الماتىدا وتكەن Kazakhstan Growth Forum-دا وسى ماسەلە ءسوز بولدى. وسى توڭىرەكتەگى ساۋالدارعا اشىق جاۋاپ بەرۋگە تىرىستى ساراپشىلار.
اشىق اڭگىمەگە سايلانىپ كەلگەندەردىڭ ءبىرى ۆيسە – مينيستر ەربولات دوسايەۆ. سوناۋ استانادان ارنايى جەتتى ول.
ەلدەگى ەكونوميكالىق احۋالى تۋراسىندا بايانداما جاساعان ول بيلىكتىڭ بۇل تاراپتاعى الدا اتقارماق جوسپارىمەن بولىسە كەتتى.
دوسايەۆ: «بىلاي ويلايمىن...»
ءبىزدى تاعى رەفورما كۇتىپ تۇر. ەكونوميكاداعى باعىت-باعدار وزگەرىپ، شيكىزاتتان وزگە سالالارعا باسىمدىق بەرىلمەك. دوسايەۆ ءسوي دەدى.
بيلىكتىڭ بيزنەسكە كومەك بولار دەپ قابىلداعان سالىقتى تومەندەتۋ شارالارى ناتيجە بەرمەپتى. مەملەكەتكە دە قايىر بولماعان، بيزنەس تە وڭالا الماپتى.
– سالىقتى تومەندەتكەسىن بيزنەستىڭ تامىرىنا قان جۇگىرەدى دەپ توپشىلاعانبىز. كاسىپكەرلەر كوتەرىلسە بيۋدجەتكە تۇسەر ءتۇسىم دە ارتادى دەپ ارماندادىق. جاڭا جوبالار جاسالادى دەپ كۇتتىك.
ونىمىز جۇزەگە اسپادى. بيزنەس اياعىنان تۇرسا، تۇرمىس تا وڭالار ەدى. الەۋمەتتىك سالاعا باعىتتالاتىن قاراجاتتى كوبەيتپەك ويىمىز بولعان. ءبىراق، داميمىز دەگەن دامەمىز، داعدارىسقا بارىپ كۇمپ بەردى. ەكونوميكالىق ءدۇمپۋ تۋعىزادى دەگەن ءۇمىت ءبىرجولاتا ءۇزىلدى، – دەدى دوسايەۆ.
ءقازىر قازاقستان بيۋدجەتىنىڭ 44 پايىزى الەۋمەتتىك شىعىنعا جۇمسالادى ەكەن. ءۇش جىلدان كەيىن بۇل كورسەتكىش 48 پايىزعا دەيىن كوبەيمەك.
بيلىكتىڭ ينۆەستوردى ەلگە شاقىرىپ جاتقان باستاماسىنان دا قايىر بولماي تۇر. بيۋدجەتتىڭ ينۆەستيسيادان تۇسكەن ءتۇسىمى تىم تومەن. 14-اق پايىز...
وسىلاي دەگەن دوسايەۆ ۇكىمەتتىڭ ەندەگى كەزەكتە نەگە ءۇمىت ارتىپ وتىرعانىن ايتتى. "قارجىلىق سەكتور مەن اۋىل شارۋاشىلىعىنا باسا كوڭىل بولەمىز، بۇيىرسا"، – دەدى ول.
وشاقبايەۆ: «باياعى جارتاس، سول جارتاس قوي»
ۆيسە-مينيستردىڭ ءسوزىن ورتا جولدان بولگەن ەكونوميست راقىم وشاقبايەۆ بۇگىن دە، ەرتەڭ دە، كەلەشەكتە دە وڭ وزگەرىستىڭ بولۋى نەعايبىل دەيدى.
– الىسقا بارماي-اق، الداعى بەس جىلعا شولۋ جاسايىق.
قازاقستانداعى بانك جۇيەسىندە نە وزگەرەدى دەپ ويلايسىز؟ ەشتەڭە وزگەرمەيدى. تاعى بەس جىل وتكەسىن دە ءبىز ولاردى (بانكتەردى) قۇتقارۋمەن بولامىز.
بۇل اگروسەكتورعا دا قاتىستى. بۇل سالانى قانشا رەت قۇتقاردىق ءوزى؟ – دەدى وشاقبايەۆ.
دوسايەۆ بۇعان دايىن بولسا كەرەك. جيىنعا قاتىسىپ وتىرعان وتاندىق بيزنەستىڭ يگى-جاقسىلارىنا شەتەلدىك نارىققا شىعۋدى ۇسىندى. ۆيسە-مينيستردىڭ ايتۋىنشا، ءازىر قازاقستانداعى بيزنەستىڭ 70 پايىزى مەملەكەتكە ماسىل.
– ءيا، ءيا سولاي.
قازاقستانداعى بيزنەس مەملەكەتتىك جانە كۆازيمەملەكەتتىك سەكتورداعى ساتىپ الۋعا قاتىسىپ، سولاردى يگەرۋمەن عانا اينالىسىپ وتىر. كوشپەلى ومىرگە بەيىمدەلەتىن كەز جەتتى.
بىزدەگى بيزنەستىڭ 70 پايىزى تەندەردىڭ ارقاسىندا كۇن كورىپ وتىر. سىرتقى نارىقتى يگەرىڭىزدەر. شەتەلدىك نارىققا شىعىڭىزدار، – دەدى كاسىپكەرلەردى كوزىمەن ءبىر شولىپ وتكەن دوسايەۆ.
ماجىبايەۆ: "بيلىكتىڭ نە بىلگەنى بار؟"
دوسايەۆقا كاسىپكەرلەردىڭ قارسى ايتار ءۋاجى بار ەكەن.
– دۇرىس قوي، كوشپەلى بولعان دا قاجەت. سىرتقا نارىققا شىقساق كاسىبىمىزگە كەسىرى تيمەس. تەك ءوز ەلىڭدە تۇراقتىلىق بولماسا سول قيىن، – دەدى ولار.
كاسىپكەرلەردى كۇيزەلتىپ وتىرعانى – تەڭگەنىڭ تۇراقسىزدىعى ەكەنى وسى ارادا ايتىلدى.
ۇلتتىق ۆاليۋتانىڭ كۇنبە-كۇن قۇبىلۋى ەلدەگى ءىرى-ىرى كومپانيالارعا باسشىلىق ەتەتىن تانىمال كاسىپكەرلەردى ابدەن يتشىلەتكەنگە ۇقسايدى
قازاقستانداعى شىرىن وندىرەتىن RG Brand كومپانياسىنىڭ باسشىسى قايرات ماجىبايەۆ «كوشپەلى ومىرگە بەيىمدەلىڭدەر» دەگەن دوسايەۆقا قارسى سۇراق قويدى.
– سىرتقى نارىقتى دا يگەرىپ جاتىرمىز. كۇنى كەشە وزبەكستاندا بولىمشەمىزدى اشتىق. ماسەلە وندا ەمەس. ەرتەڭگى كۇنى رەسەي مەن باتىستىڭ اراسىنداعى سانكسيالىق سوعىس اسقىنا تۇسسە قازاقستان قايتپەك؟ بيلىكتىڭ نە بىلگەنى بار؟ ۇكىمەتتىڭ بۇعان ارنالعان قوسىمشا جوسپارى بار ما ءوزى؟ – دەدى ەلدەگى كۇللى كاسىپكەردىڭ ويىن ورتاعا سالعان قايرات ماجىبايەۆ.
– دوللارسىزداندىرۋ (ەكونوميكاعا دوللاردىڭ قاتىسۋىن شەكتەپ، ۇلتتىق ۆاليۋتاعا باسىمدىق بەرۋ) تۋرالى ايتقاندا جەلدەي ەسەتىن ەدىك. سويتكەن دوللار دالادا قالدى.
ەندىگى ماسەلە – رۋبلسىزدەندىرۋگە تىرەلىپ تۇر! تاڭەرتەڭ ۇيقىدان تۇرا تەڭگە ەمەس، ءرۋبلدىڭ باعامىنا قارايتىن بولدىق! رەسەيگە سالىنعان سانكسيالار قازاقستاندى دا وڭدىرتپادى. رەسەيلىك فاكتورعا بايلانىستى باسىمىزدى بايگەگە تىكتىك تالاي مارتە...، – دەدى ول بۇعان قوسا.
كارىبجانوۆ: "سانكسيانىڭ سويقانى ءالى الدا"
ماجىبايەۆتىڭ ءسوزىن كاسىپكەر ايدان كارىبجانوۆ تا قۇپتاي جونەلدى. ايتۋىنشا، ازىرگى احۋالدى وزگەرتۋگە ءبىزدىڭ ەل تۇك ىقپال ەتە المايدى.
– قولدان كەلەر قايران جوق. مۇنايدىڭ باعاسى، رەسەيدەگى وقيعالار ، باتىس پەن ماسكەۋدىڭ اراسىنداعى ساۋدا سوعىسى ءبارى – ءبارى دە قازاقستاندى كۇيزەلتىپ جاتىر. ەكى تۇيەنىڭ ورتاسىندا شىبىن ولەدىنىڭ كۇيىن كەشۋدەمىز.
بولاشاقتى بولجاۋعا اسىقپايىقشى وسى. دايىندالۋ كەرەك. ەكونوميكامىزدىڭ استاڭ-كەستەڭى شىقپاسىن دەسەك، قوسىمشا جوسپار ازىرلەگەنىمىز ءجون قازىردەن.
سانكسيانىڭ سويقانى ءالى الدا، – دەدى ول.
سماعۇلوۆ سىر بەردى مە؟
كاسىپكەرلەردىڭ كوپشىلىگى كورەسىنى دوللاردان ەمەس، رۋبلدەن تارتىپ وتىرعان سىڭايلى. جيىندا رۋبلسىزدەندىرۋ ماسەلەسى الدەنەشە رەت ءسوز بولدى.
ادەتتە سىر بىلدىرمەيتىن AstanaGroup باسشىسى، كاسىپكەر نۇرلان سماعۇلوۆتىڭ ءوزى «تاۋەلدىلىك شارشاتىپ جىبەردى...»، – دەدى اشىنىپ.
ءيا، سولاي دەدى ول.
- رەسەيلىك يمپورتقا قاتتى، تىم قاتتى تاۋەلدىمىز. جاسىرىپ جابارى جوق ەندى. ءبىز – تاۋەلدىمىز. رۋبلگە تاۋەلدىلىكتەن ارىلساق ءجون بولار ەدى وسى. ورتاق كەلىسىم، ورتاق باقىلاۋ بولسا وسى ارادا. ال قازىرگى جاعداي قانداي؟ رەسەي ءرۋبلدىڭ باعامىنا وزگەرىس ەنگىزگىسى كەلسە، بىزدەن سۇرامايدى دا. بىزبەن اقىلداسىپ تا جاتپايدى. ءبىز ايتەۋىر ىزىنەن ىلەسىپ جۇرگەنىمىز، – دەدى سماعۇلوۆ.
جيىندى ايدان كارىبجانوۆ تۇيىندەدى.
– ءارى قاراي نە بولارىن، نە ىستەرىمىزدى بىلمەيمىن. جاردىڭ جاعاسىندا تۇرمىز. مەملەكەتتەگى، ەكونوميكاداعى داعدارىس، ناقتى بەتالىستىڭ جوقتىعى بىزگە دە جۇقتى. ءبىزدىڭ بۋىن دا داعدارىستا.
بەس، ون، ون بەس جىلدان كەيىن قانداي ەلدە، قانداي مەملەكەتتە ءومىر سۇرەتىن بولامىز؟ ەكونوميكالىق باعىت-باعداردى ءالى كۇنگە انىقتاعان جوقپىز.
وسى ماسەلەنىڭ باسىن اشىپ ايتاتىن كەز جەتتى، – دەدى ول.
دايىنداعان، دۋمان بىقاي
