Dalanews.kz ساتپايەۆتىڭ Holanews-تە جاريالانعان ساراپتاماسىن ىقشامداپ اۋدارعان ەدى.
«العاشقى كەزدە توقايەۆتىڭ بيلىگىنە ءبىرجاقتى باعا بەرىلدى»، – دەيدى ساياساتتانۋشى. ونىڭ پىكىرىنشە جۇرت جاڭا پرەزيدەنتتىڭ تولىققاندى باسشى بولارىنا كۇمانداندى. بيلىكتەگى جارىم-جارتىلاي ترانزيتتەن ەليتا دا، ەل دە ەكىۇداي كۇي كەشكەن.
«وسى ءبىر جىلدى توقايەۆ ەليتا مەن حالىقتىڭ كۇپتى كوڭىلىن سەيىلتۋ ءۇشىن بيلىكتەگى پوزيسياسىن نىقتاۋعا جۇمسادى»، – دەيدى ساتپايەۆ.
الايدا جاڭا پرەزيدەنت بۇل باعىتتا دا ءبىراز كەدەرگىگە كەزدەسكەن. سونىڭ ءبىرى – ەلدەگى ساياسي داعدارىس.
«ساياسي رەفورما جۇرگىزۋگە ۋادە بەرمەسە حالىق توقايەۆتى قابىلداماس ەدى. قوعامنىڭ ساناسىندا سىلكىنىس تۋدى. بۇل بيلىككە دە جەتتى. اسىرەسە جاستار تاراپىنان ساياسي وزگەرىستى تالاپ ەتكەن لوزۋنگتەرگە ەسكى دە جاڭا بيلىك قۇلاق استى.
حالىق وزگەرىستى قالاعانمەن، اق وردانىڭ ءوز ىشىندەگى ءتۇرلى توپتارعا بۇل باستاما ۇناعان جوق. ولار بۇرىنعى ستاتۋسىن ساقتاپ قالۋدى كوزدەدى»، – دەيدى ساتپايەۆ.
ساياسي رەفورما: ءسوز بەن ءىس
ساراپشى وسى رەتتە توقايەۆتىڭ ساياسي رەفورمالارىنداعى كەمشىلىكتەردى تىزبەلەپ وتكەن ەكەن. ونىڭ ايتۋىنشا وڭدەلگەن ميتينگ تۋرالى زاڭ قوعام بەلسىندىلەرى مەن قۇقىق قورعاۋشىلار تاراپىنان سىنعا ۇشىرادى. ولار بۇل زاڭنان حالىققا شىنايى ەركىندىك بەرەتىن مەحانيزمدى كورمەگەن.
«سونىڭ ىشىندە ساياسي پارتيا قۇرۋداعى ەڭ نەگىزگى تۇيتكىل – ساياسي ۇيىمدى تىركەۋ قاتاڭ باقىلاۋمەن جۇرگىزىلەتىن جايلى تالاپ سول كۇيىندە قالدى. بيلىك تاۋەلسىز پارتيالارعا پارمەن بەرگىسى جوق.
دەمەك الداعى پارلامەنت سايلاۋى دا بيلىكتىڭ شەكپەنىنەن شىققان ساياسي ۇيىمدار اراسىندا وتەدى. بۇل جارىستا ادەتتەگىدەي Nur Otan وزا شابادى»، – دەيدى ساياساتتانۋشى.
ونىڭ پايىمداۋىمشا «پارلامەنتتىك وپپوزيسيا» ۇعىمىن زاڭ جۇزىندە بەكىتۋدىڭ ءوزى ءبىرتۇرلى ەستىلەدى. سەبەبى ساياسي ساحنا مەن قوعامدىق ومىردە بيلىك پارتياسىمەن سايىسقا تۇسەر شىنايى وپپوزيسيالىق ۇيىم جوق.
«دەمەك بيلىك وپپوزيسيانى قولدان قۇرايدى دەگەن ءسوز. بۇل ءبىر جاعىنان توقايەۆقا ءتيىمدى. ايداۋىنا ءجۇرىپ، ايتقانىنا كونەتىن «وپپوزيسيالىق پارتيانى» پارلامەنتكە وتكىزگەننەن كەيىن Nur Otan-نىڭ شەكسىز بيلىگىن تەجەپ وتىرۋعا مۇمكىندىك الادى.
ءاز ءازىر پارلامەنت توقايەۆتىڭ ىقپالىندا ەمەس. ءالى دە نازاربايەۆتىڭ باقىلاۋىندا. بۇل ەرتەڭگى كۇنى ەكىنشى پرەزيدەنتكە ءبىرقاتار قيىندىق تۋعىزۋى مۇمكىن»، – دەيدى ساتپايەۆ.
ونىڭ بولجامىنشا بولاشاقتا Nur Otan «تاقتان تايىپ» قازىرگى قولدان جاسالعان «پارلامەنتتىك وپپوزيسيا» ونى ساياسي ساحنادان ىسىرۋى مۇمكىن. ساتپايەۆ وسى ارادا كورشى وزبەكستاندى تىلگە تيەك ەتىپ، كۇنى بۇگىنگە دەيىن پارلامەنتتى «بيلەپ توستەگەن» كارىموۆتىڭ حالىق-دەموكراتيالىق پارتياسىن مىسالعا كەلتىردى.
بيلىككە جاڭا باسشى كەلگەسىن بۇل ۇيىم شەتكە شىعىپ، ونىڭ ورنىن ليبەرالدى-دەموكراتيالىق پارتيا باستى.
«وسى ءبىر جىلدا ساياسي رەفورما تۋرالى از ايتىلعان جوق، كوپشىلىگى كوزالداۋ بولىپ شىقتى. بىزدە دەموكراتيا قاعيدالارى جۇمىس ىستەمەيدى. كىمنىڭ بيلىككە ءوتىپ، كىمنىڭ شەتكە شىعارىن جۇيە انىقتايدى»، – دەيدى ساراپشى.
حالىق سوزىنە قۇلاق استى ما؟
ساتپايەۆتىڭ پىكىرىنشە توقايەۆتىڭ «حالىق سوزىنە قۇلاق اسار مەملەكەت» قاعيداسى تولىققاندى بولماسا دا، ءبىرشاما جۇزەگە اسۋدا. بيلىك قوعامنىڭ ءبىر تالابىنا قۇلاق اسىپ، ەندى ءبىرىن جارىم-جارتىلاي عانا ورىنداۋدا، كەيبىر تالاپ-شارتتى ءىس جۇزىندە جۇزەگە اسىرۋدا.
«بيلىكتىڭ ساياسي رەفورماعا قاتىستى ۋادەسى تولىق ورىندالماسا دا، باسقا تاراپتا زاڭنامالىق وزگەرىستەر ءوز ناتيجەسىن بەردى. ونىڭ ىشىندە زورلىق-زومبىلىق، پەدوفيليزم جانە براكونەرلەرگە قاتىستى قىلمىستىق جازا قاتاڭداتىلدى. بۇل قوعامنىڭ كوپتەن بەرى جوعارىعا جەتكىزە الماي كەلگەن جانايقايى ەدى.
حالىق سوزىنە قۇلاق اساتىنىن كورسەتكەن توقايەۆ وسى ارقىلى ءوزىنىڭ ەل الدىنداعى بەدەلىن كوتەردى. ءيميدجىن كۇشەيتتى»، – دەيدى ساتپايەۆ.
ونىڭ اتاپ وتكەنىندەي جاكىشيەۆتىڭ ازاتتىققا شىعۋى توقايەۆتىڭ بيلىگىمەن تۇسپا-تۇس كەلدى. الايدا وپپوزيسيالىق بەلسەندى دۋلات ءاعادىلدىڭ تەرگەۋ اباقتىسىنداعى ءولىمى بيلىكتىڭ بۇل «جاقسىلىعىن» جۋىپ-شايىپ كەتتى.
«جاكىشيەۆتىڭ بوستاندىققا شىعۋى ءجايدان-جاي ورىن العان جوق. دۋلات ءاعادىلدىڭ ولىمىنەن كەيىن اشۋعا مىنگەن حالىقتىڭ كوڭىلىن اۋلاۋ ءۇشىن جاسالعانداي.
وسى كوكتەمدە تاعى ءبىر بەلسەندى ءالنۇر يلياشيەۆتى Nur Otan-دى سىناعان ءۇشىن قاماۋعا الدى.
مۇنىڭ ءبارىن ەسكەرە كەلە كۇنى كەشە پرەزيدەنت اكىمشىلىگى باسشىنىڭ ەكس-ورىنباسارى باعلان مايلىبايەۆتىڭ مەرزىمىنەن بۇرىن ازاتتىققا شىعۋى كۇماندى كورىنەدى. مەملەكەتكە وپاسىزدىق جاسادى دەپ ايىپتالعان مايلىبايەۆ 5 جىلعا سوتتالعان. الايدا ەركىندىككە ەرتە شىقتى.
سوندا ءبىزدىڭ ەلدە ساتقىندىق جاساعان ادامعا راقىمشىلىق جاسالىپ، بيلىكتى سىناعان ماكس بوقايەۆ سەكىلدى بەلسەندىلەر جازاسىن تولىق وتەۋگە ءتيىس پە؟»، – دەيدى ساياساتتانۋشى.
ايتا كەتەلىك بوقايەۆ تا بەس جىلعا سوتتالعان، ول ءالى دە اباقتىدا وتىر.
ساتپايەۆتىڭ پىكىرىنشە بيلىك جاڭساق باسقان، ايتسە دە ءوز ىشىنەن شىققان ارىپتەستەرىنە كەشىرىممەن قارايدى، كەڭشىلىك جاسايدى.
«ەكس-پرەمەر سەرىك احمەتوۆتىڭ ءىسى سوعان دالەل. احمەتوۆ 2015 جىلى كوررۋپسيا ءۇشىن 10 جىلعا سوتتالعان. كەيىن بۇل مەرزىم 8 جىلعا قىسقاردى. 2017 جىلى امنيستيالاندى. وتىردى ما، وتىرمادى ما بەلگىسىز. دەمەك ءبىر كەزدەرى ءوزىنىڭ ساپىندا جۇرگەن ازاماتتاردى جۇيە قاتتى دىڭكەلەتپەيدى، جازاسىن جۇمسارتىپ، مەرزىمىنەن بۇرىن بوساتىپ جىبەرەدى.
ەلدەگى جاعدايى وزگەرتكىسى كەلىپ، جوعارىعا قاتقىل ءسوز ايتقان ازاماتتاردىڭ اباقتىدان بوساۋى قيىننىڭ-قيىنى»، – دەيدى ول.
قۇزىرەتتىڭ "قۇدىرەتى"
ونىڭ پايىمداۋىنشا توتەنشە جاعداي تۇسىندا ءوزىنىڭ قۇزىرەتىن كەڭەيتكەن توقايەۆ وسى ارقىلى ەمىن-ەركىن ساياسي ءجۇرىس جاسايتىن مۇمكىندىك الدى. وسىنىڭ نەگىزىندە داعدارىسقا قارسى جوبا ازىرلەندى، ول ءوز كەزەگىندە قاراپايىم حالىق پەن شاعىن بيزنەسكە باعىتتالىپ جاتقانداي كورسەتىلدى. قۇزىرەتى ۇزارعاننان كەيىن توقايەۆ كادرلىق ماسەلەلەرگە ارالاسا باستاعان.
«سونىڭ ناتيجەسىندە داريعا نازاربايەۆ سەناتتان كەتتى. الايدا تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ قىزىن ورنىنان تايدىرعان جالعىز توقايەۆ ەمەس، بۇعان بيلىكتىڭ ماڭايىنداعى ءتۇرلى توپتار مۇددەلى بولدى. ولار داريعانىڭ ساياسي امبيسياسىنان سەسكەندى، وسى ارقىلى پرەزيدەنتتىك تابەتىن تەجەدى.
توقايەۆ پەن نازاربايەۆتىڭ اراسىنداعى ايقاس تۇڭعىش پرەزيدەنتكە دە ءتيىمسىز بولدى. نازاربايەۆ مۇناي باعاسى قۇلدىراعاننان كەيىن ەلدەگى احۋالدىڭ اۋىرلاپ كەتكەنىن سەزىپ وتىر. ەليتا اراسىنداعى كەز-كەلگەن كيكىلجىڭ ەلدەگى جاعدايدى ودان سايىن كۇردەلەندىرىپ جىبەرەر ەدى.
نازاربايەۆانىڭ ساياسي ساحنادان شەتتەۋى توقايەۆ بيلىگىن ودان ءارى كۇشەيتە ءتۇستى. حالىق تا، ساياسي ەليتا دا نازاربايەۆ ءداۋىرىنىڭ اقىرى تاقاۋ قالعانىن ءتۇسىندى. ەليتاعا تاڭداۋ جاساۋ قاجەت بولدى»، – دەيدى ساتپايەۆ.
ونىڭ پايىمداۋىنشا ءدال ءقازىر توقايەۆتىڭ توڭىرەگىنە تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ اۋلەتىنەن شىققان الدەكىمنىڭ بيلىككە كەلۋىن قالامايتىن ەليتا مەن مەماپپاراتتىڭ وكىلدەرى توپتاسۋدا.
بۇل قاتارعا 70ء-شى جىلدارى ومىرگە كەلگەن بيلىكتىڭ جاڭا بۋىنىن قوسۋعا بولادى. بۇل بۋىن كادرلىق ءاۋىس-تۇيىس ناتيجەسىندە بيلىكتەگى ماڭىزدى ورىندارعا وتىرۋدان دامەلى. ولار ءازىردىڭ وزىندە پرەزيدەنت اكىمشىلىگى، ۇكىمەت جانە پارلامەنتكە وتۋدە.
ايتكەنمەن ساتپايەۆتىڭ ايتۋىنشا قاراپايىم حالىققا ساياسي ساحناداعى اۋىس-تۇيىك اسا قىزىقتى ەمەس. حالىقتى توقايەۆتىڭ ەلدى ازىرگى كۇيزەلىستەن قالاي الىپ شىعارى كوبىرەك تولعاندىرادى.
جەر-جەردى جۇمىسسىزدىق جايلاپ، جاعداي ۋشىعا تۇسسە مۇنىڭ سوڭى الەۋمەتتىك تولقۋعا الىپ كەلۋى مۇمكىن.
«كارانتيننەن كەيىنگى احۋال اۋىرلاي تۇسسە بيلىك ءۇشىن ناعىز سىناق سول بولدى. توقايەۆتىڭ باستاماسىمەن ازىرلەنگەن داعدارىسقا قارسى جوبا كوزدەگەن ماقساتىنا جەتتى دەۋگە ءالى ەرتە.
حالىققا بولىنگەن اقشانى قاتاڭ قاداعالاۋ جاعى اقساپ ءتۇر. مەملەكەتتىڭ اقشاسى ەلگە جەتپەي تالان-تارانجا تۇسپەۋىن ءبىرىنشى كەزەكتە ويلاۋ كەرەك. توقايەۆ وسى كەسەلدەن قۇتىلماسا، ول قابىلدانعان باعدارلاما كوپكە جەتپەي سىنعا ۇشىرايدى»، – دەيدى ساتپايەۆ.
ازىرلەگەن، ال فرەدو
