بەلگىلى جۋرناليست جاراس كەمەلجان "جاس قازاق" اپتالىعىندا الماتىداعى قاندى وقيعا مەن قىتايدى شۋلاتقان قىلمىستى سالىستىرا كەلىپ، ەلىمىز پوليسياسىنىڭ كوپ قاتەلىكتەرىن ايتىپتى. ول مۇنداي وقيعانىڭ قايتالانۋى مۇمكىن ەكەنىن دە جاسىرمايدى. بىزدىڭشە، جازىقسىز سوتتالۋ، تەرگەۋ كەزىندەگى قيناۋ، سوت پەن پروكراتۋرانىڭ ادىلەتسىزدىكتەرى اشىندىرعان "كۇدىكتىلەر" ءبىر رۋسلانمەن بىتپەيتىن بولسا كەرەك.

رۋسلان مەن باي باۋچان

توقسانىنشى جىلداردىڭ سوڭىندا ميلليارد قىتايدى باي باۋچان دەگەن جالعىز حانزۋ اياعىنان تىك تۇرعىزدى. بەيجىڭدە باستالعان، شينجاڭدا اياقتالعان بايدىڭ قاندى-جورىعى اسپان استى ەلىندەگى اسكەري سالانىڭ السىزدىگىن ايپاراداي اشىپ تاستاعان.
اق قاسقىر (ءباي لاڭ) دەگەن لاقاپ اتپەن تۇرمەدە وتىرىپ، فورما كيىنگەن ساقشى اتاۋلىعا اتا جاۋىنداي وشىككەن باي بوستاندىققا شىعىسىمەن-اق كەك الۋدى جوسپارلايدى. كوزىنە قان تولعان حانزۋدىڭ ءبىر اي بويعى «قانسونارى» 27 بولىمنەن تۇراتىن ۇلكەن تەلەسەريالعا وزەك بولدى. جۇڭگو بيلىگى الگى تۋىندىنى تۇرمە زاڭىنا قايشى كەلگەنى ءۇشىن، اسكەري سالاداعى اششى شىندىقتى كورسەتكەنى ءۇشىن، كوپ وتپەي نارىقتان الىپ تاستادى. سول «اق قاسقىردىڭ» ءبىر اي بويى نە ساقشىعا، نە ارنايى جاساققا الدىرماي سالعان لاڭى الماتىدا اينا-قاتەسىز قايتالانعانداي.
الاتاۋ بوكتەرىندەگى بەيقام ەلدى ۇيقىسىنان شوشىتىپ وياتقان، مۇزداي قارۋلانعان ساقشىلارعا وق جاۋدىرعان رۋسلان كۇلىكبايەۆتىڭ «سەنارييى» باي حانزۋدى قايتالاپ وتىرعانداي، كوز الدىمىزدان سول كادر قايتا ءبىر ءجۇرىپ ءوتتى.

كەك

باي دا كوپ جىل بەيجىڭنىڭ تاستان قالانىپ، تەمىردەن سوعىلعان تار قاپاسىندا جازاسىن وتەگەن. ەسىرتكىمەن قولعا تۇسسە دە، ءوزىن «ناقاق كۇيدىم» – دەپ بىلەتىن «اق قاسقىر» تۇرمەنىڭ ازابىن ابدەن تارتادى. مىنەزدى، قاسقىرداي قارۋلى حانزۋ قاپاستا «لاۋ دا» (پاحان) اتانىپتى. الايدا جۇڭگو تۇرمەسىندەگى ءتارتىپ باسقاشا. بايدىڭ «ەركەلىگىن» تۇرمە قىزمەتكەرلەرى كوتەرمەي، مۇنى ادام بالاسى توزبەيتىن ازاپقا سالىپ، كۇندە ۇرىپ-سوعادى. «اق قاسقىردىڭ» كوكىرەگىندەگى كەك – سول بەيجىڭ تۇرمەسىندە قاتسا كەرەك-تى. بوستاندىققا شىققاندا قۇرعان العاشقى جوسپارى وسى – كەك الۋ بولعان. كىمنەن؟ اسكەري فورما كيگەن ساقشى اتاۋلىدان. نەگە؟ جۇڭگو پوليسەيلەرىنەن كورمەگەن ازابى، تارتپاعان بەينەتى جوق. جوسپارىن قالاي جۇزەگە اسىرماق؟ الدىمەن مۇزداي قارۋلانىپ، اسكەري بولىمشەلەردىڭ ءالسىز جەرىن زەرتتەۋ كەرەك…
باي «قاندى جورىعىن» ءوزى قۇرعان جوسپارداعىداي باستادى. الدىمەن بەيجىڭدەگى ەڭ مىقتى اسكەري بولىمشەگە وق جاۋدىرىپ، گراناتا تاستاپ كەتكەن. ودان تەمىرجول بەكەتىنە كەلىپ كۇزەتتە تۇرعان «قىزىل پوگونداردى» قىناداي قىرادى. جالعىز بايدىڭ قارسىلىعىنا ساپقا تىزىلگەن سايىپقىران ساقشىلاردىڭ ءبىرى دە توزە المادى عوي. ءتىپتى قارۋ اسىنعان ارنايى جاساق وقشانتايىنا وق سالىپ، قارۋىن كوزدەپ «تاق» ەتكىزۋگە قاۋقارى جەتپەدى. ءفيلمدى تۇسىرگەن رەجيسسەر جۇڭگو اسكەرىنىڭ السىزدىگىنە ءىشى ۋداي اششىسا كەرەك، وسى تۇسىن ادەمى، ايشىقتى كورسەتكەن.

انا الدىنداعى السىزدىك

بەيجىڭگە وق اتىپ، ساقشى دەگەن جاساۋىلدى كورمەستەي بولىپ كەتكەن باي باۋچان شينجاڭعا، ۇرىمجىگە توپ ەتە تۇسەدى. ءۇرىمجىنىڭ «حالىقارالىق بازار» دەپ اتالاتىن ۇلكەن جارمەڭكە ورتالىعىندا اياق استىنان ەكى ساقشىعا بەتپە-بەت كەلىپ قالماسى بار ما. «ەندى ادام ولتىرمەيمىن» – دەپ وزىنە ىشتەي انت بەرگەن «اق قاسقىر» الگى ەكەۋدى كورگەندە ءوزىن-وزى ۇستاي الماي قالادى. قانبازاردىڭ قاق ورتاسىندا سىرىڭكەنىڭ شىرپىسىنداي بولىپ قاراۋىلدا تۇرعان ساقشىلارعا قالاي سوقتىققانىن انىق بىلمەيدى. قاس پەن كوزدىڭ اراسىندا تابانىندا قىزىل پاگون تاپتالىپ جاتتى.
قالادان دا، دالادان دا تۇراق تاپپاعان جۇڭگو قازاقتىڭ جايلاۋىنا قاشادى. فيلمدە ءبىر قازاقتىڭ ۇيىنە كەلىپ، قىمىز ىشكەنى، ەت جەپ، اقىسىنا ءبىر ۋىس اقشا تاستاپ كەتكەن جەرى بار.
اڭگىمەنى قىسقارتايىق! ميللياردقا وق اتىپ، قىزىل جاساۋىلدى قىناداي قىرعان باي قالاي قولعا ءتۇستى دەيسىزدەر عوي؟ شينجاڭدا دا ءىزىن سۋىتىپ، اناسىن كورۋگە بەيجىڭگە قايتا بارىپ، ءوز ەركىمەن بەرىلەدى. اناسىمەن بىرگە كەشكى اسقا وتىرعاندا ءۇيدى بىرنەشە مىڭ جاساق قورشاۋعا العان. قاندىقول قاراقشى اق سامايلى اناسىنىڭ الدىندا قولىنا قارۋ الۋ تۇگىلى، ساۋساعىن قيمىلداتۋعا شاماسى كەلمەيدى.
وتىز ادامنىڭ ءومىرىن قيعان، وتىز شاڭىراقتىڭ ءتۇتىنىن وشىرگەن قاندىقول بىرنەشە مىڭ حالىقتىڭ الدىندا اتۋ جازاسىنا كەسىلىپ، ءبىر تال قورعاسىنمەن بىرگە ۇشتى دا كەتتى…

ءالقيسسا

رۋسلان نە ىستەدى؟ ول دا تەك قانا ىشكى ىستەر بولىمدەرىنە وق اتتى. تاپا-تال تۇستە 24 مينۋت بويى قارۋ اسىنىپ ءجۇرىپ، قالانىڭ بىرنەشە جەرىندە لاڭ سالدى. وقيعانىڭ جەلىسىن تاپىشتەن وتىرماي-اق قويالىق، ول جاعىن مينيستر جىپكە تىزگەن ينەدەي ءتۇسىندىرىپ وتكەن جوق پا.
24 مينۋت. از ۋاقىت ەمەس. وسى ارالىقتا بىر-بىرىنە حابارلاسىپ، ساقتىق شاراسىن جاساي الماعان قۇقىق قورعاۋ مەكەمەلەرىنىڭ بەيقامدىعىن قالاي تۇسىندىرۋگە بولادى؟ اقتوبەدەگى اتىستان تىزگىن-شىلبىرىن جيناپ ۇلگىرمەدى مە، الدە؟
الەۋمەتتىك جەلىدەگى پىكىر دە سان الۋان. بىرەۋلەر ىشكى ىستەر ءمينيسترى قالمۇحانبەت قاسىموۆتىڭ پىكىرىن قولداپ وتىر. سوراقىسى سول، الەۋمەتتىك جەلىدە تالاي جاندى قان-قاقساتقان لاڭكەستى جاقتايتىندار دا بار. كەيبىرى، ءتىپتى ونىڭ سۇرمەرگەندىگىنە ءتانتى بولىپ وتىر. دىنمەن بايلانىستىرىپ جاتقاندار دا بارشىلىق. الايدا ءبىزدىڭ وي بولەكتەۋ. ءبىر ادامنىڭ جالاڭ قول كەلىپ، اسكەري بولىمدەگى كۇزەتتى قۇلاتىپ، قارۋلانىپ، ىلە-شالا بىرنەشە ادامدى جايراتىپ سالۋى – باتىرلىق ەمەس. بۇل – ءبىزدىڭ قورعانىس سالامىزدىڭ بەيقامدىعى.
كۇلىكبايەۆتىڭ قولىنان قازا تاپقان، ەرلىكپەن جان تاپسىرعان ەرلەرىمىزدىڭ ەسىمى ماڭگى جادىمىزدا قالادى. الايدا ءبىر بۇزاقىنىڭ قولىنان بىرنەشە ساقشى مەرت بولىپ جاتسا، قارۋسىز حالىقتى كىم قورعايدى؟ ءوزىن-وزى قورعاي الماعان، اياق استى اتىسقا قارسى قاۋقار تانىتا المايتىن قارۋلى كۇشتىڭ كۇشى قايدا؟ قىراعىلىعى شە؟ ساقشى ساق بولۋى ءتيىس!

P.S.
الماتىلىق لاڭكەس ەكى ايعا قاماۋعا الىندى. قازىرگى تاڭدا سوت الدى تەرگەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە. تەرگەۋشىلەر ونىڭ ءىسىن قىلمىستىق كودەكستىڭ 6-بابى بويىنشا قاراستىرۋدا.

جاراس كەمەلجان