەرمەدى دەپ ايتۋعا بولا ما؟ جالپى، ماڭىزدى مەملەكەتتىك باعدارلامالاردى ىسكە اسىرۋدىڭ مەحنيزمى كەشەندى زەرتتەۋدىڭ ناتيجەلەرىنە سۇيەنبەي مە؟

– دۇرىس ايتاسىز، كەز كەلگەن دۇنيەنى ىسكە اسىرماي تۇرىپ، ونى زەرتتەپ-زەردەلەپ الۋ ماڭىزدى. ەسىڭىزدە بولار، ەلىمىزدەگى ەڭ العاش تۇرعىن ءۇي باعدارلامالارىن ىسكە اسىرعاندا تۇرعىن ۇيگە قاجەتتى قۇرىلىس ماتەريالدارىنىڭ كوپشىلىگى وزىمىزدە شىقپايتىنى ءۇي باعاسىنىڭ قۇبىلۋىنا اسەر ەتتى. وسىدان كەيىن ۇكىمەت قازاقستاندىق ۇلەس ماسەلەسى كۇن تارتىبىنە شىعىپ، ەلىمىزدە قۇرىلىس ماتەريالدارىن وندىرەتىن كومپانيالار پايدا بولا باستادى. ءاۋ باستا قاراپايىم سەمەنتتىڭ ءوزى تۇرعىن ءۇي باعاسىنا قانشالىقتى اسەر ەتكەنى ەسىڭىزدە شىعار. ارتىنشا، ەل اۋماعىندا بىرنەشە سەمەنت زاۋىتى پايدا بولعاننان كەيىن بۇل ماسەلە وزدىگىنەن شەشىلدى. قازىرگى تاڭدا «سەمەنت تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنا قولبايلاۋ بولىپ وتىر» دەپ ەشكىم ايتا المايدى. سول سياقتى ۇلەسكەرلەردىڭ ماسەلەسى ەلىمىزدەگى قۇرىلىس كومپانيالارىنىڭ سۇرىپتالۋىنا جانە بۇل باعىتتاعى زاڭنامانىڭ جەتىلۋىنە سەپتىگىن تيگىزدى. وسى تۇرعىدان الىپ قاراساق، ءقازىر ەلىمىزدە تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىن جۇرگىزۋ ءىسى زاڭنامالىق جانە ماتەريالدىق تۇرعىدان ايتارلىقتاي دامىعانىن بايقاۋعا بولادى. الداعى ۋاقىتتا بۇل ىسكە ادالدىق پرينسيپىمەن قاراساق، بۇل سالاداعى جەمقورلىق پەن وزگە كەمشىلىكتەردى جويۋعا بولادى دەپ ەسەپتەيمىن.

– اڭگىمەڭىزگە راقمەت!