وتكەن جىلى الماتى قالالىق مادەنيەت باسقارماسىنىڭ بەرگەن مالىمەتتەرى بويىنشا، كاسىپكەرلىكتى مادەنيەت جانە شوۋ-بيزنەس سالاسى بويىنشا جۇرگىزەتىن سالىق تولەۋشىلەردىڭ اتقاراتىن قىزمەتىنە تالداۋ جاسالىنىپ، 163 سالىق تولەۋشىنىڭ تەك 41ء-ى جەكە كاسىپكەر رەتىندە تىركەلگەندىگى انىقتالدى. وسىلايشا، سالىق تولەۋشى رەتىندە تىركەلمەگەندەردىڭ سانى 122ء-نى قۇراعان. بۇل سيفرلاردى تولىق مالىمەت دەپ تە ايتۋعا بولمايدى.
جۋىردا «Forbes.kz» جۋرنالىندا شوۋ-بيزنەس سالاسىندا اتى شىققان جۇلدىزدارىمىزدىڭ رەيتينگى جاريالاندى. سونىڭ ناتيجەسىندە ەسىمدەرى ەلگە تانىمال قانشاما ادامدارىمىزدىڭ ءوزى كولەمدى تابىس يەلەرى بولا تۇرىپ، سالىق ورگانىندا تىركەلمەگەن جانە مەملەكەتكە ءبىر تيىن دا سالىق تولەمەگەندەرى انىقتالدى. ولار قىمبات ۇيلەر مەن قىمبات كولىكتەردى، قىمبات كيىمدەردى پايدالانىپ، قىمبات كليپتەر ءتۇسىرىپ جۇرگەن بەلگىلى ونەر تارلاندارىنىڭ مەملەكەت مۇددەسىنەن تىس قالىپ جۇرگەندەرى وكىنىشتى. ءبىز بۇل جەردە مەملەكەت مۇددەسى دەپ ولار تولەمەگەن قانشاما ميلليونداعان سالىقتى جانە جاريالانباعان جىلجىمايتىن مۇلىكتەردى ايتىپ وتىرمىز. سوندىقتان دا قازىرگى ۋاقىتتا مادەنيەت جانە شوۋ-بيزنەس وكىلدەرىن سالىق ورگانىندا تىركەۋ جانە سالىقتى ءماجبۇرلى تۇردە دەكلاراسيالاۋ ماسەلەلەرى قاتاڭ قولعا الىنىپ جاتىر. بۇعان قوسا پروديۋسەرلىك قىزمەت، دىبىس جازۋ، كليپتەر ءتۇسىرۋ سياقتى قىزمەت سالاسى دا سالىقتىق باقىلاۋعا الىنا باستادى.
ايتالىق، «Forbes.kz» جۋرنالىنىڭ مالىمەتىنشە، بەلگىلى ءانشى بۇركىتتىڭ 2015 جىلعى تابىسى (دوللاردىڭ ەسكى باعامىمەن العاندا) 1 ميلليون اقش دوللارىن قۇراعان. الايدا ول جەكە كاسىپكەر رەتىندە سالىق ورگانىندا تىركەلمەگەن جانە ءوزى جاساپ جۇرگەن شوۋ-بيزنەسى بويىنشا مەملەكەتكە ءبىر تيىن دا سالىق تولەمەگەن. بۇعان قوسا بەلگىلى انشىلەر: اسحات تارعىن (تابىسى 172،8 ميلليون تەڭگە)، اليشەر كاريموۆ (135 ميلليون تەڭگە)، ديلناز احمادييەۆا (108 ميلليون تەڭگە)، باقتيار مامەدوۆ (90 ميلليون تەڭگە)، ءالي وقاپوۆ (54 ميلليون تەڭگە)، جانار دۇعالوۆا (45 ميلليون تەڭگە). وسى اتتارى اتالعان ونەر جۇلدىزدارى دا سونشالىقتى قوماقتى تابىس تاپقاندارىنا قاراماستان، سالىق تولەۋدەن بويلارىن اۋلاق سالعان.
ال ەندى سالىق تولەۋشى جەكە كاسىپكەر رەتىندە تىركەلگەن ونەر جۇلدىزدارى دا بار. ولار – لۋيزا كارينبايەۆا مەن ماقپال يسابەكوۆا. الايدا، سالىق ورگانىندا سالىق تولەۋشى رەتىندە تىركەلگەنىمەن، ولار دا سالىق تولەۋدەن جالتارعان.
كوپ ادامدار ءوزىنىڭ سالىق تولەۋدەن جالتارىپ جۇرگەن ارەكەتىنىڭ كولەڭكەلى ەكونوميكاعا جاتاتىنىنا جەتكىلىكتى ءمان بەرە بەرمەيدى. ال ەندى كەز-كەلگەن زاڭسىز جاسالعان ارەكەتتىڭ سۇراۋى دا، جاۋاپكەرشىلىگى دە بولاتىنىن ۇمىتپاعان ءجون. ونداي سۇراۋدىڭ بولاتىن ۋاقىتى الىس ەمەس. تۋراسىن ايتقاندا، ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ 31 جەلتوقسانىندا مۇلىكتى جاريالاۋ تۋرالى زاڭ ءوزىنىڭ قولدانىلۋ مەرزىمىن توقتاتادى. سودان كەيىن جۇمسالعان (كىرىس پەن شىعىس) ءار تيىنعا جاۋاپ بەرەتىن ۋاقىت 2017 جىلدان باستالادى. 2017 جىلدان باستاپ كەزەڭ-كەزەڭىمەن جالپىلاما دەكلاراسيا تاپسىرۋ قولعا الىنادى.
بۇل ماقالادا ءبىز سالىقتان جانە ءوز مۇلكىن جاريالاۋدان بوي تاسالاپ جۇرگەن مادەنيەت وكىلدەرى مەن ارتىستەردى جانە اسابالاردى بەكەردەن-بەكەر تىلگە تيەك ەتىپ وتىرعان جوقپىز. سەبەبى، كەيبىر انشىلەر داڭعاراداي ۇيدە تۇرادى، قىمبات كولىك مىنەدى جانە ءجيى-جيى شەتەل اسىپ جۇرەدى. الايدا، تاپقان تابىسىنىڭ زاڭدىلىعىن دالەلدەي الاتىن ەشبىر قۇجاتى جوق. سالىق ورگانىندا تىركەلمەگەن جانە سالىق تولەمەگەن. ءقايسىبىرى فيلارمونيادا، تەاتردا، «قازاقكونسەرتتە» نەمەسە باسقا ءبىر مەكەمەدە قىزمەت ىستەيتىن بولىپ تىركەلگەن. ءتىپتى، كەيبىرەۋى ەشبىر جەردە تىركەلمەگەن. ايلىق جالاقىلارى دا تومەن. ال كەيبىرەۋىندە تاپقان اقشاسىن دالەلدەيتىن ەشبىر قۇجاتتارى دا جوق، الەۋمەتتىك تولەمدەر مەن زەينەتاقى قورىنا ءبىر تيىن تۇسپەگەن. ال تۇرعان ءۇيى مەن مىنگەن كولىگىنىڭ قۇنى بولسا ميلليون دوللارعا جۋىق نەمەسە ودان دا اسىپ كەتەدى.
ءبىز بۇل جەردە بىرەۋدىڭ قالتاسىنداعى اقشانى ساناۋ ەمەس، ەرتەڭگى كۇنگى جاۋاپكەرشىلىك ماسەلەسىن ايتپاقپىز. وسى ورايدا ونەر جۇلدىزدارى جالپىلاما دەكلاراسيا باستالعان كەزدە زاڭ الدىندا نە دەپ جاۋاپ بەرەدى؟ مىنە، ماسەلە سوندا. زاڭ الدىندا ءبارى بىردەي. وسى ۋاقىتقا دەيىن سۇراۋى بولماعان نارسەنىڭ سۇرالاتىن مەرزىمى الىس ەمەس. سەبەبى، قازىرگى ۋاقىتتا وسى ماسەلەلەرگە بايلانىستى ءبىراز نورماتيۆتىك-قۇقىقتىق اكتىلەرگە ءتيىستى تولىقتىرۋلار مەن وزگەرىستەر ەنگىزىلىپ جاتىر. سول وزگەرىستىڭ ءبىرى رەتىندە ق ر اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋ كودەكسىنىڭ 275 بابىنا (سالىق سالۋ وبەكتىلەرىن جانە سالىقتىق ەسەپتىلىككە جاتاتىن وزگە دە مۇلىكتى جاسىرۋ) ەنگىزىلگەن وزگەرىستەردى اتاپ وتۋگە بولادى. بۇل باپتا جاسىرىلعان مۇلىك اشكەرە بولعان جاعدايدا سالىناتىن ايىپپۇل كولەمى 250-دەن 500 ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىشتى (530 مىڭنان 1 ميلليون 60 مىڭعا دەيىن) قۇرايدى. ال ەندى پروبلەما قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىك ماسەلەسىنە كەلىپ تىرەلەتىن بولسا، ونداي جاعدايدا سۋبەكتىنىڭ تارتار جازاسى (مۇلىكتى تاركىلەۋ مەن باس بوستاندىعىنان ايىرۋ) بۇدان دا اۋىر بولاتىنى ءسوزسىز.
وسى ورايدا، «اتالمىش تىعىرىقتان شىعاتىن جول بار ما؟» دەگەن زاڭدى سۇراق تۋادى. ارينە، بار. سەبەبى، قاتەلەسپەيتىن پەندە جوق. اتاپ ايتساق، ءبىر اپتادا وننان اسا تويعا بارىپ، ءان ايتىپ، قىرۋار اقشا تاۋىپ جۇرگەن انشىلەر بار. ءبىر اپتادا ەكى-ۇش توي باسقارىپ جۇرگەن تانىمال اسابالار دا جوق ەمەس. بۇعان قوسا بيشىلەر قاۋىمىن دا نازاردان تىس قالدىرۋعا بولمايدى. باسقا جەكە تۇلعالاردى دا ۇمىتپاعان ءجون. تابىستى جاقسى تاپسا دا، ولاردىڭ كوپشىلىگى سالىق ورگانىنا ءبىر تيىن دا تابىس سالىعىن تولەپ جۇرگەن جوق. سەبەبى، ولار ءوزىنىڭ قىزمەتى ءۇشىن تولەنەتىن اقشانى كونۆەرتپەن الادى. ال سالىق تولەمەگەن سۋبەكت ءوزىنىڭ تابىسىنىڭ زاڭدىلىعىن دا دالەلدەي المايتىنى تۇسىنىكتى.
سوندىقتان دا وسى ولقىلىقتاردىڭ ورنىن تولتىرۋ ءۇشىن مۇلىكتى جاريالاۋ تۋرالى زاڭ تالاپتارى شەڭبەرىندە ءبارىن زاڭداستىرعان جانە سالىق تولەۋشى رەتىندە مەملەكەتتىك كىرىس ورگانىندا تىركەلگەن ابزال. وسى ورايدا، جىلجىمالى مۇلىك پەن قارجىنى زاڭداستىرۋ كەزىندە سۋبەكت بارلىق جاۋاپكەرشىلىكتەن (قىلمىستىق، اكىمشىلىك، سالىقتىق جانە تارتىپتىك) بوساتىلاتىنىن ەسكەرتە كەتكەن ءجون شىعار. ياعني، مۇلىكتى جاريا ەتۋشى سۋبەكتىنىڭ وتكەندەگى كەمشىلىكتەرى مەن سالىقتان جاسىرعان ارەكەتتەرىنە ەشقانداي سۇراۋ بولمايدى. قازاقستاننىڭ قىلمىستىق كودەكسى 48-بابىنىڭ تالاپتارى بويىنشا جاريا ەتىلگەن مۇلىك تاركىلەۋگە دە جاتپايدى.
اتاپ ايتساق، بەلگىلى ءبىر ونەر سالاسىنداعى سۋبەكت اي سايىن توي-تومالاقتاردان قىرۋار اقشا تابۋ ارقىلى بىرنەشە ءۇي ساتىپ الدى دەلىك. سونىمەن قاتار قولما-قول اينالىمىندا دا قىرۋار اقشاسى بولسىن. الايدا، جىلجىمايتىن مۇلىكتەرى باسقا بىرەۋلەردىڭ اتىنا رەسىمدەلگەن بولۋى مۇمكىن. ارينە، بۇدان قورقاتىن ەشتەڭە جوق. ەندى اتالمىش زاڭ شەڭبەرىندە سول جىلجىمايتىن مۇلىكتەردى ءوز اتىنا سەنىمدى تۇردە اۋدارىپ الۋعا بولادى. ول ءۇشىن مەملەكەتكە ون پايىزدىق الىم تولەنبەيدى. ال قولىنداعى اقشانى ەكىنشى دارەجەدەگى بانككە نەمەسە ۇلتتىق پوشتا وپەراتورىنداعى ەسەپشوتقا سالۋ ارقىلى جاريا ەتكەن جاعدايدا دا ەشقانداي الىم الىنبايدى. ياعني، ەشقانداي ارتىق شىعىنعا باتپايدى جانە ەشبىر جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلمايدى. وسى ورايدا، ون پايىزدىق الىم تەك شەتەلدەگى جىلجىمايتىن مۇلىكتى (ونىڭ ىشىندە باسقا بىرەۋدىڭ اتىنا رەسىمدەلگەن)، سونىمەن قاتار قولداعى اقشانى بانككە سالماي-اق، دەكلاراتيۆتى تۇردە جاريا ەتكەن جاعدايدا عانا الىناتىنىن ەسكە سالىپ وتكەن ءجون شىعار.
جالپى، مۇلىكتى جاريا ەتۋ تۋرالى زاڭ تالاپتارى بويىنشا اقشانى دا، جىلجىمايتىن مۇلىكتى دە جاريا ەتۋگە ەشقانداي شەكتەۋ جوق. تەك جىلجىمايتىن مۇلىكتى زاڭداستىرعان كەزدە 2014 جىلدىڭ ءبىرىنشى قىركۇيەگىنە دەيىن الىنعان جىلجىمايتىن مۇلىك قانا جاريا ەتۋگە جاتادى. مىسالى، بەلگىلى ءبىر ءانشىنىڭ اي سايىنعى تابىسى 100 مىڭ دوللاردان اسىپ كەتكەن بولسا دا، ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ اياعىنا دەيىن مەملەكەتتىك كىرىس ورگانىنا بارىپ زاڭداستىرا بەرۋىنە شەك قويىلمايدى. بۇل تالاپ باسقا سالاداعى سۋبەكتىلەرگە دە قاتىستى. سونىمەن قاتار سالىقتىق راقىمشىلىق جاسالىپ، ەشبىر سالىق سالىنبايدى. سوندىقتان دا بۇنداي مۇمكىندىكتى ءتيىمدى پايدالانا بىلگەن ءجون.
الماتى قالالىق مەملەكەتتىك كىرىستەر دەپارتامەنتىنىڭ باسپا ءسوز قىزمەتى
