سىرداريا ماڭىن مەكەن ەتكەن بۇعىلار 1956 جىلى ۇشتى-كۇيلى جوعالىپ كەتكەن. 2000 جىلى سىرداريا وزەنىنىڭ بويىنداعى توعاي ورمانىنان 2 گەكتار جەر ۋچاسكەسىنە قورشاۋ ورناتىلىپ، بۇحار بۇعىلارىنىڭ تۇقىمباعى سالىنعان. بۇگىندە تۇركىستان وبلىسىندا بۇحار بۇعىلارى كوبەيگەن، – دەپ حابارلايدى Dalanews.kz تۇركىستان وبلىسى اكىمىنىڭ باسپا ءسوز قىزمەتىنە سىلتەمە جاساپ.
تۇركىستان وبلىسىنىڭ تابيعي رەسۋرستار جانە تابيعات پايدالانۋدى رەتتەۋ باسقارماسىنىڭ مۇرىندىق بولۋىمەن جۋرناليستەر «سىرداريا-تۇركىستان» تابيعي وڭىرلىك پاركىنە بارىپ، بۇقار بۇعىلارىن كوردى.
تۇقىمباق اۋماعىندا 2 گەكتار، بيىكتىگى 3 مەتر تەمىر تورمەن قورشالعان ۆولەر ورنالاسقان. 2010 جىلى ۆولەر اۋماعىن 20 گەكتارعا ۇلعايتۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلگەن.
تۇقىمباق جانىنا قىزمەتتىك تۇرعىن ءۇي سالىنىپ، بۇعىشىلارعا پايدالانۋعا بەرىلگەن. بۇحار بۇعىلارى تۇقىمباعى اۋماعىن كۇزەتۋگە جانە باقىلاپ وتىرۋعا «بەينەباقىلاۋ» ورناتىلعان. بۇگىنگى تاڭدا قالىپتى جۇمىس ىستەپ تۇر.
تۇركىستان وبلىسى «سىرداريا-تۇركىستان» وڭىرلىك پاركى ماماندارىنىڭ ايتۋىنشا، ولارعا ۋاقىتىلى جەم-شوبى بەرىلىپ، ۇنەمى ساناق جۇرگىزىلىپ وتىرادى. سونداي-اق بۇعىلاردىڭ تۋىلعان ساتىنەن تولدەگەن شاعىنا دەيىن ۇدايى باقىلاۋدا. ءتىپتى بۇعىشى جىل سايىن تاستايتىن مۇيىزىنە دەيىن اي-كۇنىن جازىپ، ساقتاپ وتىرادى ەكەن.
– تۇركىستان قالاسىنىڭ 1500 جىلدىق مەرەيتويىنا وراي ءوڭىردىڭ توعاي-ورمانىندا مەكەندەگەن جانۋارلاردى كوبەيتىپ، كەلەشەك ۇرپاققا ساقتاپ قالۋ ماقساتىندا 8 باس بۇحار بۇعىسى سىيعا تارتىلعان بولاتىن. الماتى وبلىسىنىڭ ىلە وزەنى بويىندا ورنالاسقان «قاراشەڭگەل» قورىعىنان اكەلىپ، جەرسىندىرىلگەن بۇعىلاردىڭ سانى 23 جىلدا 207 باسقا ارتىپ، 215-كە جەتتى.
بۇگىندە «سىرداريا-تۇركىستان» مەملەكەتتىك وڭىرلىك تابيعي پاركىندە 19 باس انالىق، 9 باس اتالىق جانە 4 باس ءتول بۇحار بۇعىسى بار. قورىق اۋماعىنداعى 22 گەكتار جەر تەمىرمەن قورشالعان 19 باس انالىق بۇعىنىڭ تورتەۋى بىلتىر تولدەدى. ءسويتىپ، 2023 جىلى 71 باس ەركىندىككە جىبەرىلدى.
بيىل مامىر-ماۋسىم ايلارىندا تاعى دا تولدەيدى دەپ كۇتىپ وتىرمىز. 2019 جىلى انالىق باس ەگىز بۇعىنى تولدەگەن بولاتىن، – دەيدى «سىرداريا-تۇركىستان ءموتپ» كمم سىرداريا فيليالىنىڭ اڭ قورعاۋ ينجەنەرى قۇرالباي جارمەنوۆ.
ال ارىس اۋدانىنداعى شوگىرلى توعايىنا «تۇركىستان-سىرداريا» ۇلتتىق پاركى ارنايى قورىق ۇيىمداستىرىپ، مۇندا تۇقىمى سيرەپ بارا جاتقان بۇحار بۇعىسى جىبەرىلگەن ەدى. ءقازىر بۇل جەردە 11 بۇعى تىرشىلىك ەتۋدە. ولار كوبەيتىلىپ، جەرگىلىكتى تابيعاتقا ۇيرەنگەن سوڭ سىر بويىنا جىبەرىلەدى.
تابيعي پارك ايماعىنداعى ءار بۇعى ەرەكشە كۇتىمگە الىنعان. ولاردى بۇعىشىلار مەن قاراۋىلدان بولەك ارنايى مال مامانى قاداعالاپ وتىر. وبلىستىق تابيعي رەسۋرستار جانە تابيعات پايدالانۋدى رەتتەۋ باسقارماسى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى اقجايىق حامەتوۆا بۇعىلاردىڭ جىلدىق ءوسىمى جوعارى ەكەنىن ايتادى. قازىرگى ۋاقىتتا وبلىس كولەمىندە بۇحار بۇعىلارى تۇقىمباعىندا 226 باس بۇعى كۇتىپ-باپتالۋدا. ولاردىڭ 43ء-ى ىشكى قورشاۋدا (ۆولەر)، قالعان 183 باسى ەركىندىكتە.
ايتا كەتەيىك، بۇعىنىڭ بۇل ەرەكشە ءتۇرى عىلىم تىلىندە «بۇحار بۇعىسى» (Cervus elaphus bactrianus) دەپ اتالعانىمەن، ودان بولەك «حانگۇل»، «سۋ بۇعىسى»، «توعاي بۇعىسى» دەپ تە ايتىلا بەرەدى. بۇحار بۇعىلارى 15-20 جىل ءومىر سۇرەدى.
