عىلىم مەن ءوندىرىس
شىعىس قازاقستان وبلىسى ەلىمىزدەگى ءوندىرىسى وركەندەگەن جەتەكشى ايماق ەكەنى بەلگىلى. سوندىقتان، شىعىستاعى ءاربىر جەتىستىك وتاندىق ءوندىرىس پەن عىلىمعا ەرەكشە سەرپىلىس بەرەتىنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى.
جۋرناليستەرمەن جۇزدەسۋدە ايماقتىڭ ەكونوميكالىق دامۋى جايىندا كەڭىنەن ءسوز قوزعاعان وبلىس اكىمى دانيال احمەتوۆ ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ بيىلعى «قازاقستاننىڭ ءۇشىنشى جاڭعىرۋى: جاھاندىق باسەكەگە قابىلەتتىلىك» اتتى جولداۋىن باسشىلىققا الىپ، ايماق ەكونوميكاسىن وركەندەتۋگە بار كۇش-جىگەرلەرىن جۇمساپ جاتقاندارىن اتاپ ءوتتى.
– مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ مەملەكەت دامۋىنىڭ ايقىندىعىن بيىلعى جولداۋىندا ەل ەكونوميكاسىن قاي باعىتتا دامىتۋدىڭ باعىت-باعدارىن قولمەن قويعانداي اتاپ كورسەتتى. پرەزيدەنت ءوز سوزىندە الەمدە ءتورتىنشى ونەركاسىپتىك ريەۆوليۋسيا باستالعانىن ايتقان ەدى. ءقازىر ەكونوميكانى جاپپاي سيفرلاندىرۋ تۇتاس سالانىڭ وزگەرىپ، جاڭا سالانىڭ پايدا بولۋىنا نەگىز بولىپ وتىرعانىن ءبارىمىز بىلەمىز. مۇنداي جاعدايدا بىزدەر ءوندىرىس پەن عىلىمنىڭ اراسىن بايلانىستىرىپ، يننوۆاسيالىق ەكونوميكا قۇرۋعا كۇش سالۋىمىز كەرەك. بۇگىندە شىعىس قازاقستاندا بۇل باعىتتاعى باستى جۇمىستار قولعا الىنىپ، ناقتى جۇمىستار ىسكە اسا باستادى. بيىلعى جىلدىڭ العاشقى توقسانىندا وبلىستىڭ ءجىو 104 پايىزعا ءوستى. ءوڭىر ءۇشىن نەگىزگى سالا سانالاتىن ءوندىرىستىڭ ءوسىمى 141 پايىزعا جەتتى، – دەدى وبلىس باسشىسى دانيال احمەتوۆ.
باسپا ءسوز ءماسليحاتى بارىسىندا دانيال كەنجەتاي ۇلى ءوندىرىس پەن عىلىمنىڭ اراسىن جاقىنداتۋ ءۇشىن قولعا العان ناقتى شارالارى جۋرناليستەردىڭ قىزىعۋشىلىعىن وياتقانىن بايقادىق. ءوز كەزەگىندە وبلىس باسشىسى شىعىس قازاقستان وبلىسى مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ عالىمدارىمەن جانە ايماقتاعى جەتەكشى ءوندىرىس ورىندارىمەن بىرلەسىپ، ماڭىزدى ءتورت بىردەي عىلىمي-زەرتتەۋ جانە تاجىريبەلىك-كونسترۋكتورلىق جۇمىستاردى (عزتكج) ىسكە اسىرىپ جاتقاندارىن تىلگە تيەك ەتتى.
اڭگىمە بارىسىندا دانيال احمەتوۆ بۇگىندە الەمدىك عارىش، اۆياقۇرىلىس سالاسىندا كەڭىنەن قولدانىلىپ جۇرگەن تيتان مەتالىن ستوماتولوگيا سالاسىندا قولدانۋعا قاتىستى عىلىمي-زەرتتەۋ جۇمىسىن قولعا العاندارىن جۋرناليستەر قاۋىمىنا جەتكىزدى.
الداعى ۋاقىتتا شىعىس قازاقستان عالىمدارىنىڭ قولعا العان عىلىمي جۇمىستارى تابىستى ىسكە اسقان جاعدايدا قازاقستاننىڭ ستوماتولوگتارى ءتىس سالۋعا قاجەتتى مەتالدى وڭتۇستىك كورەيادان قىمبات باعاعا ساتىپ الماي، ىرگەدەگى وسكەمەننەن الدىرا باستايتىن كۇن دە الىس ەمەس.
دانيال احمەتوۆ قولعا الىنىپ جاتقان عىلىمي جوبالار ارقىلى ساپالى، باسەكەگە قابىلەتتى ءونىم الۋعا باسىمدىلىق بەرىلگەنىن تىلگە تيەك ەتتى. نىسانالى عىلىمي جۇمىستاردى جۇزەگە اسىرۋعا 3 ملرد. تەڭگە ءبولىنىپتى. وسى رەتتە ءوندىرىس پەن عىلىمنىڭ اراسىن جاقىنداتىپ، باسەكەگە قابىلەتتى ءوندىرىس قۇرۋعا باعىتتالعان مۇنداي جوبا ەڭ العاش شىعىس قازاقستان وبلىسىندا قولعا الىنعانىن ايتا كەتۋىمىز كەرەك.
بۇدان باسقا دانيال احمەتوۆ اقتوعاي تاۋ-كەن مەتاللۋرگيا زاۋىتىندا زاماناۋي، يننوۆاسيالىق ءوندىرىس وشاعى قۇرىلىپ، جىلىنا 25 ملن. توننا كەن وڭدەيتىن دەڭگەيگە جەتكەنىن اتاپ ءوتتى. ءدال وسىنداي ءوندىرىس وشاعىندا 12 مىڭ ادام جۇمىس ىستەسە، زاماناۋي تەحنولوگيالىق جەتىستىكتەردى پايدالانىپ سالىنعان اقتوعايداعى جاڭا ءوندىرىس وشاعىندا 1،5 مىڭ ادام ەڭبەك ەتىپ جاتىر ەكەن. وسى ءبىر جايتتان-اق شىعىس قازاقستان وبلىسىندا 4،0 يندۋستريالدى جاڭعىرۋ ءىسى ءساتتى جۇزەگە اسىپ جاتقانىن بايقاۋعا بولادى.
بولاشاقتا سەمەيدىڭ كەلبەتى قانداي بولادى؟
باسقوسۋدا شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋ ماسەلەلەرىنە كەڭىنەن توقتالعان ءوڭىر باسشىسى:
– سەمەي قالاسىندا مادەني قۇندىلىقتار وتە كوپ. 2014 جىلى قالا بيۋدجەتى 21 ملرد. تەڭگە بولسا، اعىمداعى جىلى جيىنتىق بيۋدجەتى 49 ملرد. تەڭگەگە جەتىپ وتىر. بۇگىندە قالانىڭ اۋەجايى 10 ملرد. تەڭگەگە جاڭعىرتىلۋدا. مۇنداي جايت بۇرىن-سوڭدى بولماعان. «اباي ارەنا» اتتى بىرەگەي مادەني-سپورتتىق كەشەننىڭ جوبالىق-سمەتالىق قۇجاتتاماسىن دا اياقتاپ قالدىق. شىندىعىنا كەلگەندە سەمەي قالاسىنىڭ جالپى ينجەنەرلىك-كوممۋنيكاسيالىق جۇيەسى سىن كوتەرمەيدى. سوندىقتان، بۇگىندە جاڭبىر سۋىنا ارنالعان كارىزدىڭ جوبالىق-سمەتالىق قۇجاتى ازىرلەنىپ جاتىر، ينجەنەرلىك كوممۋنيكاسيالارى، سۋمەن قامتاماسىز ەتۋ، كارىز جانە جىلۋ بويىنشا دا ۇلكەن ىستەر اتقارىلۋدا، – دەدى. ونىڭ سوزىنە قاراعاندا، اعىمداعى جىلدىڭ وزىندە عانا قالانىڭ جولدارىن سالۋعا، اعىمدىق جانە كۇردەلى جوندەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋگە 3 ملرد. تەڭگە بولىنگەن. بۇل جۇمىستارعا قالانىڭ بارلىق جول سالاتىن كومپانيالارى جۇمىلدىرىلعان.
سونىمەن قاتار بۇگىنگى زاماناۋي تالاپتارعا تولىقتاي ساي كەلەتىن «قاراعايلى» دەپ اتالاتىن شاعىناۋدان دا بوي كوتەرۋدە. «سەمەي اقىر سوڭىندا ساۋلەت-قالا قۇرىلىسى قۇندىلىقتارىنا ساي كەلەتىن شاعىناۋدانعا يە بولعانىن قالايمىن. شقو-نىڭ بارلىق قالالارىندا جانە سەمەيدە جاڭادان سالىناتىن ءاربىر ءۇيدىڭ، ءاربىر پاتەردىڭ كولىك قويۋعا ارنالعان تۇراقتارى بولادى. جۇرەتىن جولدىڭ ەنى 3،6-دان 6 مەترگە دەيىن سالىنادى. ياعني، مۇلدەم بولەك پارامەترلەر قولدانىلادى. مۇنان بولەك، بارلىق ۇيلەرگە جاپسارلاس الەۋمەتتىك نىساندار بولادى»، – دەدى شقو اكىمى.
احمەتوۆتىڭ ايتۋىنشا، تاياۋ ارالىقتا سەمەي قالاسى ادام تانىماستاي وزگەرىسكە ۇشىرايدى.
– تاياۋ ارالىقتاعى قىسقا عانا ۋاقىتتىڭ ىشىندە سەمەي قالاسىنىڭ تانىماستاي وزگەرەتىندىگىنە سەندىرگىم كەلەدى. سەمەي قالاسىنا كەلىڭىزدەر، جاعالاۋدىڭ قالاي وزگەرگەندىگىن وزدەرىڭىز دە كورەسىزدەر. ورتالىق الاڭ دا وزگەرىسكە ۇشىرايدى. اي سايىن جەكە ءوزىم بۇل قالامەن اينالىسامىن جانە ءالى كۇنگە دەيىن ورىن الىپ وتىرعان پروبلەمالى جەرلەردى دە ناقتى بىلەمىن، – دەدى ول.
كولىك ەكسپورتىن جولعا قويعان وبلىس
ەندى شىعىس قازاقستان وبلىسىندا قۇراستىرىلعان كولىكتەر تاجىكستان مەن قىرعىزستانعا ەكسپورتتالا باستايدى. شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ اكىمى موڭعوليادا، قىرعىزستاندا، تاجىكستاندا بولىپ، ۇكىمەت باسشىلارىمىز ءبىزدىڭ اۆتوموبيلدەردىڭ سول نارىقتارعا شىعۋى جايىندا ۋاعدالاستىققا قول جەتكىزىپتى. اكىم تىلشىلەردىڭ قازاقستاندىق كولىكتەردى اۋعانستان نارىعىنا جەتكىزۋ مۇمكىندىگىنە قاتىستى ساۋالىنا جاۋاپ بەردى.
– ەگەر بىزدە اۋعانستانعا شىعۋ مۇمكىندىگى بولسا، وندا وزىمىزدە قۇراستىرىلعان كولىكتەردى اۋعانستان نارىعىنا دا زور قۋانىشپەن جەتكىزۋگە دايىنبىز. ءبىراق، وكىنىشكە وراي ازىرشە مۇنداي بەلگى بايقالمايدى. ءبىراق، ءبىز دايىن ەكەنىمىزدى ايتقىم كەلەدى. 100-دەن استام «نيۆا» كولىگىن قىتايعا جىبەردىك. اۋعانستانعا دا زور قاناعاتتانۋشىلىقپەن جىبەرە الار ەدىك، – دەدى دانيال احمەتوۆ.
نۇرلان جۇماحان
