Sóıte tura, Tursyn aǵa maǵan únemi jamandyq jasaýmen keledi. Árıne, men ol kisiniń jasaǵan jamandyqtarynyń bárin túgendeı almaımyn, óıtkeni óte kóp. Tek sanaýlylaryn aıtsam da, jetkilikti shyǵar. Sodan-aq jurt ózi Tursyn aǵamnyń qandaı adam ekenin túsinip qalady. Kózimdi ashqannan beri Tursyn aǵanyń ómiri kóz aldymda ótip kele jatqannan keıin be, es bile bastaǵannan bastap sol kisideı jazýshy bolýdy armandadym. Tursyn aǵanyń yqpaly maǵan qandaı bolǵanyn osydan-aq baıqaı berińizder. Eger aǵam basqa mamandyqty tańdaǵanda, men de basqa mamandyqty tańdar ma edim, kim bilsin. Mine, bul ol kisiniń maǵan jasaǵan alǵashqy jamandyǵy edi. Sodan keıin orta mektepti bitire sala meni sol kezdegi ásem astanamyz – Almatyǵa alyp ketip, Qaz MÝ-diń Jýrnalısıka fakúltetine oqýǵa túsirip jiberdi. Sóıtip meni týǵan jerimnen, ósken ortamnan aıyrdy. Eger Tursyn aǵam bolmasa, týǵan ólkemniń taza aýasyn jutyp, tabıǵatyn armansyz tamashalap, kúndiz-túni onymen syrlasyp, arqyrap atqa minip, bes-on qoıdyń ǵana qamyn oılap, alańsyz aq iship, quıryq jep, rahatqa batyp júrýshi edim. Átteń, ne kerek, týǵan ólkemniń ulany retindegi osy baqyttan aıyrdy.
Sodan keıingi jamandyǵy – meni qıyn da kúrdeli qalamgerlik jolǵa baǵyttap jiberdi. Baryn sala tárbıeledi, meniń qalamgerlik qanatymnyń qataıýyna qolynan kelgenin aıanyp qalǵan joq. Alǵashynda men muny jaqsylyq jasap júr eken dep túsinetinmin. Sóıtsem meni ómir boıy qalamnyń azabyn tartyp, beınetin qanyp ishsin degeni eken ǵoı! Qaıdan bileıin!
Qazaq «Synyqtan basqanyń bári juǵady» deıdi, árıne, únemi qasynda júrgennen keıin kez-kelgen adamnyń boıyndaǵy ózindik qasıetteri ekinshi adamǵa mindetti túrde juǵady. Tursyn aǵa da óziniń boıyndaǵy asyl qasıetter arqyly meni de tazalyqqa, adaldyqqa baýlydy. Al taza, adal adamdardyń joly qashanda qýlar men sumdarǵa qaraǵanda aýyrlaý bolyp keletini ras. Odan da qýlyq pen sumdyqty úıretse ǵoı, talaı jerge barar ma edim, kim bilsin!
«Kúniń túsip tursa da adam balasyna jalynba, eshkimniń aldynda búgejekteme, kúıbeńdeme, kúıki tirlik úshin bireýden birdeńe dámetip tilenshiktenbe, myqtyǵa abyroıyńdy satyp jaǵympazdanba, basyńdy kesip alsa da, ótirik syńqıtyp jiberme, qasqaıyp turyp shyndyqty aıt! Óıtkeni, sen tekti atanyń balasysyń! Eshqashan teksizdenbe, eger kúniń úshin teksizdenseń, tekti ata-babalaryńnyń ózi bir-aq kúnde sazaıyńdy beredi. Teksiz degen jaqsy at emes. Myna jalǵan dúnıeniń búkil jalǵan qyzyǵynan, aldamshy ataq-dańqynan tekti degen bir-aq sóz artyq! Osyny únemi esińde usta, boıtumardaı taǵyp al!» Mine, kúndiz-túni qulaǵyma quıatyny osy sózder... Sodan keıin qaıda baryp ońaıyn?! Sebebi «Shyndyqty aıtsań, týǵanyńa da jaqpaıtynyń» belgili emes pe?! Osyndaıda oılaımyn, shirkin maǵan nege ana kisi... naǵashy bolmady eken dep... Ol kisi meni múlde basqasha tárbıeler edi ǵoı... dep... Shirkin-aı! – deseńshi... Ataqqa malynyp, syılyqqa batyp, maqtaý men marapattan basym aınalyp júrer edi-aý!.. Beý dúnıe-aı!..
Sodan keıin meni isimen de, sózimen de elimdi, jerimdi, ultymdy súıýge tárbıeledi. Bıliktiń emes, ulttyń sózin sóıleýge úıretti. Alǵash ulttyq memlekettiliktiń negizin qalaǵan «Kereı – Jánibek» handar men eldiktiń týyn jyqpaı, shańyraǵyn shaıqaltpaýǵa tyrysqan, sol úshin uly sheshimder qabyldaǵan Abylaı han men onyń aıbyndy nemeresi, ultynyń táýelsizdigi úshin jalań qylyshpen jaýyna qarsy shyǵyp, sol uly jolda janyn bergen Kenesary handardy dáriptep, solar týraly kórkem shyǵarmalar jazýyma muryndyq boldy. Odan da deımin de, «qazirgi kún kósem týraly jaz, sonda kógeresiń, kókteısiń» dep nege aqyl aıtpady eken deımin de keıde qıalǵa berilip... Oıhoı, shirkin, sonda meniń de asyǵym alshysynan túsip, dáýrenim júrer edi-aý! Amalym ne, amalym...
Tursyn aǵanyń maǵan jasaǵan bundaı jamandyqtaryn aıtyp taýysa almaspyn. Tek endi sońǵy jasaǵan jamandyǵyn aıtasam da jetkilikti shyǵar. Sodan-aq aǵamyzdyń qandaı adam ekenin jurt ózi ańǵara jatar.
Byltyr Tursyn aǵa ekeýmiz de Memlekettik syılyqqa usynyldyq. Ol kisi «Uranym – Alash» atty úsh tomdyq eńbegimen, men «Abylaı hannyń armany» atty qoıylymymmen. Memlekettik hatshynyń «Abylaı hannyń armanyna» yqylasy erekshe aýyp edi... Onyń ústine handar jylyna baılanysty meniń dramatýrgıalyq shyǵarmalarym respýblıkamyzdyń kóptegen teatrlarynda birinen keıin biri qoıylyp edi. Nesin jasyraıyn, esek dámemiz de bar edi...
Ádetimdegishe, bir kúni Tursyn aǵamnyń úıine bardym. Aldymen jaılanyp otyryp shaı ishtik, sodan soń jumys bólmesine baryp uzaq áńgimelestik. Memlekettik syılyq týraly da áńgime boldy. «Komısıa músheleriniń kimder ekenin bilesiz be?» desem, «onyń maǵan ne keregi bar?» dep qarap tur... Eriksiz kúldim de qoıdym!
Árıne, Tursyn aǵamen kezikken saıyn aldymen áńgime eldiń, jerdiń, ulttyń taǵydyry jaıynda órbıdi... Dál osy kezde jerdi satý máselesi qyzý talqylanyp jatqan edi.
– Mynaý meniń «Jer satylmasyn!» degen maqalam! – dep jazý ústeliniń ústinde jatqan on bettik maqalany kórsetti. – Jaqynda jarıalaımyn!
Oqyp shyǵyp, shoshyp kettim.
– Oı, aǵa, Memlekettik syılyqqa túsip jatyrsyz ǵoı! Tym qurmasa, sonyń qortyndysy belgili bolǵansha qoıa tursańyzshy! – dedim ózimshe janashyrlyq tanytyp.
Tursyn aǵa «seniń esiń durys pa?» degendeı ejireıe qarady, jańa ǵana jaıma-shýaq áńgimelesip otyrǵan aǵamnyń susy sustanyp, qabaǵy túıilip ketti.
– Áı, bala, – dedi tistenip, – qasıetti jerimizdiń taǵdyrynyń janynda seniń Memlekettik syılyǵyń ne táıiri. Oǵan satylsam, meniń kim bolǵanym, balaqaı! Endi maǵan mundaı sózdi aıtýshy bolma! Dál senen mundaı sózdi kútken joq edim. Sen ananyń emes... (bir kisiniń atyn atady, ony aıtpaımyn), meniń jıenimsiń ǵoı! Al meniń jıenim ondaı sózdi aıtýǵa tıisti emes! – dep bir-aq kesti.
Sasqanymnan ne derimdi bilmedim. Uıalǵanymnan tezirek ketýge tyrystym da, qosh aıtysyp, shyǵyp kettim! Men ókpelep qaldy dedi me, esik aldyna deıin shyǵaryp saldy. «Renjip qaldyń ba?» dep baýyryna basyp, mańdaıymnan súıdi. «Balaqaı, ondaı usaq tirlik analarǵa jarasady, al sen ekeýmizge bolmaıdy! Adamnyń bergen syılyǵy túk emes, Qudaıdyń kózi túzý bolsyn! Qudaı syıynan qaqpasyn, bererin taýyspasyn! Esińde bolsyn, seni menen artyq eshkim jaqsy bilmeıdi, minezińdi de beske bilemin, bilseń, sol meniń kóńilime qýanysh. Sen óziń bilmeısiń, men aıtaıyn, sen Qudaıdyń nazarynda júrgen adamsyń! Kimnen kem qalyp jatyrsyń! Osy taza peıiliń men aq-adal nıetińe qaraı Qudaıym saǵan berýdeı-aq berip jatyr ǵoı! Endeshe, osy betińnen taıma! Ózińniń eseń ketip bara jatqanda úndemeı qalýyńa bolady, al elińniń, jerińniń, ultyńnyń esesi ketip bara jatqanda buǵyp qalsań, sen ul emes, qulsyń!»
Men eki kózim botalap, kemseńdep qoıa berdim. Biraq, ony bildirmeýge tyrysyp, aǵamnyń qushaǵynan aqyryn sytylyp shyǵyp, mashınama otyrdym. Mashınama kirip alyp, bordaı ezilgen kóńilimdi basa alsamshy! «Men netken aqymaqpyn. Bir kúndik jalǵandaǵy bolmashy syılyq úshin ultyma satqyndyq istegeli tur ekenmin ǵoı! Netken ezbin!.. Netken qorqaqpyn!.. Ne degen satqynmyn!.. Úlgi alsańshy, myna Tursyn aǵadan! Ne degen sorly adammyn! Qý, pendeshilik-aı!» Osyndaı oılar basymdy áńki-táńki qylyp, eseńgiretip jiberdi.
Úıge kelip taǵy oılandym. «Qoı, munym bolmaıdy eken!» dedim de, osydan on bes jyldaı buryn «Qazaq ádebıeti» gazetinde jarıalanǵan «Jerdi saýǵa bolmaıdy!» degen maqalamdy qaıyra jarıalap kep jiberdim. Onda qasıetti jerimizdi satýǵa bolmaıtynyn, eger jerimiz satylsa, túptiń-túbinde qulaqkesti qulǵa aınalatynymyzdy» dáleldep turyp jazǵam. Osydan on bes jyl buryn. «Qazaq ádebıeti» gazetinde. Eń sońynda «men osy ýaqytqa deıin kóp nárseniń satylǵanyn óz kózimmen kórdim. E, Táńirim, bar ekeniń ras bolsa, endi maǵan qasıetti jerimizdiń satylǵanyn kórsete kórme!» dep Jaratqanǵa jalbarynyp edim.
Tursyn aǵa da maqalasyn jalpaq jurtqa jarıa qyldy. Barǵan, otyrǵan-turǵan jerlerinde «Jer satylmasyn!» dep jar salyp júrdi. Sodan ne boldy deısizder ǵoı, aǵam ekeýmiz birdeı Memlekettik syılyqtan qaǵyldyq. Onyń áser-yqpaly boldy ma, bolmady ma, ony anyq bilmeımin, áıteýir ushyp kettik. Júregimdi qolyma qoıyp turyp aıtamyn, esh ókinish bolǵan joq, durys sheshim qabyldadym ǵoı dep oılaımyn. Esesine, Jaratqan tileýimdi berdi, jer máselesiniń taǵdyry 2021 jylǵa deıin shegerildi. "Buny biz toqtattyq!" dep te aıta almaımyn, desek te biz de úles qostyq qoı degen oı kóńilge úlken demeý. Áı, aınalaıyndar-aý, qazaqtyń balasyna osydan artyq syılyq, osydan artyq qýanysh bola ma?!.
Tursyn aǵa maǵan ylǵı nege «jamandyq» jasaıdy dep júrsem, aqymaq basym, qaıdan bileıin, jaqsylyq jasap júr eken ǵoı! Meni jamandyqqa jolamasyn, jamanatqa aty ilikpesin dep perishtedeı shyr-pyr bolyp qorǵap júr eken ǵoı!
Júzi jarqyn, eńsesi tik bolsyn deıdi eken ǵoı!
Men Tursyn aǵamdy osyndaı aqyry jaqsylyqqa aınalatyn «jamandyqtary» úshin janymdaı jaqsy kóremin. Qolynan kelgenshe jaqsy adam bolýǵa tárbıeledi, jaqsylyqqa úndedi, adam qataryna qosty. Qalamgerlik joldaǵy azdy-kópti jetken jetistigimizge de osy kisiniń úlken úlesi bar...
Aman bolyńyzshy, aǵa! Men de sizdiń tileýińizdi tileımin! Jeńgem ekeýińiz qatar qartaıyp, bala-shaǵalaryńyzdyń qyzyǵyn kórińizder! Ár kúnderińiz qyzyq-qýanyshpen ótsin! Júzge kelińiz! El aldyndaǵy abyroıyńyz asqaqtaı bersin, mereıińiz qashanda ústem bolsyn!
Jazýshy Dýman Ramazannyń feısbýktegi paraqshasynan alyndy
