ونىمەن مىقتى ساياساتكەرلەردىڭ ءتىزىمى جاسالىپ، توبى قۇرىلادى. سودان كەيىن دە ول «توپوۆىي». ەلىمىزدە ۇزدىك «توپوۆىي» ساياساتكەردىڭ ۇشتىگىنە كىرەتىن تۇلعانىڭ ءبىرى – بەردىبەك ماشبەك ۇلى ساپاربايەۆ.
اڭگىمەنى رەيتينگدەن باستاعان ەكەنبىز، ەندەشە سونىڭ ءوزىن «سويلەتەيىك».
«مىناۋ ءتۇسىنىپ وتىر ما ءوزى؟»
«قازاقستان» ۇلتتىق اراسىنداعى «اپتا» باعدارلاماسىنىڭ ساراپتامالىق ورتالىعى زەرتتەپ، ءتىزىمىن جاريالاعان قازاق تىلىندە قاپىسىز سويلەيتىن اتقامىنەرلەردىڭ وندىعىنا ول كىسى ءشۇباسىز كىرگەن.
ينۆەستورعا مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى ايتقانى ەل ەسىندە شىعار. ءتىپتى، ينتەرنەتتە شەتەلدىك اۋدارماشىعا: «مىناۋ ءتۇسىنىپ وتىر ما ءوزى؟» دەگەن اكىمنىڭ ۆيدەوسى ءالى كۇنگە «حيت».
ءبىر جىل بۇرىن سالىنعان ول ۆيدەونى Youtobe-تا 100 مىڭعا جۋىق ادام قاراپ، 2 مىڭ ادام «لايك» باسقان. وسى جايتتان سوڭ ءورىستىلدى قاۋىم ءبىر دۇرلىككەندەي بولىپ ەدى. الايدا مۇنىڭ ولارعا تۇك قاتىسى جوق-تۇعىن.
كوپ بىلە بەرمەيتىن شىعار، ءبىزدىڭ جەرىمىزگە كەلگەن كەيبىر جۇڭگو ينۆەستورلارى قول استىنداعى جۇمىسشىلارىنان جۇڭگو ءتىلىن ۇيرەنۋدى تالاپ ەتە باستاعان. بەردىبەك ساپاربايەۆتىڭ وسى اتىشۋلى ۆيدەوسىنان كەيىن بۇل ماسەلە ساپ تىيىلعانعا ۇقسايدى.
ءيا، ول كىسىنى داۋلى ماسەلەلەردى شەشۋدە مىقتى دەيدى. 90-شى جىلداردىڭ قيىن-قىستاۋ كەزەڭىندە-اق بەردىبەك ماشبەك ۇلى مۇنداي مەكتەپتەن ءوتىپ ۇلگەرگەن. باس كوتەرگەن تالاي كەنشىمەن كەزدەسىپ، تالاي ينۆەستوردى تىزە بۇكتىرمەسە دە، دەگەنىنە كوندىرگەن. ءقازىر دە سول!
جەر داۋى، ورامال داۋى سىندى وتە شەتىن، بايقاماسا ءۇزىلىپ كەتەتىن قىلداي ماسەلەلەردىڭ باسى-قاسىنان تاعى دا بەردىبەك ساپاربايەۆتىڭ توبەسىن كورەمىز. مۇنى كەزدەيسوقتىق دەۋگە بولا ما؟..
«ساياسات» پورتالى تۇزگەن «بىتىمگەر ساياساتكەرلەر» توبىندا بەردىبەك ساپاربايەۆ اتىنىڭ جەكە-دارا كورسەتىلۋىنىڭ ءمانىسى دە وسىندا بولسا كەرەك.
وسى باعىتتا اتقارعان جۇمىسىنا ءدان ريزا بەلگىلى الەۋمەتتانۋشى گۇلميرا يلەۋوۆا ءتىپتى: «ساپاربايەۆتىڭ دەڭگەيىندەگىدەي ءوڭىر باسشىسى قازاقستان تۇگىلى، رەسەيدە دە ساۋساقپەن سانارلىق» دەپ باعا بەرەدى.
بەردىبەك ساپاربايەۆپەن 1990-جىلداردان قىزمەتتەس بولعان قوعام بەلسەندىسى ءامىرجان قوسانوۆ ونى «سول كەزدە رەفورما جاساعان ۇكىمەتتىڭ بەدەلدى تۇلعالارىنىڭ ءبىرى» ساناتىنا قوسادى.
بيزنەستى شىمكەنتتىكتەر دوڭگەلەتەدى...
باسقا باسشىلاردان بولمىسىن بولەكتەيتىن تاعى ءبىر قاسيەت بار. بۇل ساياساتكەردىڭ ارتىنان ىلەستىرىپ جۇرەتىن كومانداسى. ءبىر قىزىعى، ول كىسىنىڭ كومانداسىندا شىمكەنتتىكتەر كوپ.
1999 جىلى وڭتۇستىكتى باسقارعانىن جاقسى بىلەمىز. سول كەزدە ءبىرشاما ادامدى ىرىكتەپ العان سەكىلدى. ءبىراق نەگە شىمكەنتتىكتەر؟.. ونىڭ وزىندىك قۇپياسى بار ەكەن. ارينە، بۇل ارادا ءتۇرلى جورامال ايتىپ، ويدى سان-ساققا جۇگىرتۋگە بولادى. ءبىراق ونىڭ جاقسى قىرىن عانا ءسوز ەتكىمىز كەلەدى.
بىزدە يۋتۋبتىڭ نەگىزىندە قازتۋبتى جاساۋشىلاردىڭ ءبىرى، ءىت سالاسىنىڭ بىلىكتى مامانى ازاماتحان امىرتايەۆ دەگەن پىسىق جىگىت بار.
ءقازىر الماتى مەن استانانى دامىعان ەلدەردىڭ جاسىل جەلەككە ورانعان شاھارلارى سەكىلدى تاپ-تازا ەتەمىن دەپ الدىنا امبيسيالىق ماقسات قويىپ ءجۇر. بەنزيندى گازعا، گازدى جاڭارتىلعان ەنەرگيا كوزدەرىنە كوشىرۋ ءۇشىن جاڭا تەحنولوگيالاردى قوس مەگاپوليسكە الىپ كەلىپ، ونىڭ جۇزەگە اسىرىلۋىن قاداعالاماق. ونىڭ ارتى نە بولادى، بولاشاقتا كورەرمىز.
مىنە، وسى باستى ىستەيتىن، قولىنان ءىس كەلەتىن كرەاتيۆتى جاس جۇرگەن جەرىندە «قازاقستاننىڭ بيزنەسىن شىمكەنتتىكتەر دوڭگەلەتەدى» دەپ ۇنەمى ايتادى ەكەن. ول ءوزى الماتىنىڭ جىگىتى. شىمكەنتكە ەش قاتىسى جوق. ارينە، باسقا ءوڭىردىڭ بيزنەسمەندەرى بۇل سوزگە شامدانىپ قالۋى مۇمكىن. ءبىراق ازاماتحان بۇل ويىن بىلاي تۇجىرىمدايدى:
بىرىنشىدەن،
شىمكەنت – قازاقستاندا حالقى ەڭ كوپ ءوڭىر.
ەكىنشىدەن، ول جاقتا استا-توك قازبا بايلىق دەگەن جوق، ياعني قازىپ الىپ، وپ-وڭاي تابىس تابا بەرەتىن.
ۇشىنشىدەن، كەڭەس زامانىنىڭ وزىندە شىمكەنتتىكتەر بيزنەسپەن اينالىسقان، ياعني تاجىريبەلەرى، كورگەن-تۇيگەندەرى كوپ.
تورتىنشىدەن، بيزنەسكە كەلگەندە شىمكەنتتە عانا تامىر-تانىس ءرول اتقارمايدى. ناعىز دودا، ناعىز باسەكەلەس ورتا وسىندا، قايسى مىقتى سول عانا جەتىستىككە، مول تابىسقا جەتەدى.
«مۇنداعى كاسىپكەرلەردىڭ قارىم-قابىلەتى مۇلدە باسقا، تۇك شىقپادى دەپ قاراپ وتىرمايدى، بىرەۋى بولماسا، ەكىنشىسىن، ەكىنشىسى بولماسا، ءۇشىنشى ىسكە قارمانادى. باستىسى لەكتەن قالمايدى، ءتۇبى بىردەڭەگە قول جەتكىزەدى. ال بيزنەس ناعىز وسىنداي ادامداردىڭ سالاسى. سودان كەيىن دە قازاقستاننىڭ بيزنەسىن دوڭگەلەتەتىن شىمكەنتتىكتەر دەپ ۇنەمى ايتىپ جۇرەم»، – دەيدى ول.
كوردىڭىز بە، شىمكەنتتىكتەردىڭ وسىنداي قاسيەتىن بەردىبەك ماشبەك ۇلى دا جاقسى اڭعارعان. سوندىقتان كومانداسىنان ولاردى ءبىر ەلى قالدىرمايدى.
اكىم بول...
اكىمنەن ءوزى نە تالاپ ەتىلۋشى ەدى؟ ارينە، ءوڭىردىڭ ءال-اۋقاتىنىڭ جاقسارعانى، ادامداردىڭ جۇمىسپەن قامتىلعانى. ال جۇمىسپەن قامتۋ ءۇشىن جاڭا جۇمىس ورىندارى اشىلۋى كەرەك. ال جاڭا جۇمىس ورنىن اشۋ ءۇشىن بيزنەس ءتىلىن بىلەتىن بىلىكتى ادامدار قاجەت. تەك بيزنەس ەمەس...
بەردىبەك ماشبەك ۇلى يدەولوگيا جاعىنا دا مىقتى. ءوز كومانداسىمەن «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسى اتقارىلماق تۇگىلى، ءالى ءسوز بولماعان كۇندەرى وسى ءىستى الاۋلاتىپ-جالاۋلاتپاي-اق، ىم-جىمىن بىلدىرمەي جۇزەگە اسىرعان. ءيا، تاعى دا شىمكەنتتىك ادام كاپيتالىن پايدالانا وتىرىپ.
ماسەلەن،
ول كىسى 5 جىلدان اسا باسقارعان شىعىس قازاقستاندى الالىق. ورىستانعان ءوڭىر. تۇبەگەيلى ەمەس، ارينە. ءبىراق مۇندا كەيبىر شىعىستىقتار اقپەن دوس بوپ، شوشقا ەتىن جەڭسىك اس رەتىندە جەپ جۇرگەنىنە قاراماستان، ءوزىنىڭ ورىستانعانىن استە مويىندامايدى.
قالاي مويىنداسىن، بىر-بىرىنە ۇقساس، سول وزدەرى قالىپتاستىرعان ءبىرقالىپتى ورتا، ءبىرقالىپتى ءسالت-داستۇر، ءبىرقالىپتى ءجون-جورالعى. سوندىقتان ونىڭ ءبارىن ءجون، دۇرىس كورەدى. ال سىرتتان بارعان ادام سىنشى، وزىمەن بىرگە ءوز تانىمى مەن بولمىسىن دا الا بارادى ەمەس پە؟ اسىرەسە، قايماعى بۇزىلماعان قازاقى ورتا – شىمكەنتتىڭ ءجونى ءبىر بولەك.
ارينە، شىعىستى 100 پروسەنت قازاقتاندىرعان شىمكەنتتىكتەر دەسەك، بۇل – جاڭساقتىق. ءبىراق ونىڭ بەلگىلى ءبىر ۇلەسى بارىن تاعى جوققا شىعارۋعا بولمايدى.
ءيا، بەردىبەكتىڭ كەزىندە بيزنەس اشىپ، قىزمەتكە بارعان شىمكەنتتىكتەر ءقازىر ءالى سول ورنىن سۋىتپاعان، تۇراقتى مەكەنگە اينالدىرعان. شىعىستىڭ قالاسى تۇگىلى اۋدان-اۋداندا، اۋىل-اۋىلدا ءقازىر جەكەمەنشىك جەر تەلىمى بار، دوڭگەلەتىپ وتىرعان بيزنەسى بار شىمكەنتتىكتەردى كەزدەستىرۋگە بولادى.
تاعى ءبىر جاعىنان، ساياسي تىلدە مۇنى قان جۇگىرتۋ دەيدى. ءقازىر «وڭتۇستىكتەن سولتۇستىككە كوش» دەگەن باعدارلاما بار عوي. مىنە، وسىنى كەزىندە بەردىبەك ماشبەك ۇلى وسىلاي ىستەپ ۇلگەرگەن.
مىنەز
بۇدان بولەك، ءجۇزى يماندى، ءتۇرى يبالى بولعانىمەن بەردىبەك ساپاربايەۆتىڭ شالت كەتەتىن، مىنەزگە سالاتىن كەزدەرى دە بولادى. كوپ ودان وندايدى كۇتپەيدى. ءبىراق اشۋعا مىنسە، مىنەزدىڭ تىزگىنىن قويا بەرەدى ول كىسى دە. مىنەز بولعاندا دا جاعا جىرتىسىپ، بەت جۇلىسۋدان اۋلاق.
قازاقشا ىممەن، ىممەن بولماسا، دىممەن دىمىن شىعارادى. مىسالى، ۇزاق ۋاقىت بويىنا جارىق بەرىلمەگەن اۋىل اكىمىنىڭ سۆەتىن قيدىرتىپ تاستاعان. قايتادان قوستىرعاندا جارىق بارىنە بىردەي بەرىلدى.
ونى قويشى، جوعارىداعىلاردى دا تاربيەلەپ الاتىن ادەتى بار ول كىسىنىڭ.
بەردىبەك ساپاربايەۆتىڭ ق ر پرەمەر-مينيسترىنىڭ ورىنباسارى بولىپ تاعايىندالار الدىندا جوعارى لاۋازىمدى ىعاي-سىعاي جينالعان ساياسي كەڭەستىڭ وتىرىسىندا بايانداماسىن قازاقشا جاساعان جالعىز شەنەۋنىك بولعانىن دا ەل ۇمىتا قويماعان بولار.
«وستىسەك قايتەدى» دەپ ارىپتەستەرىنە ۇلگى كورسەتسە، «وستىسەك بىرەۋ بىردەمە دەي مە، دەسە مەن دايىن» دەپ ءوزىن تاعى ءبىر قىرىنان كورسەتتى.
كەرەكۋ
بىلەسىزدەر مە، نەگىزى بۇل كىسى كەرەكۋگە كەرەك. كەرەكۋلىكتەر تۋرا وسىنداي باسشىعا ءقازىر قاتتى ءزارۋ. قازاق ءتىلى نە كەرەك؟ تۋرا وسىلاي اۋىز اشقىزبايدى ونداعىلار. ءالى سول كەڭەس زامانىندا ءومىر ءسۇرىپ جاتقانداي سەزىنەدى. ونى ايتاسىز، بەس كوشەنىڭ اتىن وزگەرتكەندە ءولىپ قالا جازداعان كەرەكۋلىكتەر.
ءقازاقتىلدىڭ جاناشىرى جالعىز رۋزا اپايىمىز قولىنان كەلگەنشە «شايقاسۋدا». ءبىراق جالعىزدىڭ ءۇنى شىقپاس، جاياۋدىڭ شاڭى شىقپاس دەيدى عوي قازاق...
ءقازىر زامان باسقا ەكەنىن ءبىر دە ءبىر اكىم ولارعا ۇعىندىرا الماعان. «قازاق ءتىلىڭ نە كەرەك؟» دەگەندەرگە وبلىس اكىمى بولات بوقاۋوۆتىڭ ءوزى دىم دەي المادى.
كەرىسىنشە، جانى كۇيگەن رۋزا اپايدى سوتقا اپارىپ، شىج ەتكىزدى. ادىلەتسىزدىك، ارينە. مۇمكىن بۇل وڭىرگە ساپاربايەۆ بارسا، جاعداي وزگەرەر.
قۇداي قولداپ، سول ءىس وڭ بوپ كەتسە، ساپاربايەۆتىڭ ارتىنان ىلەسكەن ءبىر بولمايتىن دابىرا اڭگىمەنىڭ دە جەلكەسى قيىلار ەدى.
ارينە، اينالىسقانى ساياسات بولسا، ونداي ادامداردىڭ ارتىنان «ءۇردىرتىپ»، جابىستىرا قوياتىن جامان ءسوز مىندەتتى تۇردە بولادى.
بۇل كىسىنىڭ سوڭىنا ىلەسەتىن وسىنداي ءسوز: ىسىمەن ەمەس، ءوز-وزىن جارنامالاۋمەن اتىن شىعارعان باسشى دەگەنگە سايىپ كەلەدى. مىنە، وسىنىڭ كوزىن جوياتىن بۇل دا جاقسى مۇمكىندىك. كەرەكۋگە بارسا، ساپاربايەۆتىڭ اتى تاريحتا ءسوزسىز قالادى.
ال ساپاربايەۆ كەرەكۋگە بارا ما؟ بۇل ەندى باسقا اڭگىمە...
ال ءبىزدىڭ ايتپاعىمىز، «باسشىعا جارىمادىق دەگەننەن قۇداي ساقتاسىن!». «توپوۆىي» باسشىلارىمىز كوپ بولسىن، باسقا ەندى نە دەيمىز؟..
كامشات ساتييەۆا
ارنايى «قالا مەن دالا» گازەتى ءۇشىن
