ءقازىر رۋحاني-مادەني ومىرىمىزدە كوپشىلىك ءۇشىن سانگە اينالعان دۇنيە بار. سونىڭ ءبىرى، ءھام بىرەگەيى – شىڭعىس حاندى قازاق قىلۋ. كاسىبي تاريحشىدان باستاپ، جازۋشى، ءمۇعالىم، تراكتوريست – ءبارى-بارى شىڭعىس حاندى قازاق قىلۋعا قۇمار. شىڭعىس حان زامانى تۇرماق، بەرگى تاريحىمىزدىڭ ءوزى دۇرىس زەرتتەلمەي جاتقان تۇستا جارتى الەمنىڭ ءامىرشىسىن قازاق قىلىپ نە ۇتامىز؟ وسى ءبىر جايتتان قازاق تاريحىن زەرتتەۋدە جۇيەلى ارەكەتتىڭ جوق ەكەنىن بايقاۋعا بولادى.
بۇكىل الەم شىڭعىس حاندى موڭعول رەتىندە جاقسى تانيدى. بۇل – الەمدىك وركەنيەتتە مويىندالعان دۇنيە.
وسى رەتتە ءبىزدىڭ اسىرە قىزىلعا اۋەس تاريحشىلارىمىز شىڭعىس حاندى قازاق قىلۋعا ۇمتىلۋى، ءتىپتى ورىنسىز جايت ەكەنىن بايقايسىڭ. بۇل ىسپەن كاسىبي تاريحشىلاردىڭ تىم اۋەستەنىپ كەتۋى جاقسىلىقتىڭ نىشانى ەمەس.
اقىن-جازۋشىلارىمىز ءوز شىعارمالارىندا شىڭعىس حاندى قازاق ەتىپ كورسەتۋىن تۇسىنۋگە بولادى. ولاردىڭ ەل وقيتىن تاريحي شىعارمالار جازىپ، جۇرتتىڭ نازارىن وزدەرىنە اۋدارۋعا تىرىساتىنى بەلگىلى.
ال كاسىبي تاريحشىلاردىڭ بۇل ىسكە بەل بۋىپ، بىلەك سىبانا كىرىسۋى الجاسۋدىڭ بەلگىسىندەي كورىنەدى. مۇمكىن، ءبىز بىلمەيتىن باسقا ماقساتتارى دا بار شىعار؟..
تاريح – مەملەكەتتىڭ وزەگى. قازىرگى قوعامنىڭ قاس-قاباعىنا قاراساڭ، وتكەن تاريحىمىزبەن ەشقانداي ساباقتاستىق جوق ەكەنىن بايقايسىڭ.
بۇعان كىم كىنالى؟ ارينە، ءبىرىنشى كەزەكتە بيلىكتى سىنايتىنىمىز انىق. ال قاراپايىم جۇرتقا تاريحتى جىلىكتەپ تۇسىندىرەدى دەگەن تاريحشىلارىمىزدىڭ تەڭ جارتىسى «شىڭعىس حان – قازاق» دەپ «قۋىپ» ءجۇر.
جارايدى، شىڭعىس حان قازاق بولسىن. سوندا مەملەكەتىمىزگە نە پايدا؟ شىڭعىس داۋىرىندەگى مەملەكەتتىك جۇيە، ۇستانىمدار تاۋەلسىز قازاق مەملەكەتىن قۇرۋعا نەگىز بولا ما؟ جوق.
اشىعىن ايتساق، شىڭعىس حان داۋىرىندەگى قوعامدىق فورماسيا تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ كونسەپسياسىن بەكەمدەۋگە الىپ-قوسار ەشقانداي پايداسى جوق.
جوق الدە، شىڭعىس حان قازاق بولسا، الەمنىڭ ينۆەستورلارى قازاقستانعا اعىلا ما؟ جوق. ولاردىڭ ءتىپتى شىڭعىس حاندى بىلمەۋى مۇمكىن.
سوندا شىڭعىس حاندى قازاق قىلۋدان نە پايدا؟ ەشقانداي. تەك بەرگى تاريحقا ءتىسى باتپاعان تاريحشىلاردىڭ ءوزارا عىلىمي-تاجىريبەلىك كونفەرەنسيالاردا كۇپسىنىپ اڭگىمە ايتۋى ءۇشىن عانا قاجەت.
بۇل تاقىرىپتا اڭگىمە قوزعاۋىما تاياۋدا فەيسبۋك الەۋمەتتىك جەلىسىندە ەرحان ماجيك ەسىمدى تاريحشى (كاسىبي تاريحشى) باۋىرىمىزدىڭ «بۇكىل تۇركى جۇرتى ورتاق وقۋلىق شىعارعالى جاتىر. سوعان شىڭعىس حاندى «قازاق» دەپ جازۋعا بارشامىز كۇش سالۋىمىز كەرەك» دەگەن جازباسىن وقىپ، ءوزىم شىڭعىس حاندى قازاق قىلعاندا نە تابامىز دەگەن سۇراقتى قويۋعا تۋرا كەلدى.
وقۋلىققا سولاي دەپ جازايىق. سوندا دۇنيەجۇزى ەلدەرى شىڭعىس حاندى «قازاق» دەپ مويىنداي قويا ما؟ جوق. شىڭعىس حان «شىنىمەن دە قازاق» بولسا دا، قازاقستاندى جارتى الەمدى بيلەگەن ءامىرشىنىڭ مۇراگەرى رەتىندە مويىنداماسى انىق.
ءوز باسىم رەسەي مەن جۇڭگو شىڭعىس حاندى وزدەرىنە تارتسا، تۇسىنەر ەدىم. ولار الەمگە ءامىرىن جۇرگىزگەن شىڭعىس حاننىڭ ۇرپاعىمىز دەپ اينالاسىنداعى مەملەكەتتەرگە كوز الارتىپ، تەرريتوريالارىنا قول سۇعۋى مۇمكىن.
ال جۇڭگو مەن رەسەي سىندى الىپ ەكى ەلدىڭ قاس-قاباعىنا قاراپ وتىرعان قازاقستان ءوزىن الەمگە شىڭعىس حاننىڭ ميراسقورى رەتىندە كورسەتىپ، اينالاسىنا ايبات شەگەتىندەي نە جاعدايى بار؟
سوندا ءبىزدىڭ تاريحشىلارىمىزدىڭ بويىندا باسىلمايتىن قانداي جەلىك؟ سول باياعى جيىن-تويلاردا «شىڭعىس حان – قازاق» دەپ كۇپسىنۋ ما؟
ءدال ءقازىر بىزگە شىڭعىس حاندى قازاق قىلعاننان گورى الاش كوسەمدەرىنىڭ ءومىر جولىن زەردەلەپ، سونى جاس ۇرپاقتىڭ ساناسىنا ءسىڭىرۋ ماڭىزدى.
الاشوردا تاريحىن تەرەڭ زەرتتەپ، ونى كوپشىلىك اراسىندا ناسيحاتتاۋ ارقىلى بىزدەر تاۋەلسىزدىگىمىزدى بەكەمدەي تۇسەر ەدىك.
ويتكەنى الاش كوسەمدەرى مەملەكەت قۇرۋدىڭ امبەباپ ۇلگىسىن قالىپتاستىرىپ كەتتى. سونى زەرتتەپ، ەلدىڭ ينتەللەكتۋالدىق ءوي-ورىسىن كوتەرۋدىڭ ورنىنا «شىڭعىس حان – قازاق» دەپ كىجىنەمىز.
تاريحشىلاردىڭ «شىڭعىس حان – قازاق» دەپ قىرىقپىشاق بولىپ قىرقىسۋى قازاقتىڭ قازىنالى جەرىنە كوز الارتىپ وتىرعان سىرت مەملەكەتتەرگە پايدالى بولۋى مۇمكىن.
كەيدە بۇل باعىتتا داۋ كوتەرىپ، ەلدى ەكىۇداي پىكىرگە قالدىرىپ جۇرگەن تاريحشىلاردى سىرت ەلدەردىڭ «شپيوندارى» ما دەپ قالاسىڭ... حالىقتىڭ بىتپەس داۋىمەن باسىن اۋىرتىپ، ماڭىزدى ماسەلەلەردى نازاردان تىس قالدىرۋ ءۇشىن «شىڭعىس حاندى – قازاق» قىلۋ تاپتىرماس ءتاسىل ەكەنى انىق.
سوندىقتان ەل مۇراتىن ويلايتىن بارشا قازاق بالاسى، شىڭعىس حاننان بۇرىن تاۋەلسىزدىگىمىزدى نىعايتىپ، وي-سانامىزدا سىلكىنىس جاسايتىن الاشوردا تاريحىن وقىپ، بىلۋگە ۇمتىلايىق!
نۇرلان جۇماحان
