سولجەنيسىننىڭ ساقالى مەن مەنىڭ ساقالىمدى سالىستىرۋعا كەلمەيدى
رەسەي قايدا، ءبىز قايدا! رەسەي – جان-جاعىن جايپاعان ازۋى التى قارىس يمپەريا. ال قازاقستان بولسا – تاۋەلسىزدىگى كەشە عانا قولىنا تيگەن، ەتەگىن جاپپاققا ۇمتىلعان، ەسىن جاڭا عانا جيىپ جاتقان كەشەگى وتار ەل.
يمپەريا ازاماتىندا ءوزى قارتايسا دا، مۇرنى قارتايمايتىن يمپەريالىك بۇقا-كوكىرەك بولادى. سولجەنيسىندەر – سول كوكىرەكتىڭ كورىنىسى. ال ءبىز بولساق، تۇساۋىن شەشسە دە، كوس اياقتاپ سەكىرگەن تارپاڭ ساناسىنان تامشى عانا قالعان، قۇلدىق ساناسى جاباعى ءجۇنى سەكىلدى تۇسپەي قويعان تايتورىمىز.
ءبىز – شابۋىلشى جۇرت ەمەس، قورعانۋشى ەلمىز!
«ول تىقىر مەن بۇل تىقىر بولەك» دەگەندەي، ايتەۋىر اۋىزدىڭ استىنا ورنالاستى دەمەسەڭىز، ءتۇسى دە، كۇشى دە باسقا، نيەتى بولەك سولجەنيسىننىڭ ساقالى مەن مەنىڭ ساقالىمنىڭ ايىرماسىنداي مۇلدەم سالىستىرۋعا كەلمەيتىن قۇبىلىس قوي!
جۇتقىسى كەلگەن جىرتقىش پەن جان ساۋعالاعان بەيباقتىڭ ءحالىن ساراپتاۋ ءۇشىن كوپ اقىل كەرەك ەمەس ەدى. قايتەسىز ەندى «سىناۋشىمدى جەتەسىز قىلىپ ءتاڭىرىم بەرگەن-دى»، سۋبحان اللاھ!
قازاقتا ءبىر ءافسانا بار. ادام كالىڭ وتقا ورانىپ جاتىر دەيدى. سوندا وت ۇستىنەن ۇشقان قارلىعاش قاناتىمەن سۋ سەبەر دەيدى. سىرتكوزدەردىڭ: «قالىڭ وتتى تامشى سوندىرمەك تۇگىلى تۇسپەي جاتش كەۋىپ كەتەدى عوي، نەسىنە اۋرە بولاسىڭ»، – دەگەن سوزىنە قارلىعاش: «نيەتىمدى بىلدىرگەنىم عوي» دەيدى ەكەن. سول وتتىڭ ۇستىنەن ۇشقان قۇزعىن ماي تامىزار دەيدى.
وعان: «بىرەر تامشى مايىڭنان ونسىز دا لاۋلاگان وت كۇشەيىپ جارىتار دەيمىسىڭ، نەسىنە اۋرە بولاسىڭ»، – دەگەنىنە، قۇزعىن: «نيەتىمدى بىلدىرگەنىم عوي» – دەيدى ەكەن.
ءبىز قالاي جەڭىلدىك؟
ەۋرازيانىڭ ءاپايتوس دالاسىندا اتوي سالىپ، ۇزەڭگىسىنە شىرەنگەن جالپاق جۇرت جالتاق جۇرتقا اينالۋ سەبەبىن ءبىلۋ ءۇشىن تاريحي سانا كەرەك.
وتارلىقتىڭ قامىتىندا ومالىپ جاتىپ، شەرى امەتتىڭ ۇرپاعى «شەرەمەتيەۆو» ءبىزدىڭ تۋىس، تۋرگەنيەۆتىڭ ءتۇپ اتاسى تۇرگەن بىزدەن، تيۋمەن ءبىزدىڭ تومەن، كۋرگان – قورعان ت.ب. س.س. شالقۋلار تۇسىنىكسىز. راس، تۋىسى تۋىس. ەدىل ەن جايلاعانىمىز دا راس. ءبىراق نە پايدا؟
ءتۇبىن قۋىپ كەلسەڭ، قازاقتى قان قاقساتكان كازاكتار دا بىزدەن الىس ەمەس. پليەۆاكو دا بىزگە جيەن ەدى. ەكىباستۇزدىڭ كومىرىن ءوتىمسىز ەتكەن امان تولەيەۆ تە قانداسىمىز. ارى-بەرىدەن سوڭ ماسەلە قاندا دا ەمەس. مۇددەدە!
قاراڭىزشى ەندى! قازاق ءتىلىنىڭ تاعدىرى الدىندا ەسىلبايەۆ بيىك پە، كنياگينين بيىك پە؟ ۇلتىندى ماسقارالاعان قاناعات جۇكەشيەۆ قىمبات پا، الدە قازاق ءۇشىن شىرىلداعان اسىلى وسمانوۆا قىمبات پا؟ قازاق ونەرىنىڭ الدىندا برۋسيلوۆسكيي كانداي، ەرمەك تۇرسىنوۆ قانداي؟ وسى سالىستىرعان قانداستارىمىز نەنىڭ جەمىسى؟ جانە بۇلار بۇگىندە ءبىرلى-جارىم عانا ەمەس، ولار كوپ. شىرىگەن جۇمىرتقانى شىرىتكەن كىمدەر؟
باسقىنشى جۇرتتىڭ عاسىرلار بويى جۇرگىزگەن ساياساتى. بىردە كۇشپەن، بىردە ىسپەن جۇرگىزىلدى ول ساياسات. ءبولىپ-بولىپ بيلەدى. بىرىنە ءبىرىن ايداپ سالدى. دۇنيەقوڭىزىن ساتىپ الدى، باتىرىنىڭ باسىن الدى. ۇرپاقتىڭ ميىن ۋلادى. مانساپقورىنا تاق، شولاق ويلىعا شوقپار، وسەكشىسىنە اقپار بەردى. اقىر سوڭى جەڭدى. بيلەدى. دىتتەگەنىنە جەتتى. ناتيجەسىندە ءتىلىڭ شالا-پۇلا، ءدىنىڭ الا-قۇلا بوپ، جەڭىلدىڭ.
اقساقال جەڭىلدىم دەپ تۇرعان جوق
نەمەرەسىمەن ورىسشا شۇلدىرلەسكەن اقساقال جەڭىلدىم دەپ تۇرگان جوق. جەتىستىم دەپ ءماز. سابيىنە «پوروسەنوك موي» دەپ ەلجىرەگەن كەلىنشەك باسقىنشىنى ارمانىنان شىعارىپ، «دوڭىزدىڭ باسقان ءشوبىن تۇلپارىنا جەگىزبەگەن» كەنەسارىنىڭ ارمان-مۇراتىن اياقاستى ەتىپ تۇرعانىنان بەيحابار. باس سۇيەگىنىڭ كۇلسالگىش بولعانىنان دا، بالاسىنا ەلجىرەگەن الگى ايەلدىڭ وسى قىلىعى حان كەنەگە اۋىر بولاتىنىن سەزۋ ءۇشىن دە تاريحي سانا قاجەت!
باسقىنشى جۇرت باۋىرلارىمىزدى ەدىلدىڭ ارعى بەتىنەن بەرى ىعىستىرىپ، جولاي بەيبىت اۋىلدىڭ قىز-قىرقىنىنىڭ ابىرويىن توگىپ، ەركەككىندىگىن قىرىپ سالدى.
ۇرپاقتىڭ جۇرەگىنە جارا، قايسارىنا - كەك، جۋاسىنا - ۇرەي بولىپ سىڭگەن كورىنىستى سەزىنۋ ءۇشىن تاريحي سانا كەرەك ەدى.
ەندى اتاڭنىڭ قۇنى، اناڭنىڭ ارى كەتكەن باسقىنشى جۇرتتىڭ تىلىندە سويلەۋدى ماقتانىش تۇتقان ساناسى قۇلدانعان ۇرپاقتا اقىل بار ما، ەس بار ما؟
شوشقادان جيىركەنبەيتىن قازاقتار ءوسىپ كەلەدى
ارى-بەرىدەن سوڭ، انا ءتىلىن بىلە تۇرا ادەمى سويلەگەن ورىسشاسىن ماقتان تۇتقان كەمباعال كەيىپ، وڭباعان سانا قايدان؟! كەشەگى قۇلدىقتان. ەندى وسى سورلى احۋال ساناڭا سالتانات قۇرىپ تۇرگاندا شىن مەملەكەتشىلدىك قالىپتاسا ما؟ ءاي، قايدام! ءسوز جوق، ءتىل – ۇلتتىڭ باستى سيپاتى. ازاماتتارىمىزدىڭ ۇلتتىق سيپاتقا دەگەن قۇلشىنىسى – ۇلتتىق قۋاتىمىزدىڭ ولشەمى بولماق.
ول دەگەنىمىز – دۇكەندە، اۋەجايدا، كوشەدە، شاڭىراعىندا، جانارماي بەكەتىندە كەرەگىڭدى اۋەلى مەملەكەتتىك تىلدە تالاپ ەتۋ.
ءتىلدى بىلمەگەنگە ساۋاتتى، مادەنيەتتى تۇردە مەملەكەتتىك سيمۆولعا دەگەن قۇرمەتتى وركەنيەتتىلىكتىڭ بەلگىسى ەكەندىگىن ەسكەرتىپ بارىپ، ورىسشا، اعىلشىنشا سۇراي جاتارسىز. ءتىل – قوعامدا قاجەتتىلىك تۋعان جاعدايدا عانا قۇلاش جاياتىن نارسە. قاجەتتىلىكتى تۇتىنۋشى تۋدىرادى. ەگەر سەن، مەن، ول، ءجۇز ادام، مىڭ، سوسىن ميلليوندار، ەڭ قۇرىعاندا، دۇكەندە كەرەگىن قازاقشا سۇراسىنشى.
دۇكەن يەسى تىلگە جاناشىرلىقتان ەمەس، تاۋارى ءوتۋ ءۇشىن قازاقشا سويلەيتىن ادامدى ساتۋشى ەتىپ قويادى. سوندا سەن تىلىڭە دەگەن قاجەتتىلىك تۋدىرۋدان ءبىر قازاقتىڭ جۇمىس تابۋىنا سەبەپ بولدىڭ.
