ادىلەتتى قازاقستان قۇرۋ ەلىمىزدىڭ سايلاۋ سايلاۋ جۇيەسىنە دە ءوزىنىڭ جاڭالىعىن الا كەلدى. 2022 جىلى وتكەن جالپى حالىقتىق رەفرەندۋمدا كونستيتۋسيا مەن سايلاۋ تۋرالى زاڭناماعا ىرگەلى وزگەرىستەر ەنگىزىلىپ، ەلىمىزدىڭ سايلاۋ جۇيەسى زامان تالابىنا ساي جاڭارعان بولاتىن. جاڭا وزگەرىستەر ەلدەگى دەموكراتيالىق پروسەستەردى ورىستەتىپ، ازاماتتارعا ءوز تاڭداۋىن جاساۋعا مۇمكىندىك بەرگەنى بەلگىلى.
سايلاۋ جۇيەسى قالاي جاڭعىردى؟
قازاقستاندا سايلاۋدى ۇيىمداستىرۋ جانە وتكىزۋ جۇمىستارىن ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسى (وسك) جۇرگىزەدى. وسك سايلاۋ ۇدەرىسىنىڭ اشىقتىعى مەن ادىلدىگىن قامتاماسىز ەتۋگە جاۋاپتى ورگان. سايلاۋ ۇدەرىسىن باقىلاۋعا، سونىمەن قاتار حالىقارالىق باقىلاۋشىلاردىڭ قاتىسۋىنا رۇقسات بەرىلەتىنىن دە ايتا كەتۋىمىز كەرەك. بۇل شارالار قازاقستانداعى سايلاۋ جۇيەسىنىڭ حالىقارالىق ستاندارتتارعا سايكەستىگىن قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعان.
سايلاۋ ناۋقاندارىنىڭ اشىقتىعى مەن زاڭدىلىعىن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا قازاقستاندا سايلاۋعا دايىندىق پەن وتكىزۋ شارالارى قاتاڭ باقىلاۋعا الىنادى. سايلاۋ كەزەڭىندە ۇگىت-ناسيحات جۇمىستارى ارنايى ەرەجەلەرمەن رەتتەلىپ، داۋىس بەرۋ كۇنى بارلىق ۇگىت جۇمىستارىنا تىيىم سالىنادى.
وسى رەتتە ەلىمىزدە وتەتىن سايلاۋ ناۋقانى كەزىندەگى ۇگىت-ناسيحات جۇمىستارىنىڭ قالاي جۇرەتىنى از-كەم توقتالا كەتۋىدى ءجون ساناپ وتىرمىز. سايلاۋ كەزەڭىندەگى ۇگىت-ناسيحات جۇمىستارى زاڭمەن قاتاڭ رەتتەلىپ، ءتۇرلى كەزەڭدەردەن تۇرادى. ايتالىق، سايلاۋالدى ۇگىت-ناسيحات ناۋقانى رەسمي تۇردە كانديداتتاردىڭ تىركەلۋ كەزەڭى اياقتالعاننان كەيىن باستالىپ، سايلاۋعا ءبىر كۇن قالعاندا، ياعني «تىنىشتىق كۇنى» توقتاتىلادى. بۇل ەرەجەلەر سايلاۋ پروسەسىنىڭ ادىلدىگىن قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعان ماڭىزدى تالاپ.
ۇگىت جۇمىستارى رەسمي تۇردە تىركەۋ كەزەڭىنەن كەيىن باستالىپ، داۋىس بەرۋ كۇنى الدىنداعى كۇنگە دەيىن جالعاسادى. ۇگىت-ناسيحات جۇمىستارىن زاڭدا بەلگىلەنگەن مەرزىمنەن تىس جۇرگىزۋگە تىيىم سالىنادى. وسى رەتتە ۇگىت-ناسيحات كەزەڭىندە بارلىق پارتيالار مەن كانديداتتارعا تەڭ مۇمكىندىك بەرىلۋى شارت. جاريالاناتىن اقپاراتتار ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسىنىڭ باقىلاۋىندا بولادى، ال سايلاۋ ۇدەرىسىنىڭ اشىقتىعىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن باقىلاۋشىلار مەن ب ا ق وكىلدەرىنە رۇقسات بەرىلەدى. ۇگىت-ناسيحات جۇمىستارىنا جۇمسالاتىن شىعىندار قاتاڭ باقىلانادى. كانديداتتار مەن پارتيالار قارجىلىق ەسەپتەردى وسك-گە تاپسىرىپ، بارلىق قارجى كوزدەرى مەن شىعىندار ەسەپكە الىنۋى ءتيىس.
پارتيالار سايلاۋ كەزىندە رەسۋرستاردى تيىمدىرەك پايدالانانتىن بولدى
2022 جىلعى رەفەرەندۋم كەزىندە قازاقستاننىڭ سايلاۋ زاڭناماسىندا ءبىرقاتار ماڭىزدى وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزىلگەنى بەلگىلى. بۇل رەفورمالار ساياسي جۇيەنى دەموكراتيالاندىرۋعا جانە سايلاۋ پروسەسىن بارىنشا اشىق ءارى ءادىل ەتۋگە باعىتتالعانى انىق. نەگىزگى وزگەرىس رەتىندە پرەزيدەنت وكىلەتتىلىگى ءبىر كەزەڭمەن شەكتەلگەنىن ايتۋعا بولادى. مۇنداي ىس-تاجىريبە تمد ەلدەرى اراسىندا كەزدەسپەگەن ماڭىزدى قادام دەسەك بولادى. كونستيتۋسياعا ەنگىزىلگەن وزگەرىستەر بويىنشا پرەزيدەنتتىڭ جاقىن تۋىستارىنا ساياسي لاۋازىمداردى يەلەنۋگە جانە كۆازيمەملەكەتتىك سەكتوردا باسشىلىق قىزمەتتەر اتقارۋعا تىيىم سالىندى. بۇل وزگەرىس ساياسي اۋلەتتەنۋدى بولدىرماۋ ماقساتىندا جاسالعانىن بىلەمىز.
سونىمەن قاتار 2022 جىلعى وزگەرىستەر ماجوريتارلىق جۇيەنى ەنگىزۋ ارقىلى ءماجىلىس سايلاۋىن ارالاس جۇيەگە وزگەرتۋدى كوزدەدى. دەپۋتاتتاردىڭ ءبىر بولىگى پارتيالىق ءتىزىم بويىنشا، ال ەكىنشى بولىگى ماجوريتارلىق وكرۋگتەردەن تىكەلەي سايلانۋعا مۇمكىندىك الدى. بۇل رەفورمالار جەرگىلىكتى مۇددەلەردىڭ دە ەسكەرىلۋىنە ىقپال ەتكەنى ءسوزسىز.
ماڭىزدى ساياسي رەفورمالار اياسىندا ساياسي پارتيالاردى تىركەۋ ءۇشىن قاجەتتى مۇشەلەر سانى 20 مىڭنان 5 مىڭعا دەيىن ازايتىلۋى وتە ورىندى شەشىم بولدى دەسەك بولادى. سونىمەن قاتار، وڭىرلىك وكىلدىكتەر سانى 600-دەن 200-گە دەيىن قىسقاردى. بۇل وزگەرىستەر جاڭا پارتيالاردىڭ قۇرىلۋىنا جول اشىپ، ساياسي قاتىسۋدى كەڭەيتۋگە مۇمكىندىك بەردى.
وسىلايشا 2022 جىلى وتكەن رەفەرەندۋم ساياسي پارتيالاردىڭ جاندانۋىنا ايتارلىقتاي سەرپىلىس اكەلدى. بۇل وزگەرىستەر ساياسي پارتيالاردىڭ جاڭا قاتىسۋشىلارعا اشىق بولۋىنا جانە ساياسي قاتىسۋدىڭ ارتۋىنا مۇمكىندىك جاساعانى ءسوزسىز. اسىرەسە، بۇل جاڭا يدەيالار مەن وزگەرىستەردى قولدايتىن جاس ۇرپاق وكىلدەرى ءۇشىن ماڭىزدى بولدى. پارتيا قۇرۋدىڭ وڭتايلانۋى ساياسي كەڭىستىكتە جاڭا ويىنشىلاردىڭ پايدا بولۋىنا جانە ءارتۇرلى ساياسي كوزقاراستاردىڭ كەڭىنەن تالقىلانۋىنا سەپتىگىن تيگىزدى.
پارتيالار وزدەرىنىڭ ناسيحات جۇمىستارىن بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى ارقىلى عانا ەمەس، الەۋمەتتىك مەديا جانە ونلاين پلاتفورمالار ارقىلى دا كەڭەيتە الدى. بۇل اسىرەسە، جاستار مەن قالالىق تۇرعىندار ءۇشىن وتە ءتيىمدى. سەبەبى، ولار جاڭا پارتيالاردىڭ يدەيالارىن كەڭىنەن تاراتىپ، كوپشىلىكتىڭ قولداۋىنا يە بولۋعا ىقپال ەتتى. سونىمەن قاتار، پارتيالارعا سايلاۋعا قاتىسۋعا قاجەتتى رەسۋرستاردى تيىمدىرەك پايدالانۋ مۇمكىندىگى بەرىلدى.
2022 جىلعى رەفەرەندۋمنان كەيىنگى بۇل وزگەرىستەر ساياسي مادەنيەتتىڭ جاڭارۋىنا، حالىقتىڭ ساياساتقا بەلسەندى قاتىسۋىنا جانە دەموكراتيالىق پروسەستەردىڭ نىعايۋىنا جول اشتى. وسىلايشا، ساياسي پارتيالار ءۇشىن جاڭا پەرسپەكتيۆالار اشىلىپ، ولاردىڭ جۇمىسى زاماناۋي تالاپتارعا ساي جاندانا ءتۇستى.
