تۇركىستان وبلىسىندا تالاي سىردى ىشىنە بۇككەن كيەلى جانە تاريحي مەكەندەر جەتەرلىك. سولاردىڭ ءبىرى – بايدىبەك اۋدانىنداعى «اقمەشىت اۋليە» ۇڭگىرى.

اقمەشىت ۇڭگىرى قالادان 70-80 شاقىرىم قاشىقتىقتا ورىن تەپكەن. تۇركىستان وبلىسى بايدىبەك اۋدانىندا ورنالاسقان.

ءبىر قىزىعى، ۇڭگىر ىشىندە جارتى ساعات جۇرسەڭىز، بويىڭىز جەڭىلدەپ سالا بەرەدى. اۋراسى كەرەمەت. مۇندا جاسىل جاپىراعى جايقالىپ، بىرنەشە اعاش ءوسىپ تۇر. مۇنداي اعاشتار ۇڭگىردەن باسقا ماڭايدا جوق.

سونىمەن بىرگە ۇڭگىردىڭ توبەسىنەن اندا-ساندا تامشى تامىپ تۇرادى. جەرگىلىكتى جۇرت ونى «اق مولدانىڭ كوز جاسى» دەپ اتاپ كەتكەن. وسى تامشىلار ۇڭگىردەگى وسىمدىكتەرگە ءنار بەرەدى. كەي كەزدە ۇڭگىر ىشىندە قۇستاردىڭ ءانى ەستىلەدى. وسىنىڭ ءبارى ۇڭگىردىڭ ءسان-سالتاناتىن ارتتىرىپ، ونىڭ كيەلى جەر ەكەنىن ايعاقتاي تۇسەتىندەي.

ۇڭگىردە شىراقشى بار. ول زيارات ەتۋشىلەرگە ۇڭگىردى تانىستىرىپ، قۇران باعىشتاپ بەرەدى. سونىمەن بىرگە مۇندا پەرزەنت ءسۇيۋدى ارماندايتىن ەرلى-زايىپتىلار، اۋرۋىنان ايىعۋدى تىلەگەن ادامدار دا كەلەدى. ولار تىلەكتەرىن تىلەپ، دۇعالارىن وقىپ بولعان سوڭ، تاستاردى ءبىرىنىڭ ۇستىنە ءبىرىن قالاپ كەتۋدى ادەتكە اينالدىرعان. بۇل «دۇعام تەز قابىل بولسا ەكەن» دەگەن تىلەكتەن شىققان ەكەن.

ۇڭگىردىڭ تاريحى جايىندا ەل ىشىندە ءتۇرلى اڭىزدار بار. ەندى ءبىر اڭىزدا كونە زاماندا بۇل زۇلىم ايداھاردىڭ ۇڭگىرى بولعان دەپ ايتىلادى. ول ادامدار مەن مالعا شابۋىل جاساپتى. ايداھار شىقپاق بولىپ قاناتىن جايعاندا ۇڭگىردىڭ اۋزىن بۇزىپ كەڭەيتىپ وتىرعان-مىس.

ءبىر كۇنى وسى وڭىرگە سۇلەيمەن پايعامبار كەلىپ، ايداھاردى شىنجىرلاپ تاستايدى. وسىدان كەيىن ايداھاردىڭ قانشا جىل ءومىر سۇرگەنى تۋرالى اڭىزدار ەشتەڭە ايتپاسا دا، ۇيىقتاعان جەرى ساقتالىپ قالعان.

ۇڭگىردىڭ نەگە بۇلاي اتالۋىنا بايلانىستى ەل ىشىندە كوپتەگەن اڭىزدار بار. سولاردىڭ بىرىندە وندا ءبىر اۋليە اۋلەتىمەن كيىز ءۇي تىگىپ تۇرعانى جونىندە باياندالسا، تاعى بىرىندە بۇل ۇڭگىر جوڭعار شاپقىنشىلىعى كەزىندە قازاق ايەلدەرى مەن بالالارىنا پانا بولعاندىعى تۋرالى ايتىلادى. كيەلى جەردىڭ شىراقشىسى اتانعان اسقار رۇستەمبەك ۇلى ۇڭگىردىڭ تاريحىن وسىلاي تارقاتىپ بەردى.

 

ەلميرا مالىكوۆا