2001 جىلدىڭ ناۋرىز ايىنىڭ باسىندا مەنىڭ ءبىر جاقىن جولداسىم الماتىداعى ەكى بولمەلى ءۇيىن كەڭىتۋ ءۇشىن گازەتكە: «ەكى بولمەلى پاتەرىمدى ءۇش بولمەلى پاتەرگە ۇستىنە اقشا قوسىپ ايىرباستايمىن»، – دەپ جارناما بەردى. سول سول-اق ەكەن، تەلەفونعا تىنىم بولماي كەتتى. «كەل، پاتەرىمىزدى كور. ۇناسا، ايىرباستايىق. ءۇش بولمەلى پاتەرىمدى ايىرباستايمىن، ار جاعىنا اقشا قوس بولماسا ءبىر بولمەلى بولەك جاتاقحانا جاراي بەرەدى»، – دەگەن سىڭايداعى ۇسىنىستار ۇستى-ۇستىنە تۇسە بەردى. دوسىم ەندى سولاردىڭ بارلىعىمەن جۇزبە-جۇز كەزدەسىپ، پاتەرلەرىن كورىپ قايتۋعا بەل بايلادى.
«بىرگە بارىپ، سولاردىڭ بارلىعىن ارالاپ شىقساق»، – دەپ وتىنگەن سوڭ، مەن دە سەرىك بولىپ، دوسىما ءۇي قاراۋعا شىقتىم. تەلەفون ارقىلى مەكەنجايىن ۇسىنعان ءبىرىنشى كىسىنىڭ ۇيىنە بارىپ، قوڭىراۋ تۇيمەسىن باستىق. ەسىكتى جاس شاماسى 45-50-لەر شاماسىنداعى كەلبەتتى جىگىت اعاسى اشتى. ءبىزدىڭ پاتەر جايىمەن كەلگەنىمىزدى بىلگەن بەتتە جىك-جاپپار بولىپ، ءۇيدى كورىپ شىعۋىمىزدى ءوتىندى. زايىبى دا كوزى اشىق مادەنيەتتى ايەل ەكەنى كورىنىپ تۇر. بايىپتى جۇرىسىمەن جول باستاپ، العا ءتۇستى دە، بولمەلەرىن كەزەگىمەن كورسەتە باستادى. ءا دەگەننەن ۇيلەرىن ماقتاي جونەلىستى. قوناق بولمەسىن دە، اس ءۇيىن دە كورسەتىپ، جارنامالاپ جاتىر.
– بۇدان ارتىق پاتەر تاپپايسىزدار، – دەدى كۇيەۋى. – قاراڭىزدارشى، قانداي كەڭ. قوناق كەلگەندە كوسىلىپ ەركىن وتىرا الادى.
– بارىنەن دە اس ءۇيىن ايتساڭىزشى، – دەدى ايەلى دە ەرىن قوستاي. – ايەلىڭىزدى ءبىر قۋانتاتىن بولدىڭىز. تىپتەن ەكى قولىن جىلى سۋعا مالىپ وتىراتىن بولادى.
حوش، سونىمەن بولمەلەردىڭ تۇگىن قالدىرماي اداقتاپ شىعىپ، ەڭ اقىرىندا جاتىن بولمەگە جاقىندادىق. تۇپكى بولمەنىڭ ەسىگىن اشقان زاماتتان باستاپ-اق لاپ ەتكەن كۇلىمسى ءيىس قولقانى قاپتى. ەرىكسىز تىجىرىنىپ قالعانىمىزبەن، شەگىنىپ قالماي، الاكولەڭكەلەۋ بولمەگە ەنىپ كەتتىك. ءۇي يەسى ول بولمەنى دە ەسەبىن تاۋىپ ماقتاۋىن اسىرىپ جاتىر. مۇڭكىگەن ساسىق يىسكە تاناۋى ابدەن ۇيرەنىپ كەتكەن بە دەيمىن، ونى مۇلدەم ەلەر ەمەس.
دوسىم مەن قوجايىن كادىمگى ساتۋشى مەن الۋشىنىڭ اراسىنداعى ۇيرەنشىكتى قىزۋ اڭگىمەلەرىنە كىرىسىپ كەتكەن.
توسەكتە 70-75-تەر شاماسىنداعى كارى ورىس اجەي نە اۋىرىپ، نە بولماسا ۇيىقتاپ جاتىر. ۇزاق ۋاقىت شومىلماعاندىقتان نە بولماسا بىرەۋلەر شومىلدىرماعاندىقتان، جاعىمسىز ءيىس سول كىسىدەن شىعىپ تۇر ەكەن. مەن ىشتەي ولاردىڭ نە سەبەپتەن ەكى بولمەلى ۇيگە تەزىرەك كوشكىسى كەلىپ، اسىعىپ تۇرعانىن ۇعا باستادىم. بالاسى دا، كەلىنى دە كارى كەمپىرگە بارىنشا نازار اۋدارتپاۋعا تىرىسىپ، بارىن سالىپ، بايەك بولىپ جاتىر. سودان بىلاي شىققان سوڭ: «جىگىتتەر، مۇمكىندىك بولىپ جاتسا، تەزىرەك كوشسەك. كورىپ تۇرسىڭدار عوي، ءۇيدىڭ ءىشى سونشالىقتى جايلى بولماي تۇر»، – دەپ مەڭزەدى. ءبىز: «ءيا، باسقا دا ۇيلەردى ارالاپ كورەمىز، ۇناسا، حابارلاسامىز»، – دەپ اسىعىس شىعىپ كەتتىك.
شاعىن اۋدانداعى ءۇش بولمەلى ەكىنشى پاتەردىڭ قوڭىراۋىن باستىق. بۇل جولى دا ساۋاتتى، كوزى اشىق وتباسى مۇشەلەرى ەسىك اشىپ قارسى الدى. تاعى دا پاتەرلەرىن جەر-كوككە سىيعىزباي ماقتاپ الا جونەلدى. مەن تاعى دا الدىڭعى جاعىمسىز كۇلىمسى ءيىستى سەزىپ تۇردىم. سوسىن تاعى دا جاتىن بولمەنى كىرىپ كورەتىن سىڭاي تانىتتىق. ەسكى توسەكتە كۇتىمى جەتكىلىكسىز بولىپ، قينالىپ جاتقان كارى كەمپىردىڭ بەينەسى كوز الدىما ەلەستەپ تۇرا قالدى. ەسىك اشىلدى، ىزىنشە ءبىز دە ىشكە كىردىك. كوڭىل شىركىن الداماپتى، ءبىرىنشى باس سۇققان ۇيدەگى كورىنىس اينا-قاتەسىز شىعا كەلدى. ءسىرا، بۇل ورىس اپانىڭ قولىن جارا قاپتاپ كەتسە كەرەك، وڭ بىلەگىن قالىڭ قىلىپ داكەمەن وراپ تاستاپتى. «ۆيشنيەۆسكيي» مايىنىڭ ساسىق ءيىسى بولمە ىشىنە ءسىڭىپ قالعان. ءۇيدى جارنامالاپ، اۋزى-اۋزىنا جۇقپاي، تىنباي سويلەپ تۇرعان ەرلى-زايىپتىلاردىڭ كارى انادان قۇتىلعاندى قالاپ، ءۇيدى ساتۋعا اسىعاتىندارى جۇرەك شىركىنگە سەزىلىپ-اق تۇر. بۇلار دا كەڭ پاتەردەن ەكى بولمەلى تار ۇيگە اۋىسىپ العانشا اسىق. بىزگە بۇل ماقسات ۇيلەردى ارالاعان سايىن انىق بولا باستادى جانە ءبىر قىزىعى: كەڭشىلىكتەن تارشىلىققا اۋىسقىسى كەلىپ اسىعىپ جۇرگەن قازاقتى ءالى كەزدەستىرگەن جوقپىز. اتا-اناسىن قارتايعاندا باعىپ-قاعىپ، سوڭعى ساپارعا ابىرويمەن شىعارىپ سالۋدى ازاپ ساناعان بۇل اعايىندار قارتتىق جەڭگەن اتا-انالارىنان قۇتىلا الماي الەك. ەگەر ءساتىن سالىپ، ەكى بولمەلى ۇيگە كوشىپ السا، ۇستىندەگى اقشاعا ءبىر بولمەلى جاتاقحانا بولمەسىن ساتىپ الىپ، كارى كىسىنى سول جاققا جالعىز جايعاستىرىپ كەتپەكشى. ارينە، اقشاعا تاعى دا كۇتۋشى جالداپ قويماق. ەڭ باستىسى، كۇتىمدى قاجەت ەتەتىن كۇلىمسى ءيىستى قارت اجەمەن ءبىر شاتىردىڭ استىندا تۇرماسا بولدى. ءبىز تاۋەكەل دەپ ءۇشىنشى قاريدارعا باردىق. ەڭ ۇناعانى وسى ءۇي بولدى. قالانىڭ قاق ورتاسىندا، ءۇشىنشى قاباتتا. امال نەشىك، ۇيگە كىرمەي جاتىپ-اق مەن الدىڭعى تانىس ءيىستى اپ-انىق سەزىپ، امالسىز جۇتىپ تۇردىم. بۇل جولى 40-تار شاماسىنداعى سۋىق ديدارلى سۇپ-سۇر كەلىنشەك ەسىك اشتى. ءۇيىنىڭ ءىشى شاشىلىپ، ءيىسى قولقانى قاۋىپ بارا جاتسا دا، پاتەرىن كەلىستىرىپ ماقتاۋدان قىمسىنعان جوق. زالدا تۇرىپ-اق جاتىن بولمەدە جاسى ۇلكەن اۋرۋ ادام بار ەكەنى بەلگىلى بولىپ تۇردى. سەبەبى قابىرعاداعى كىلەمگە اينالدىرا پراۆوسلاۆ شىركەۋىندە كوپ تاراتىلاتىن قاعاز يكونداردى سامساتىپ ءىلىپ تاستاپتى. كوبىسىن قالاي بولسا سولاي ينەمەن شانشي بەرگەن. بۇل ۇيدە، نە دە بولسا، قۇدايعا سەنەتىن كەيۋانا تۇراتىنعا ۇقسايدى. سونىمەن كەزەك ادەتتەگىدەي جاتىن بولمەسىن قاراۋعا كەلدى. ەسىك اشىلدى، ءبىز ىشكە كىردىك. بۇل جولعى كورىنىس ءسال باسقاشالاۋ بولدى، ەسەسىنە بۇرىنعىدان الدەقايدا قورقىنىشتى. وتباسى وتە جۇپىنى تۇراتىن بولعاندىقتان، ادام جاتاتىن جۇمساق جيھاز جوق. ءبىراق ەكى كەرەۋەتتى بىر-بىرىنە قاراما-قارسى قويىپتى. بىرەۋىندە بەت-الپەتى اجىمنەن كورىنبەيتىن، باسىنا ورىسشا ورامال تاققان، ابدەن شوگىپ بىتكەن، وتە كارى ورىس اپا وتىر. ونىڭ قاسىندا بالداققا سۇيەنىپ شىلىم شەگىپ، ومىردەن تۇڭىلگەن ەرەسەك ەر ادام وتىر. ونىڭ وڭ اياعىن قالىڭ ورامالمەن تاڭىپ، جىلى سۋ قۇيىلعان شىلاپشىنعا سالىپ قويىپتى. ءبىر بولمەدە ەكى بىردەي ءعارىپ جان جاتقان سوڭ، جاعداي ءقايبىر وڭسىن؟! قارت انا ءتىپتى الجىپ قالعان بولسا كەرەك: ءبىزدىڭ ءدابىر-دۇبىر اڭگىمەگە سەلت ەتپەستەن مەڭىرەۋ كەيىپتە كۇبىرلەپ وزىمەن-وزى بىردەمە ايتىپ وتىر. (بالكىم، دۇعا وقىپ وتىر). كەلىنشەك تە، ءبىز دە بۇل بولمەدەن شىققانشا اسىقتىق. نەگىزگى اڭگىمە اس ۇيگە كىرگەن سوڭ باستالدى. «ۇيلەرىڭ قايدا، قانداي، قاي قاباتتا، جوندەۋ بار ما، جوق پا، تەلەفون تارتىلعان با؟»، – دەگەن سەكىلدى سۇراق-جاۋاپتار بىتكەن سوڭ، كەلىنشەك اڭگىمەنىڭ توق ەتەرىن ءوزى ايتتى: «جىگىتتەر، قولدارىڭنان كەلسە، بارىنشا تەز قيمىلداڭدارشى. كورىپ تۇرسىڭدار عوي، ءۇي قالانىڭ قاق ورتاسىندا بولعانىمەن، مەن ءۇشىن بۇل ءۇي – ءقازىر توزاق. انا وتىرعان اناسى 80-نەن اسىپ كەتكەن، اۋىرىپ ءالى وتىر. ونى باعىپ-قاعىپ، اس-اۋقاتىن ۋاقىتىلى بەرەتىن مەنىڭ شامام جوق. قاسىندا وتىرعان بالداقتى ادام – سونىڭ بالاسى، مەنىڭ كۇيەۋىم. بىلتىر اياعىن سىندىرىپ، سۇيەگى بىتپەي اسقىنىپ كەتتى. بيىل دارىگەرلەر «سۇيەكتىڭ راگى» دەپ جامان دياگنوز قويدى. ەندى ءارى كەتسە ءبىر جىل ءومىرى يا بار، يا جوق. ەكى بىردەي مۇگەدەكتى اسىرايتىن جايىم جوق. ەكى بولمەلى ۇيلەرىڭە جالعىز بالاممەن ءبىر ءوزىم كوشىپ بارام. ال انا ەكەۋىنە جەكەمەنشىك جاتاقحانادان نە بولماسا تالعار جاقتان ءبىر بولمەلى جەر ءۇي ساتىپ الىپ بەرىڭدەر. سوسىن ولگەنشە نە ىستەيدى، ونى وزدەرى بىلەدى. زەينەتاقىلارىنا تاماق ساتىپ الا ما، كۇتۋشى جالداي ما، ول جاعىن وزدەرى شەشەدى. ماعان تەز ارادا بۇل جەردەن كەتۋ كەرەك. ەڭ باستىسى، اجىراسىپ ۇلگەردىم. تۇسىندىڭدەر عوي»، – دەدى. ءبىز تۇسىنگەن بولدىق. سوسىن دالاعا شىعىپ، ەكەۋىمىز از-كەم ويلانىپ قالدىق.
– ءيا، – دەدى دوسىم، – قالانىڭ جاقسى جەرىندە «ۇلى» حالىق تۇرادى دەگەن جاي ءسوز-اۋ دەيمىن، جەتىسىپ جاتقان بۇلار جوق. كەرىسىنشە، بۇلاردىڭ پروبلەماسىن شەشۋمەن ءبىز اينالىسىپ كەتەيىن دەپ تۇرعان سياقتىمىز.
ەرتەسىنە ءبىز دالباسالاپ تالعار مەن ساياحاتتىڭ اينالاسىنان جەر ءۇي ىزدەپ ءبىراز ساندالدىق. ءبىراق جاعدايىن كورىپ، جاعامىزدى ۇستادىق. ءجۇز پاتەرگە دالادا جالعىز دارەتحانا. ىستىق سۋ جوق. قوقىس توگەتىن جاشىكتەرى اتام زاماندا تولىپ، اينالاسى تاۋ بوپ ءۇيىلىپ جاتىر. ەكى بولمەلى ارزان ءۇيدى رازۆيلكادان تاۋىپ تا الدىق. ارزان باعاعا قۋانا-قۋانا ساتىپ جىبەرۋگە دايىن وتىر. ءبىراق وسى ارادا ادامي پرينسيپتەر كەدەرگى بولدى. دوسىم سوڭعى شەشىم قابىلدار الدىندا ءۇنسىز وتىرىپ، ۇزاق ويلاندى. سوسىن بارىپ ماعان ءتىل قاتتى:
– قالاي ويلايسىڭ، ءبىز وسى جاقسى پاتەردى قولعا ءتۇسىرۋ ءۇشىن ادامشىلىقتان اتتاپ بارا جاتقان جوقپىز با؟ اسىقپاي اقىلعا سالىپ ويلانايىقشى. ءبىزدىڭ ۇيگە بەزبۇيرەك كەلىنشەك كوشىپ باردى دەلىك. سوسىن ءبىز جاڭا ءۇيدى ءوز اتىمىزعا اۋدارىپ العان سوڭ، انا ەكى مۇگەدەكتى ماشينەگە سالىپ الىپ، مىنا ادام تۇگىل، اڭ تۇرا المايتىن اۋدانعا اكەپ تاستاپ كەتەمىز. سوسىن 80-دەگى الجىعان كەمپىر مەن جارتى جىل ءومىرى قالعان اۋرۋ بالاسى بۇل ارادا ءقايتىپ كۇن كورمەك؟ ءبىز ءوزارا ورىس، قازاق بوپ بولىنگەنمەن، قۇدايدىڭ زاڭىندا ول جوق قوي. ءبىلىپ تۇرىپ اۋرۋ ادامداردى ايدالاعا تاستاپ كەتكەن سوڭ، زاۋالى بولماي قويمايدى. ءتىپتى بۇكىل زاۋال ولاردى ءبىرىنشى بوپ تاستاپ قاشقان كەلىندەرىنە بولادى دەگەن كۇننىڭ وزىندە جاڭا ۇيىمدە بەرەكە بولا ما، جوق پا، ونى قۇداي بىلەدى. نە دە بولسا، مەنىڭ جۇرەگىم قوبالجىپ، وسى ءىستى قۇپ كورىپ تۇرعان جوق، – دەدى. مەن دە ونىڭ پىكىرىن جاقتاپ: «ءيا، شىنىمدى ايتسام، كەشەدەن بەرى كارى اپا مەن اۋرۋ بالاسى كوزىمنەن كەتپەي تۇرىپ الدى. ءدال وسىلاردى كوشىرۋگە ءبىز سەبەپ بولماي-اق قويساق قايتەدى»، – دەدىم. سونىمەن قول جەتىپ تۇرعان ارزان پاتەردەن سانالى تۇردە باس تارتۋعا تۋرا كەلدى. ودان كەيىن دە سابىلىپ تالاي ءۇيدى ارالاپ شىقتىق. ءدال ونداي ءساتتى باسپانا كەزدەسپەدى. كەزدەسكەننىڭ بارىندە بىردەي پروبلەما بولىپ شىقتى. اۋرۋ اتا-انالارىنان قۇتىلا الماي وتىرعان مۇسىلمان ەمەس باۋىرلار. ءسويتىپ جۇرگەندە بۇل شارۋا كۇزگە قالدى. كۇزگە دەيىن قولدا بار اقشانى اعايىن-تۋىس قارىزعا سۇراپ تاۋىستى. قارىز قايتىپ بىتەمىن دەگەنشە ءۇي مەن جەردىڭ قىمباتتاۋى دەگەن جاڭا زامان باستالدى. سونىمەن ءۇي اۋىستىرۋ 8 جىلعا دوعارىلدى. قالانىڭ ىشىندەگى مىنا سۇمدىقتى كوزبەن كورگەن دوسىم اقىرىندا پاتەرىن ساتىپ، قالانىڭ سىرتىنان جەر الىپ، ۇلكەن ءۇي تۇرعىزىپ الدى.
