[caption id="attachment_21080" align="alignright" width="360"]
بۋلات تارنۋيەۆ[/caption]
ءيا، جازادى. جازعاندارىن وقىدىق. تاعى دا سول ءتيىسۋ. قازاققا. ءبىراق، بۇل جولعى ءتيىسۋدىڭ ءتۇرى بولەك ەكەن. تاڭ قالدىق.
بىلاي ايتايىق: «شالاقازاق» «تازاقازاقتىڭ» كەمشىلىگىن ءتىزىپ بەرىپتى.
«مەملەكەتتى قۇردىمعا كەتىرىپ وتىرعان تازاقازاقتار» دەيدى، ءبىر سوزبەن ايتقاندا.
جازعانىن الەۋمەتتىك جەلىدەن تاپتىق. جازباسىن ءبىر سوزبەن جەتكىزسەك، تىم جەڭىل قۇتىلىپ كەتەدى. تولىعىراق باياندايىق. ءوز اۋزىمەن ايتسىن. ارتىق-اۋىز ءسوز قوسپايمىز. ايتپاقشى ءاتى-جونى — بۋلات تارنۋيەۆ. ول نە دەيدى؟
«بىلەسىز بە، ءورىستىلدى، قالادا تۇراتىن شالاقازاقتار تازاقازاقتاردان الدەقايدا اقىلدى. بىلگەن سوڭ، كورگەن سوڭ ايتىپ وتىرمىن. قالالىق جەردەگى قالتالى كاسىپكەردىڭ ءبارى شالاقازاق. بيزنەستەگى بايلاردىڭ اراسىندا «ناعىزقازاقتار» جوق.
ولار قايدا وتىر؟ بيلىكتە. كرەسلودان قۇيرىعىن كوتەرگىسى كەلمەيدى. اۋىلدان شىققاندار شەتىنەن شەنەۋنىك. مەملەكەتتىك ءتىلدى مەڭگەرگەنى ءۇشىن عانا بۇل «مامبەتتەر» بيلىكتەن ورىن الدى. ءيا، سولاي. مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر قازاق ءتىلىن ءبىلۋى كەرەك دەگەن زاڭ بار عوي. اتتەڭ…
بۇل زاڭ بولماسا، بيلىكتە ساۋاتتى، اقىلدى، دارىندى، ۇرلىق جاسامايتىن شالاقازاقتار وتىرار ەدى. «مامبەتتەردى»، بارىمتاشىلاردى مۇلدە ماڭايلاتپاس ەدىك.
بىلسەڭىز،
قازاقستاننىڭ وسىنشالىقتى قۇلدىراۋىنا ناعىزقازاقتار كىنالى. ەلدى وسى جاعدايعا جەتكىزگەن ناعىزقازاقتار.
ناعىزقازاقتىڭ قانداي بولاتىنىن ايتىپ بەرەيىن بە؟ ايتايىن. ول جاعىنۋدان باسقا ەشنارسە بىلمەيدى. باستىعىنىڭ ق ۇلى بولۋعا دايىن. مۇمكىندىك بولسا، پارا بەرەدى، پارا الادى. قۇداي قولداپ كوتەرىلە قالسا، جۇمىس ورنىنا اۋىلداعى اعايىن-تۋعانىن تىقپالايدى.
ولار — ءتۋابىتتى جالقاۋلار. ولار پارازيتتەر سياقتى. تەز كوبەيەدى.
ايتىپ وتىرمىن عوي، قازاقستاندى قازىرگى كۇيگە تۇسىرگەن اقىماق ءارى جالقاۋ ناعىزقازاقتار. تەحنيكالىق ءارى عىلىمي تەرميندەردى تۇسىنۋگە جول اشاتىن ورىس ءتىلىن ۇيرەنبەۋىنىڭ ءوزى ولاردىڭ قانشالىقتى اقىماق ەكەنىن كورسەتەدى.
ءبىلىپ ءجۇرىڭىز،
اقىلدى ءارى دارىندىلاردىڭ ءبارى — ورىستىلدىلەر. ال تالاپسىزدار مەن تالانتسىزداردىڭ بارلىعى — قازاقتىلدىلەر.
ورىس ءتىلى سۇرانىستا. اقىلدى، ويلى، ءومىر كوشىنە ىلەسكەن قازاقتار مۇنى الدەقاشان تۇسىنگەن. تۇسىنبەي وتىرعان الگى مەن ايتىپ وتىرعان توپ.
قازاق ءتىلى ەشكىمگە كەرەگى جوق. ول شوپانىنان اداسىپ قالعان وتار سياقتى. اۋىلدىڭ اينالاسىندا عانا جۇرەدى.
قازاقشا ءبىلىم العان بالالاردى قاراڭىز. ولار شەتىنەن ساۋاتسىز، مادەنيەتسىز، بەلسەندىلىگى تومەن، باستاماسى از. قازاق مەكتەبىن بىتىرگەندەردىڭ بىردە-بىرى باتىستاعى ۇزدىك وقۋ ورىندارىنا تۇسۋگە تاۋەكەل ەتە المايدى. ولارعا قازاقستانداعى نيگەريانىڭ دەڭگەيىندەگى كوللەدجەر مەن ۋنيۆەرسيتەتتەر جەتىپ جاتىر. ال ورىسشا وقىعان قالالىق جەردىڭ قازاعى ۇزدىك وقۋ ورنىنا تۇسەدى. ولار وز-وزدەرىنە سەنىمدى سەبەبى.
ءقازاقتىلدى اقپارات قۇرالدارىن قاراڭىز؟ ءقازاقتىلدى قاۋىم ءورىستىلدى سايتتاردى وقيدى. اقپاراتتى سولاردان الادى. ال قازاق سايتتارى شە؟ ولارعا كىم كىرەدى ءوزى؟ ەشكىم. سەبەبى تالقىلايتىن تۇك جوق. ساراپتاما، ساۋاتتى ماقالا تاپپايسىڭ.
ءيا، بىرنارسە جازادى. ءتىل باياعى. ناعىزقازاقتاردىڭ تالقىعا سالاتىن جالعىز تاقىرىبى وسى.
ايتپاقشى، شىڭعىسحاندى قازاق قىلۋعا جانتالاسىپ ءجۇر. تۇك جوق اينالىپ كەلگەندە. وقيتىن تۇك جوق.
سوعان قاراماي بىزگە تيىسەدى.
ەشكىمگە كەرەك ەمەس ءتىلىن ۇيرەتۋگە تىرىسادى. جوق، شىن ايتام، ەشكىمگە كەرەك ەمەس. بيزنەسكە دە، قارجىعا دا، ەكونوميكاعا دا، ونەرگە دە، ءتىپتى مادەنيەتكە دە كەرەگى شامالى. قازاق ءتىلى 19 عاسىردا ءومىر سۇرگەن، ءبىراق 21 عاسىردا وعان ورىن جوق.
ولار ورىستىلدىلەردى قىزعانادى. ولاردىڭ تالابى مەن تالانتىن كورە المايدى. شالاقازاقتار، ءبىلىپ جۇرىڭدەر، ناعىزقازاقتار ءبىزدىڭ باۋىرلارىمىز ەمەس».
P.S. بۇل — جازبانى بارىنشا جۇمسارتىپ اۋدارعانىمىز. بارىنشا جۇمسارتىپ. اۆتور ارانداتىپ وتىرعان جوق. اۋزىنا كەلگەن ايتاتىن ادامعا ۇقسامايدى. جىلدار بويى ىشىندە جاتقان اشۋ-ىزانىڭ اقتارىلعان ءتۇرى دەپ بولجادىق. نەگە اشۋلى؟ قازاق مەكتەبى، قازاق اۋديتورياسى، قازاقشا سويلەيتىن ورتا ءوسىپ، ۇلكەيىپ كەلەدى. ال وعان قاراما-قارسى كەڭىستىك تارىلۋ ۇستىندە. اشۋ-ىزانىڭ سەبەبى دە وسىندا شىعار. ءسىز قالاي ويلايسىز؟
دۋمان بىقاي
