[caption id="attachment_9285" align="alignleft" width="205"]
جاندوس تەمىرعالي، ەكونوميست-ساراپشى[/caption]
جالپى كەزەكتەن تىس سايلاۋدىڭ وتكىزىلۋ ماقساتىن قازىرگى جاعدايدى بارىنشا باقىلاپ وتىرعان ازاماتتار جاقسى تۇسىنەدى دەپ ويلايمىز. جانە بۇل تۋرالى اشىق ايتىلىپ وتىر. الدا اۋىر كەزەڭ. بۇل كەزەڭدە ەكونوميكاعا دا، ساياساتقا دا ۇلكەن سالماق تۇسەدى. ماسەلە بۇعان ءبىز دايىنبىز با؟ مەملەكەت ەلدى شيرەك عاسىرعا جۋىق ۇزدىكسىز باسقارىپ كەلە جاتقان جەتەكشىسىنىڭ مانداتىن تاعى 5 جىلعا، ياعني، 2020 جىلعا دەيىن سوزعالى وتىر. ءدال ءقازىر ونىڭ قانداي ەكەنىن ايتپاي-اق قويالىق، باستىسى قازاقستانداعى ساياسي جۇيە تۇراقتى. بۇعان سىنشى سىرت كوزدە، ەل تۇرعىندارى دا كۋا. ءبىراق...رەسمي سايلاۋدىڭ ۋاقىتى بيىل ەمەس، كەلەر جىلعا بەكىتىلگەن بولاتىن. دەمەك، ءدال قازىرگى (قۇبىلمالى) جاعدايدا بىزگە كەلەر جىلعا دەيىن كۇتەتىن ۋاقىت تا، مۇمكىندىك تە جوق دەگەن ءسوز.
ارينە، بۇعان ءبىرىنشى كەزەكتە ۋكرايناداعى جاعداي، رەسەيگە باعىتتالعان سانكسيالار، تاياۋ شىعىستاعى تولاستار ءتۇرى جوق قارۋلى قاقتىعىستار، جالپى العاندا جاھاندىق ءتارتىپتىڭ بۇزىلۋى اسەر ەتكەنى انىق. ءيا، ديەۆالۆاسيانى دا ۇمىتۋعا بولمايدى. ودان قاشا المايمىز. ونىڭ ەسىك قاعىپ تۇرعانىن بىلەمىز. كەزەكتەن تىس سايلاۋ...البەتتە، مۇنىڭ باسقا دا سەبەپتەرى بولۋى مۇمكىن. ءبىر قىزىعى «الەمدىك ەكونوميكالىق داعدارىس» تۋرالى ايتۋشىلاردىڭ ءسوزى ءىس جۇزىندە دالەلدەنبەي وتىر. اقش پەن جۇڭگو بىرىمەن-بىرى جارىسىپ، قارقىندى دامىپ بارادى. ەندەشە جاھاندىق داعدارىس تۋرالى اڭگىمەگە دە نەگىز جوق. تۇسىنىكسىز تۇس: ءبىز رەسەيدى تۇتاس الەم دەپ قابىلدايتىن سياقتىمىز. ءالى دە سول، بۇدان 25 جىل بۇرىنعى قارابايىر قالىپ، تار شەڭبەر. ءيا، رەسەي ەكونوميكاسى قۇلدىراۋدا. ءبىراق، ەۋرازيالىق وداقتىڭ مۇشەسى رەتىندە مۇنىڭ سالدارىن قازاقستان دا سەزەتىن بولادى، سەزىپ تە جاتىر. سايىپ كەلگەندە، ءبىزدىڭ قازىرگى جاعدايىمىز «ەكى تۇيەنىڭ ورتاسىندا شىبىن ولەدىگە» ۇقساس.
ەكولوگ، كوممۋنيست، جالعان-وپپوزيسيونەر، ايتەۋىر قاتىسۋشىلاردىڭ سانىن كوبەيتۋ ءۇشىن جولدان قوسىلعاندار...قولايلى كانديدات دەيدى مۇندايلاردى.
سايلاۋ دەيسىز بە؟ بۇل جولعى سايلاۋدا دا نازاربايەۆ وزىنەن الدەقايدا ءالسىز كانديداتتارعا قارسى «كۇرەسەرى» انىق. سوڭعى جىلدارداعى سايلاۋدا ءپالسىنىپ پرەزيدەنت بولامىز دەگەن نازاربايەۆتىڭ قارسىلاستارى انشەيىن ويىنشىق، انىعىراق ايتقاندا اقشاسى تولەنگەن ارتىستەر ەكەنىن ءبارىمىز بىلەمىز. ال مۇنداي جاعدايدا سپەكتالدىڭ قالاي اياقتالارى بەلگىلى عوي. ۇلت كوشباسشىسى سايلاۋدا الگىلەردى تاس-تالقان قىلىپ ۇتقاندا تاڭعالمايتىنىز سودان. ءقازىر دە ونىڭ جەڭىسكە جەتەرىنە كۇمان جوق. بۇلاي ويلاۋدىڭ ءوزى كۇلكىلى. ماسەلە ونىڭ قانشا پايىز داۋىس جينارىندا جاتىر. بۇدان بۇرىنعى سايلاۋدا Number One حالىقتىڭ 95،55 پايىز داۋسىن جيناعان (2005 جىلى 91،15 پايىز، 1999 جىلى 81 پايىز). بۇل جولى دا بۇدان تومەندەمەيدى. سوندىقتان ورتالىق سايلاۋ كوميتەتىنە اۋىر مىندەت جۇكتەلگەلى وتىر. ءبىراق، تاڭداۋ كوپ ەمەس: شامامەن 96 نەمەسە 98 پايىزدىڭ ارىلىعى. بۇدان اسسا سەنىمسىز، تۇسسە تاعى ءسوز بولادى.
بۇل جولى دا نازاربايەۆپەن يىق تىرەستىرە الاتىن باسەكەلەس جوق. ال اكتەر مەن سايقىمازاقتى حالىق ءوزى-اق اجىراتىپ الادى. ەكولوگ، كوممۋنيست، جالعان-وپپوزيسيونەر، ايتەۋىر قاتىسۋشىلاردىڭ سانىن كوبەيتۋ ءۇشىن جولدان قوسىلعاندار...قولايلى كانديدات دەيدى مۇندايلاردى. كىم بىلگەن، ءومىردىڭ توسىن سىيى كوپ قوي. بۇلارعا قاراعاندا ءسوزى سالماقتى، ويى ورنىقتى بىرەۋ توبە كورسەتىپ قالار دەگەن دامەمىز بار. ءاي، قايدام...
ايتكەنمەن بۇل جولى ءبىزدىڭ وپپوزسيا ءبىراۋىزدان وسى سايلاۋعا قاتىساتىن ورتاق كانديدات شىعارسا ۇتىلماس ەدى، ۇپاي جينار ەدى. ايتالىق، قازاقستاندىق ساياساتتاعى جاڭا ادام، ءبىراق ابىرويى، بەت-بەدەلى بار. الداعى سايلاۋ جاسى 40-50 كەلگەن «قاراساقالدار» ءۇشىن ءوزىن ءبىر جاعىنان جارنامالاۋعا مۇمكىندىك الاتىن جانە ءتاۋىر تاجىريبە جينايتىن تاپتىرماس جول. جالپى قازىرگى ورتا بۋىننىڭ بەلدى وكىلدەرىنە بەلسەندى ارەكەت ەتەتىن كەز-كەلگەن سياقتى. ولار نازاربايەۆتىڭ بىردەن-بىر باسەكەلەسىنە اينالىپ جاتسا تاڭقالماڭىز. ال مۇنداي قارسىلاستاردىڭ كوزدەن بۇلبۇل ۇشقانى قاشااان...سوڭعى رەت 1999 جىلعى سايلاۋدا سەرىكبولسىن ءابدىلدين 12 پايىز جيناپتى. سودان بەرى «دوستوينىي كونكۋرەنت» كورگەن دە، كەزدەستىرگەن دە جوقپىز.
پرەزيدەنتتىك بولسىن، پارلامەنتتىك بولسىن سايلاۋعا ءتۇرلى ساياسي جانە يدەولوگيالىق كوزقاراستاعى قازاقستاندىقتاردىڭ قاتىسۋى، تيىسىنشە ولاردىڭ بيلىك قۇرىلىمىنان ورىن الۋى كەيبىر توپتاردىڭ مارگينالدانۋىنا جول بەرمەي ساياسي جۇيەنىڭ تۇراقتىلىعىن قامتاماسىز ەتەدى.
2015 جىلعى ساياسي ناۋقان سايلاۋدان باستالدى. بۇل قازاقستاندىق ساياسات ساحناسىنداعى وزگەرىستەرگە سەبەپشى بولا ما، جوق پا؟ كۇتەلىك. جىل ەندى باستالدى عوي. ايتكەنمەن ءبىر جايت انىق. پرەزيدەنتتىك بولسىن، پارلامەنتتىك بولسىن سايلاۋعا ءتۇرلى ساياسي جانە يدەولوگيالىق كوزقاراستاعى قازاقستاندىقتاردىڭ قاتىسۋى، تيىسىنشە ولاردىڭ بيلىك قۇرىلىمىنان ورىن الۋى كەيبىر توپتاردىڭ مارگينالدانۋىنا جول بەرمەي ساياسي جۇيەنىڭ تۇراقتىلىعىن قامتاماسىز ەتەدى. بۇل بارلىق تاراپقا، سايكەسىنشە قازىرگى بيلىككە دە ءتيىمدى.
