مىسىرداعى جاعدايدان حاباردارسىزدار. 6 قازاقستاندىق ستۋدەنت جوعالىپ بارىپ تابىلدى. وسىندا وقۋعا كەتكەن. ءدىني ءبىلىم الۋعا، اراب ءتىلىن وقۋعا. بۇلاردى مىسىر پوليسياسى ۇستاپ اكەتكەن. ءازىر ولاردىڭ نە سەبەپتى ۇستالعانى ايتىلعان جوق.

وسى جاعدايدان كەيىن ءدىن ىستەرى كوميتەتى ويلاندى. قازاقستان ازاماتتارىنىڭ شەتەلدە ءدىني ءبىلىم الۋىنا قاتاڭ تالاپتار قويىلۋى مۇمكىن. ءدىني قىزمەت تۋرالى جاڭا زاڭناما جوباسىنا وسىنداي نورما ەنگىزۋ ۇسىنىلماق ەكەن. كۇنى كەشە باقىتجان قۇلەكەيەۆ ايتتى (ءدىن ىستەرى جانە ازاماتتىق قوعام ءمينيسترىنىڭ كەڭەسشىسى) مۇنى.

دۇرىس قوي، قالاي ويلايسىز؟ ايتالىق، الگى 6 ستۋدەنتتىڭ شەتەلگە وقۋ كەتكەنىن ەشكىم بىلمەيدى. تيىسىنشە، نە ىستەپ، نە ءبىتىرىپ جۇرگەنىنەن دە حابارسىزبىز. ال مىسىرداعى احۋال اۋمالى-توكپەلى. تەرروريزمنىڭ ءورشىپ تۇرعانى دا بەلگىلى بۇل جاقتا. راديكالدى اعىمدار مەن پوليسيا اراسىندا كۇرەس كۇشەيىپ تۇر.

تۇزاققا ءتۇسۋ وڭاي

قازاقستان ازاماتتارىنىڭ شەتەلدە ءدىني ءبىلىم الۋىن قاتاڭداتۋ تۋرالى زاڭ قازىرگى ۋاقىتتا قانشالىقتى وزەكتى؟ ناتيجەسى بولا ما؟ ەكسترەميزمنىڭ الدىن-الۋعا سەپتەسە مە؟ «قالا مەن دالانىڭ» وسى جانە وزگە دە ساۋالدارىنا ساياساتتانۋشى سۇلتانبەك سۇلتانعالييەۆ (سۋرەتتە) جاۋاپ بەردى.

– بۇل زاڭ جاستاردى تەرىس ءدىني اعىمداردىڭ ىقپالىنان قورعاي الا ما، قالاي ويلايسىز؟

– شەتەلدە ءدىني ءبىلىم الۋدى قاتاڭداتۋ تۋرالى زاڭدى باياعىدان قولعا الۋ كەرەك ەدى، نەگىزىندە. ءيا، ءالى دە كەش ەمەس. وسى ارقىلى جاستارىمىزدى تەرىس ءدىني اعىمداردىڭ ارباۋىنا ءتۇسىپ قالۋدان قۇتقارامىز دەگەن ءۇمىت بار. انىعىندا، تولىق ءدىني ءبىلىم الماعان ادام مۇنداي يدەيامەن جىلدام ۋلانادى. ارباپ الادى ولاردى. ءدىني ەكسترەميزمنىڭ يدەياسىمەن ءبىر ۋلانسا، قايتىپ قۇتقارۋ قيىن. سونى ءتۇسىنۋ كەرەك.

– سوندا بۇل يدەيانىڭ ادامنىڭ ساناسىن ارباپ الاتىن قانداي قۇدىرەتى بار؟

– قۇدىرەتى دەيسىز بە؟ ماسەلە سونى قابىلداۋدا جاتىر عوي. دءىني ءبىلىمى جان-جاقتى تولىقپاعان، وتانىندا تاجىريبەلى يمامدار مەن ءدىنتانۋشىلاردان جەتكىلىكتى دەڭگەيدە ءتالىم الماعان جاس شەتەلدىك وقۋ ورنىنا تاپسىردى دەلىك. ءبىتتى. تۇزاققا ءتۇسۋى وڭاي.

1) ساۋد ارابياسىندا

2) مىسىردا

3) كاتاردا

4) يراكتا

5) تۇركيادا

بىر-بىرىمەن جاعا جىرتىسۋعا دەيىن باراتىن ءتۇرلى اعىمدار مەن يسلام مەكتەپتەرى كوپ. ولارعا ءوز ىقپالىن كەڭەيتۋ ءۇشىن بەلگىلى ءبىر مەملەكەتتەن كەلەتىن جاستاردى بىلايشا ايتقاندا ساناسىن ۋلاۋ، يدەياسىنا سەندىرۋى قاجەت.

سوسىن بۇلارعا نارىق كەرەك. اينالاسىن تاۋىسقان. تۇگەسكەن. الىسقا ۇڭىلەدى. ءبىر كەزدەگى كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ قۇرامىندا بولعان بەس مۇسىلمان ەل بار. سولار قىزىقتىرادى بۇلاردى. ماقساتتارى بىزگە ەنۋ كەرەك. ال ونىڭ جولى قانداي؟ ارينە، وسى ەلدەردەن وزدەرىنە وقۋعا كەلگەن جاستاردىڭ ساناسىن جاۋلاۋ...

ولارعا اۋديتوريا كەرەك

ءيا، ءسوزىنىڭ جانى بار. «مۇسىلمان الەمى اۋمالى-توكپەلى كەزەڭدى باستان وتكەرۋدە» دەيدى سۇلتانعالييەۆ. ايتۋىنشا، مۇنداي جاعدايدا يدەولوگياسى مەن ۇستانىمدارى بىر-بىرىنە ساي كەلمەيتىن ءتۇرلى توپتاردىڭ اراسىندا اۋديتوريا ءۇشىن تالاس كۇشەيەدى. بۇل اراداعى اۋديتوريا – جاستار.

– قازاقستان ازاماتتارىنىڭ شەتەلدە ءدىني ءبىلىم الۋىن قاتاڭداتۋ تۋرالى زاڭدى قابىلداۋ بىزدەگى مۇسىلمان قاۋىمداستىعى ءۇشىن ماڭىزدى. ونى جات يدەيالاردان، ءقاۋىپتى يدەولوگيالاردىن قورعاۋ كەرەكپىز عوي. بۇل زاڭ ەلىمىزگە وي-ساناسى ۋلانعان جاستار ارقىلى ەنەتىن ەكسترەميستىك يدەيالاردىڭ كوزىن بىتەۋى قاجەت.

مىنانى ءتۇسىنۋىمىز كەرەك. ءدىني ەكسترەميزمدى ءدىني باسقارمانىڭ نەمەسە يمامدار ۋاعىزدارىنىڭ كومەگىمەن جەڭە المايمىز. بۇل كەشەندى ماسەلە جانە كەشەندى شارالار قابىلداۋدى قاجەت ەتەدى.

– كەشەندى ماسەلە دەيسىز. العاشقى قادامدى نەدەن باستاۋ كەرەك سوندا؟

– مەكتەپتەردەن. ءبىلىم ساپاسىن كوتەرۋگە ءتيىسپىز. بۇل ارادا اسىعىس-ۇسىگىس قابىلدانعان رەفورمالار تۋرالى ايتىپ وتىرعان جوقپىن. ەكىنشى ماسەلە، اۋىل تۇرعىندارىنىڭ ءال-اۋقاتىن كوتەرۋ كەرەك. ءۇشىنشىسى، ارينە جاستار. ولار بۇگىنى مەن بولاشاعىنا سەنىمدى بولۋى ءتيىس. كارەرالىق باسپالداقپەن جوعارى ورلەي الارىنا، الەۋمەتتىك تۇرعىدان وسىپ-جەتىلەرىنە كەپىلدىك بەرۋى كەرەك، بيلىك. توق ەتەرىن ايتقاندا تۇرمىس تۇزەلۋى ءتيىس. سول كەزدە ەكسترەميزم دە وزىمەن-وزى جويىلادى.

– ەلىمىزدە ءدىني ءبىلىم الىپ جاتقانداردىڭ سانى قانشا؟ حاباردارسىز با؟

– مەن بىلسەم ءدال قازىرگى كۇنى قازاقستانداعى ءدىني وقۋ ورىندارىندا 2500-دەن اسا ادام ءبىلىم الۋدا. كۇنى كەشە مينيستر نۇرلان ەرمەكبايەۆ سىرتتا وقيتىنداردىڭ سانىن ايتقان. الەمنىڭ 13 ەلىندە 323 قازاقستاندىق ءدىني ءبىلىم الادى ەكەن. وسى ارادا ءبىر تۇيتكىل بار. شەتەلگە كەتەتىندەردىڭ كەيبىرەۋى ول جاققا ءوز ەركىمەن اتتانعان. ءدىني باسقارمادان بولماسا ءدىن ىستەر مينيسترلىگىنەن رۇقسات تا سۇراماعان. بۇل ادامدى نە ءبىتىرىپ جۇرگەنىن قالاي باقىلايسىڭ؟

ءيا، بىزدەگى يمامدار مەن ءدىنتانۋشىلار بۇلاردىڭ بىرازىمەن جەكە دارا اڭگىمەلەسكەن ەكەن. ناتيجەسىندە ءبىرقاتارى ويلانىپ ەلگە قايتقان. الايدا ەگەر شەتەلگە وقۋعا اتتانعانداردى قاتاڭ باقىلاۋ بولسا مۇنىڭ الدىن الۋعا دا بولار ەدى.

تارازى باسىن تەڭ ۇستاۋ قاجەت

ءيا، راس ايتادى. دەگەنمەن، ءقازىر زامان باسقا عوي. تاۋەلسىزدىك الدىق. يمامدارىمىزدىڭ سانى ارتقان. ساپاسى دا وسكەن. ءدىني ساۋاتىمىز دا 90-شى جىلدارعا قاراعاندا كوپ تولىستى. ەندەشە جاستارىمىزدى شەتەلدىك جوو-لارىنا ءدىني ءبىلىم الۋعا جىبەرۋدىڭ قاجەتتىلىگى بار ما قازىرگى كۇنى؟ بۇعان قاتىستى سۇلتانعالييەۆ نە دەيدى؟

– بۇل جايىندا مەن دە ويلانعانمىن. قاجەتتىلىك جوق دەپ كەسىپ ايتۋعا بولماس. دۇرىس ايتاسىز، 90 جىلدارى ەلىمىزدە ءدىني باعىتتا ساپالى ءبىلىم بەرەتىن وقۋ ورىندارى بولعان جوق. بۇگىندەەلىمىزدە 9 مەدرەسە مەن كوللەدج، ەكى بىردەي ۋنيۆەرسيتەت بار (الماتىداعى «نۇر مۇباراك» جانە تۇركىستانداعى ياسساۋي ۋنيۆەرسيەتى).

بۇلاردىڭ ءدىن ماماندارىن دايارلاپ كەلە جاتقانىنا ءبىراز ۋاقىت بولدى. دەگەنمەن ەلىمىزدەگى ءدىن ماماندارىنا بىلىكتىلىگىن جەتىلدىرۋگە كەدەرگى كەلتىرگەن ءجون ەمەس دەپ بىلەم، ءوز باسىم. مۇنى نۇرلان ەرمەكبايەۆ تا ءتۇسىنىپ وتىر.

قازاقستان ازاماتتارىنىڭ شەتەلدە ءدىني ءبىلىم الۋىن قاتاڭداتۋ تۋرالى زاڭدا «شەتەلدە وقۋعا الدىمەن قازاقستاندا ءدىني ءبىلىم العان ازاماتتارعا عانا رۇقسات ەتىلەدى» دەگەن تارماق بار. وسى دۇرىس. مينيسترلىك، ءدىني باسقارمانىڭ رۇقساتىمەن وقۋعا كەتكەن ادامدا جاۋاپكەرشىلىك بولادى.

دايىنداعان، دۋمان بىقاي