سويتە تۇرا، تۇرسىن اعا ماعان ۇنەمى جاماندىق جاساۋمەن كەلەدى. ارينە، مەن ول كىسىنىڭ جاساعان جاماندىقتارىنىڭ ءبارىن تۇگەندەي المايمىن، ويتكەنى وتە كوپ. تەك ساناۋلىلارىن ايتسام دا، جەتكىلىكتى شىعار. سودان-اق جۇرت ءوزى تۇرسىن اعامنىڭ قانداي ادام ەكەنىن ءتۇسىنىپ قالادى. كوزىمدى اشقاننان بەرى تۇرسىن اعانىڭ ءومىرى كوز الدىمدا ءوتىپ كەلە جاتقاننان كەيىن بە، ەس بىلە باستاعاننان باستاپ سول كىسىدەي جازۋشى بولۋدى ارماندادىم. تۇرسىن اعانىڭ ىقپالى ماعان قانداي بولعانىن وسىدان-اق بايقاي بەرىڭىزدەر. ەگەر اعام باسقا ماماندىقتى تاڭداعاندا، مەن دە باسقا ماماندىقتى تاڭدار ما ەدىم، كىم ءبىلسىن. مىنە، بۇل ول كىسىنىڭ ماعان جاساعان العاشقى جاماندىعى ەدى. سودان كەيىن ورتا مەكتەپتى بىتىرە سالا مەنى سول كەزدەگى اسەم استانامىز – الماتىعا الىپ كەتىپ، قاز ءمۋ-دىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىنە وقۋعا ءتۇسىرىپ جىبەردى. ءسويتىپ مەنى تۋعان جەرىمنەن، وسكەن ورتامنان ايىردى. ەگەر تۇرسىن اعام بولماسا، تۋعان ولكەمنىڭ تازا اۋاسىن جۇتىپ، تابيعاتىن ارمانسىز تاماشالاپ، كۇندىز-تۇنى ونىمەن سىرلاسىپ، ارقىراپ اتقا ءمىنىپ، بەس-ون قويدىڭ عانا قامىن ويلاپ، الاڭسىز اق ءىشىپ، قۇيرىق جەپ، راحاتقا باتىپ ءجۇرۋشى ەدىم. اتتەڭ، نە كەرەك، تۋعان ولكەمنىڭ ۇلانى رەتىندەگى وسى باقىتتان ايىردى.
سودان كەيىنگى جاماندىعى – مەنى قيىن دا كۇردەلى قالامگەرلىك جولعا باعىتتاپ جىبەردى. بارىن سالا تاربيەلەدى، مەنىڭ قالامگەرلىك قاناتىمنىڭ قاتايۋىنا قولىنان كەلگەنىن ايانىپ قالعان جوق. العاشىندا مەن مۇنى جاقسىلىق جاساپ ءجۇر ەكەن دەپ تۇسىنەتىنمىن. سويتسەم مەنى ءومىر بويى قالامنىڭ ازابىن تارتىپ، بەينەتىن قانىپ ءىشسىن دەگەنى ەكەن عوي! قايدان بىلەيىن!
قازاق «سىنىقتان باسقانىڭ ءبارى جۇعادى» دەيدى، ارينە، ۇنەمى قاسىندا جۇرگەننەن كەيىن كەز-كەلگەن ادامنىڭ بويىنداعى وزىندىك قاسيەتتەرى ەكىنشى ادامعا مىندەتتى تۇردە جۇعادى. تۇرسىن اعا دا ءوزىنىڭ بويىنداعى اسىل قاسيەتتەر ارقىلى مەنى دە تازالىققا، ادالدىققا باۋلىدى. ال تازا، ادال ادامداردىڭ جولى قاشاندا قۋلار مەن سۇمدارعا قاراعاندا اۋىرلاۋ بولىپ كەلەتىنى راس. ودان دا قۋلىق پەن سۇمدىقتى ۇيرەتسە عوي، تالاي جەرگە بارار ما ەدىم، كىم ءبىلسىن!
«كۇنىڭ ءتۇسىپ تۇرسا دا ادام بالاسىنا جالىنبا، ەشكىمنىڭ الدىندا بۇگەجەكتەمە، كۇيبەڭدەمە، كۇيكى تىرلىك ءۇشىن بىرەۋدەن بىردەڭە دامەتىپ تىلەنشىكتەنبە، مىقتىعا ابىرويىڭدى ساتىپ جاعىمپازدانبا، باسىڭدى كەسىپ السا دا، وتىرىك سىڭقيتىپ جىبەرمە، قاسقايىپ تۇرىپ شىندىقتى ايت! ويتكەنى، سەن تەكتى اتانىڭ بالاسىسىڭ! ەشقاشان تەكسىزدەنبە، ەگەر كۇنىڭ ءۇشىن تەكسىزدەنسەڭ، تەكتى اتا-بابالارىڭنىڭ ءوزى ءبىر-اق كۇندە سازايىڭدى بەرەدى. تەكسىز دەگەن جاقسى ات ەمەس. مىنا جالعان دۇنيەنىڭ بۇكىل جالعان قىزىعىنان، الدامشى اتاق-داڭقىنان تەكتى دەگەن ءبىر-اق ءسوز ارتىق! وسىنى ۇنەمى ەسىڭدە ۇستا، بويتۇمارداي تاعىپ ال!» مىنە، كۇندىز-تۇنى قۇلاعىما قۇياتىنى وسى سوزدەر... سودان كەيىن قايدا بارىپ وڭايىن؟! سەبەبى «شىندىقتى ايتساڭ، تۋعانىڭا دا جاقپايتىنىڭ» بەلگىلى ەمەس پە؟! وسىندايدا ويلايمىن، شىركىن ماعان نەگە انا كىسى... ناعاشى بولمادى ەكەن دەپ... ول كىسى مەنى مۇلدە باسقاشا تاربيەلەر ەدى عوي... دەپ... شىركىن-اي! – دەسەڭشى... اتاققا مالىنىپ، سىيلىققا باتىپ، ماقتاۋ مەن ماراپاتتان باسىم اينالىپ جۇرەر ەدى-اۋ!.. بەۋ دۇنيە-اي!..
سودان كەيىن مەنى ىسىمەن دە، سوزىمەن دە ەلىمدى، جەرىمدى، ۇلتىمدى سۇيۋگە تاربيەلەدى. بيلىكتىڭ ەمەس، ۇلتتىڭ ءسوزىن سويلەۋگە ۇيرەتتى. العاش ۇلتتىق مەملەكەتتىلىكتىڭ نەگىزىن قالاعان «كەرەي – جانىبەك» حاندار مەن ەلدىكتىڭ تۋىن جىقپاي، شاڭىراعىن شايقالتپاۋعا تىرىسقان، سول ءۇشىن ۇلى شەشىمدەر قابىلداعان ابىلاي حان مەن ونىڭ ايبىندى نەمەرەسى، ۇلتىنىڭ تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن جالاڭ قىلىشپەن جاۋىنا قارسى شىعىپ، سول ۇلى جولدا جانىن بەرگەن كەنەسارى حانداردى دارىپتەپ، سولار تۋرالى كوركەم شىعارمالار جازۋىما مۇرىندىق بولدى. ودان دا دەيمىن دە، «قازىرگى كۇن كوسەم تۋرالى جاز، سوندا كوگەرەسىڭ، كوكتەيسىڭ» دەپ نەگە اقىل ايتپادى ەكەن دەيمىن دە كەيدە قيالعا بەرىلىپ... ويحوي، شىركىن، سوندا مەنىڭ دە اسىعىم الشىسىنان ءتۇسىپ، داۋرەنىم جۇرەر ەدى-اۋ! امالىم نە، امالىم...
تۇرسىن اعانىڭ ماعان جاساعان بۇنداي جاماندىقتارىن ايتىپ تاۋىسا الماسپىن. تەك ەندى سوڭعى جاساعان جاماندىعىن ايتاسام دا جەتكىلىكتى شىعار. سودان-اق اعامىزدىڭ قانداي ادام ەكەنىن جۇرت ءوزى اڭعارا جاتار.
بىلتىر تۇرسىن اعا ەكەۋمىز دە مەملەكەتتىك سىيلىققا ۇسىنىلدىق. ول كىسى «ۇرانىم – الاش» اتتى ءۇش تومدىق ەڭبەگىمەن، مەن «ابىلاي حاننىڭ ارمانى» اتتى قويىلىمىممەن. مەملەكەتتىك حاتشىنىڭ «ابىلاي حاننىڭ ارمانىنا» ىقىلاسى ەرەكشە اۋىپ ەدى... ونىڭ ۇستىنە حاندار جىلىنا بايلانىستى مەنىڭ دراماتۋرگيالىق شىعارمالارىم رەسپۋبليكامىزدىڭ كوپتەگەن تەاترلارىندا بىرىنەن كەيىن ءبىرى قويىلىپ ەدى. نەسىن جاسىرايىن، ەسەك دامەمىز دە بار ەدى...
ادەتىمدەگىشە، ءبىر كۇنى تۇرسىن اعامنىڭ ۇيىنە باردىم. الدىمەن جايلانىپ وتىرىپ شاي ىشتىك، سودان سوڭ جۇمىس بولمەسىنە بارىپ ۇزاق اڭگىمەلەستىك. مەملەكەتتىك سىيلىق تۋرالى دا اڭگىمە بولدى. «كوميسسيا مۇشەلەرىنىڭ كىمدەر ەكەنىن بىلەسىز بە؟» دەسەم، «ونىڭ ماعان نە كەرەگى بار؟» دەپ قاراپ تۇر... ەرىكسىز كۇلدىم دە قويدىم!
ارينە، تۇرسىن اعامەن كەزىككەن سايىن الدىمەن اڭگىمە ەلدىڭ، جەردىڭ، ۇلتتىڭ تاعىدىرى جايىندا ءوربيدى... ءدال وسى كەزدە جەردى ساتۋ ماسەلەسى قىزۋ تالقىلانىپ جاتقان ەدى.
– مىناۋ مەنىڭ «جەر ساتىلماسىن!» دەگەن ماقالام! – دەپ جازۋ ۇستەلىنىڭ ۇستىندە جاتقان ون بەتتىك ماقالانى كورسەتتى. – جاقىندا جاريالايمىن!
وقىپ شىعىپ، شوشىپ كەتتىم.
– وي، اعا، مەملەكەتتىك سىيلىققا ءتۇسىپ جاتىرسىز عوي! تىم قۇرماسا، سونىڭ قورتىندىسى بەلگىلى بولعانشا قويا تۇرساڭىزشى! – دەدىم وزىمشە جاناشىرلىق تانىتىپ.
تۇرسىن اعا «سەنىڭ ەسىڭ دۇرىس پا؟» دەگەندەي ەجىرەيە قارادى، جاڭا عانا جايما-شۋاق اڭگىمەلەسىپ وتىرعان اعامنىڭ سۇسى سۇستانىپ، قاباعى ءتۇيىلىپ كەتتى.
– ءاي، بالا، – دەدى تىستەنىپ، – قاسيەتتى جەرىمىزدىڭ تاعدىرىنىڭ جانىندا سەنىڭ مەملەكەتتىك سىيلىعىڭ نە ءتايىرى. وعان ساتىلسام، مەنىڭ كىم بولعانىم، بالاقاي! ەندى ماعان مۇنداي ءسوزدى ايتۋشى بولما! ءدال سەنەن مۇنداي ءسوزدى كۇتكەن جوق ەدىم. سەن انانىڭ ەمەس... (ءبىر كىسىنىڭ اتىن اتادى، ونى ايتپايمىن)، مەنىڭ جيەنىمسىڭ عوي! ال مەنىڭ جيەنىم ونداي ءسوزدى ايتۋعا ءتيىستى ەمەس! – دەپ ءبىر-اق كەستى.
ساسقانىمنان نە دەرىمدى بىلمەدىم. ۇيالعانىمنان تەزىرەك كەتۋگە تىرىستىم دا، قوش ايتىسىپ، شىعىپ كەتتىم! مەن وكپەلەپ قالدى دەدى مە، ەسىك الدىنا دەيىن شىعارىپ سالدى. «رەنجىپ قالدىڭ با؟» دەپ باۋىرىنا باسىپ، ماڭدايىمنان ءسۇيدى. «بالاقاي، ونداي ۇساق تىرلىك انالارعا جاراسادى، ال سەن ەكەۋمىزگە بولمايدى! ادامنىڭ بەرگەن سىيلىعى تۇك ەمەس، قۇدايدىڭ كوزى ءتۇزۋ بولسىن! قۇداي سىيىنان قاقپاسىن، بەرەرىن تاۋىسپاسىن! ەسىڭدە بولسىن، سەنى مەنەن ارتىق ەشكىم جاقسى بىلمەيدى، مىنەزىڭدى دە بەسكە بىلەمىن، بىلسەڭ، سول مەنىڭ كوڭىلىمە قۋانىش. سەن ءوزىڭ بىلمەيسىڭ، مەن ايتايىن، سەن قۇدايدىڭ نازارىندا جۇرگەن ادامسىڭ! كىمنەن كەم قالىپ جاتىرسىڭ! وسى تازا پەيىلىڭ مەن اق-ادال نيەتىڭە قاراي قۇدايىم ساعان بەرۋدەي-اق بەرىپ جاتىر عوي! ەندەشە، وسى بەتىڭنەن تايما! ءوزىڭنىڭ ەسەڭ كەتىپ بارا جاتقاندا ۇندەمەي قالۋىڭا بولادى، ال ەلىڭنىڭ، جەرىڭنىڭ، ۇلتىڭنىڭ ەسەسى كەتىپ بارا جاتقاندا بۇعىپ قالساڭ، سەن ۇل ەمەس، قۇلسىڭ!»
مەن ەكى كوزىم بوتالاپ، كەمسەڭدەپ قويا بەردىم. ءبىراق، ونى بىلدىرمەۋگە تىرىسىپ، اعامنىڭ قۇشاعىنان اقىرىن سىتىلىپ شىعىپ، ماشيناما وتىردىم. ماشيناما كىرىپ الىپ، بورداي ەزىلگەن كوڭىلىمدى باسا السامشى! «مەن نەتكەن اقىماقپىن. ءبىر كۇندىك جالعانداعى بولماشى سىيلىق ءۇشىن ۇلتىما ساتقىندىق ىستەگەلى تۇر ەكەنمىن عوي! نەتكەن ەزبىن!.. نەتكەن قورقاقپىن!.. نە دەگەن ساتقىنمىن!.. ۇلگى الساڭشى، مىنا تۇرسىن اعادان! نە دەگەن سورلى اداممىن! قۋ، پەندەشىلىك-اي!» وسىنداي ويلار باسىمدى اڭكى-تاڭكى قىلىپ، ەسەڭگىرەتىپ جىبەردى.
ۇيگە كەلىپ تاعى ويلاندىم. «قوي، مۇنىم بولمايدى ەكەن!» دەدىم دە، وسىدان ون بەس جىلداي بۇرىن «قازاق ادەبيەتى» گازەتىندە جاريالانعان «جەردى ساۋعا بولمايدى!» دەگەن ماقالامدى قايىرا جاريالاپ كەپ جىبەردىم. وندا قاسيەتتى جەرىمىزدى ساتۋعا بولمايتىنىن، ەگەر جەرىمىز ساتىلسا، تۇپتىڭ-تۇبىندە قۇلاقكەستى قۇلعا اينالاتىنىمىزدى» دالەلدەپ تۇرىپ جازعام. وسىدان ون بەس جىل بۇرىن. «قازاق ادەبيەتى» گازەتىندە. ەڭ سوڭىندا «مەن وسى ۋاقىتقا دەيىن كوپ نارسەنىڭ ساتىلعانىن ءوز كوزىممەن كوردىم. ە، ءتاڭىرىم، بار ەكەنىڭ راس بولسا، ەندى ماعان قاسيەتتى جەرىمىزدىڭ ساتىلعانىن كورسەتە كورمە!» دەپ جاراتقانعا جالبارىنىپ ەدىم.
تۇرسىن اعا دا ماقالاسىن جالپاق جۇرتقا جاريا قىلدى. بارعان، وتىرعان-تۇرعان جەرلەرىندە «جەر ساتىلماسىن!» دەپ جار سالىپ ءجۇردى. سودان نە بولدى دەيسىزدەر عوي، اعام ەكەۋمىز بىردەي مەملەكەتتىك سىيلىقتان قاعىلدىق. ونىڭ اسەر-ىقپالى بولدى ما، بولمادى ما، ونى انىق بىلمەيمىن، ايتەۋىر ۇشىپ كەتتىك. جۇرەگىمدى قولىما قويىپ تۇرىپ ايتامىن، ەش وكىنىش بولعان جوق، دۇرىس شەشىم قابىلدادىم عوي دەپ ويلايمىن. ەسەسىنە، جاراتقان تىلەۋىمدى بەردى، جەر ماسەلەسىنىڭ تاعدىرى 2021 جىلعا دەيىن شەگەرىلدى. "بۇنى ءبىز توقتاتتىق!" دەپ تە ايتا المايمىن، دەسەك تە ءبىز دە ۇلەس قوستىق قوي دەگەن وي كوڭىلگە ۇلكەن دەمەۋ. ءاي، اينالايىندار-اۋ، قازاقتىڭ بالاسىنا وسىدان ارتىق سىيلىق، وسىدان ارتىق قۋانىش بولا ما؟!.
تۇرسىن اعا ماعان ىلعي نەگە «جاماندىق» جاسايدى دەپ جۇرسەم، اقىماق باسىم، قايدان بىلەيىن، جاقسىلىق جاساپ ءجۇر ەكەن عوي! مەنى جاماندىققا جولاماسىن، جاماناتقا اتى ىلىكپەسىن دەپ پەرىشتەدەي شىر-پىر بولىپ قورعاپ ءجۇر ەكەن عوي!
ءجۇزى جارقىن، ەڭسەسى تىك بولسىن دەيدى ەكەن عوي!
مەن تۇرسىن اعامدى وسىنداي اقىرى جاقسىلىققا اينالاتىن «جاماندىقتارى» ءۇشىن جانىمداي جاقسى كورەمىن. قولىنان كەلگەنشە جاقسى ادام بولۋعا تاربيەلەدى، جاقسىلىققا ۇندەدى، ادام قاتارىنا قوستى. قالامگەرلىك جولداعى ازدى-كوپتى جەتكەن جەتىستىگىمىزگە دە وسى كىسىنىڭ ۇلكەن ۇلەسى بار...
امان بولىڭىزشى، اعا! مەن دە ءسىزدىڭ تىلەۋىڭىزدى تىلەيمىن! جەڭگەم ەكەۋىڭىز قاتار قارتايىپ، بالا-شاعالارىڭىزدىڭ قىزىعىن كورىڭىزدەر! ءار كۇندەرىڭىز قىزىق-قۋانىشپەن ءوتسىن! جۇزگە كەلىڭىز! ەل الدىنداعى ابىرويىڭىز اسقاقتاي بەرسىن، مەرەيىڭىز قاشاندا ۇستەم بولسىن!
جازۋشى دۋمان رامازاننىڭ فەيسبۋكتەگى پاراقشاسىنان الىندى
