سوندىقتان ءوزىم قىزمەت جاساپ كەلە جاتقان مادەنيەت سالاسىن تىلگە تيەك ەتەمىن. وسى «مادەنيەت سالاسىنىڭ ۇزدىگى» كىمدەرگە بەرىلۋدە، جانە زاڭ تالاپتارى قانشالىقتى ساقتالۋدا؟ بۇعان قازاقستان رەسپۋبليكاسى زاڭى نە دەيدى؟
...
قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ قۇرىلىمىنا كىرەتىن كەيبىر مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ ۆەدومستۆولىق ناگرادالارى تۋرالى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ 2011 جىلعى 30 قىركۇيەكتەگى № 30 جارلىعىنىڭ 7-تارماعىن ىسكە اسىرۋ ماقساتىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇكىمەتى قاۋلى ەتەدى:
"مادەنيەت سالاسىنىڭ ۇزدىگى" توسبەلگىسى
- "مادەنيەت سالاسىنىڭ ۇزدىگى" توسبەلگىسىمەن مادەنيەت سالاسىنىڭ دامۋىنا ەرەكشە ۇلەس قوسقان، ەلدىڭ مادەنيەتىن دامىتۋداعى ۇزاق جىلعى ەڭبەگى مەن جەكە ۇلەسى، مادەنيەت سالاسىن جەتىلدىرۋگە بەلسەنە قاتىسقانى، مادەنيەت جۇيەسىندە يننوۆاسيالىق قىزمەتى ءۇشىن مادەنيەت سالاسىندا 15 جىل جانە ودان دا كوپ ەڭبەك ءوتىلى بار مادەنيەت سالاسىنىڭ قىزمەتكەرلەرى ماراپاتتالادى.
ەندى شامامىز كەلگەنىنشە تالداپ كورسەك، بۇل جەردە مادەنيەت سالاسىن جەتىلدىرۋگە «بەلسەنە قاتىسقانى» دەگەن انىقتاما بارلىعىنا دا «كانال» بولىپ تۇرعان سياقتى، بۇل ەسىك بار بولعانىمەن تەرەزە دە اشىق دەگەن ءسوز. ەگەر ەڭبەك ءوتىلىڭ تولماسا «جەكە ۇلەسىڭدى» كورسەتىپ «فورتوچكادان» دە كىرە بەر...
ونىڭ ۇستىنە 2011 جىلى «مادەنيەت قايراتكەرى» دەگەن اتاق توقتاتىلىپ ورنىنا سوعان تەڭەستىرىلىپ «مادەنيەت ۇزدىگى» ەنگەنىن ەسكەرسەك، ەكىنىڭ ءبىرى «قايراتكەر» بولىپ شىعا كەلگەن جوق پا؟
بۇل ءۇشىن بۇرىننان كەلە جاتقان مادەني ءىس-شارالاردىڭ اتاۋىن وزگەرتىپ، ونى ءوز «يننوۆاسيالىق جوبا» ەتىپ كورسەتىپ، سول ارقىلى اتاۋلى مەرەكەلەردە ت. ب ۇكىمەت تاراپىنان بەرىلەتىن مەرەيتوي توسبەلگىلەرىن رەتىن تاۋىپ كەۋدەڭە تاقساڭ دا جەتىپ جاتىر. بارلىعىمىز دا ادام بالاسىمىز، ۇجىمىمدا سىرتتاي ايتۋعا جۇرەكسىنەتىن ءبىراق وڭاشادا ارىپتەستەردىڭ رەنىشى دە ەستىلىپ قالادى. وسى ادىلەتسىزدىك بۇعان دەيىن قارسى شىعىپ تا كوردىك، شقو تاراپىنان دا ارنايى وكىلدەردى شاقىرتقىزىپ جينالىس تا اشقىزدىق.
ءبىراق تاعى دا سول باسشىلىق توردە وزدەرى وتىرىپ الىپ، دايىنداپ قويعان «ءوز ادامدارىن» سويلەتىپ، وكىلدى سەندىرىپ الدىڭدى وراپ كەتەدى. ۇجىم قامىن جەگەن اكتەرلىك شەبەرلىكتەرىنە تاڭ قالماسقا شاراڭ قالمايدى، ال سىرتتاي نارازىلىق تانىتىپ جۇرگەندەر جەمە-جەمگە كەلگەندە تومەن قاراپ ەدەن شۇقىپ قالادى. وسىلايشا ءىرىپ- ءشىرىپ بارا جاتقان قوعامعا اينالدىق، اباي اتام ايتقانداي «باياعى جارتاس، ءبىر جارتاس».
سول سپەكتاكلدەگى ەكىجۇزدىلىككە «تويىپ» ىشتەن تىنىپ جۇرگەن ەدىم. ەندى مىنە تاعى دا شىداي الماي بارشا قازاق ەلىنە شىندىقتى اشىق تۇردە جايىپ سالۋعا بەل بۋدىم. ونىڭ وزىندىك سەبەبى دە بار.
ول سەبەپ تاقاۋدا تاۋەلسىزدىك مەرەكەسىنە وراي ورىن العان جاعداي.
2013 جىلى عانا مادەنيەتكە باسقا سالادان كەلگەن، بەس جىل ىشىندە ماراپاتتارعا ۇسىنىلىپ كەلگەن سول كوركەمدىك- جەتەكشىمىزدىڭ تاعى دا «مادەنيەت سالاسى ۇزدىگى»-دە ۇسىنىلۋى ەدى.
ماراپاتقا ارنالعان ۇجىم جينالىسىندا كوپشىلىك الدىندا: «ءبىراز ادامدار ۇسىنىلىپ ىشىندە مەنىكى ءوتتى، كانالداردى سالىپ ءجۇرىپ، ارەڭ الدىق قوي...» دەپ كۇلە ايتقان ءسوزى.
مەن جانىما باتقان مۇنداي «كانالى» كۇشتى مالىمدەمەنى مەملەكەتىمىزدىڭ ابىرويىن ءتۇسىرۋ جانە دە سول مەكەمەدە تالاي جىل تەر توگىپ كەلە جاتقان ونەر ادامدارىنىڭ ەڭبەگىن باعالاماۋ دەپ قابىلدايمىن. «كوركەمدىك جەتەكشى» دەگەنىمىز اتى ايتىپ تۇرعانداي مىنەزى كوركەم، سىپايى، ايتار ويىن ءار ءسوزىن جۇيەلى تۇردە سالماقتاپ مادەني تۇردە جەتكىزەتىن ادام بولۋى ءتيىس.
باسشىنىڭ تاراپىنان «ەرەكشە قولداۋ» تاۋىپ مەملەكەتتىك رەسمي مەرەيتويدىڭ، قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعى سياقتى ايتۋلى مەرەكەلەرگە ارنالعان ماراپاتتارعا دا تەك سول ءبىر ادامنىڭ عانا ۇسىنىلۋى قالاي؟ سوندا بۇل ءوزى سوندا قانداي «كانال...»؟
ەگەر كوركەمدىك جەتەكشى مادەني ءىس-شارالاردى وتكىزسە ول ونىڭ تىكەلەي جاۋاپتى مىندەتى، سول ءۇشىن ۇكىمەتتەن ارنايى جوعارى جالاقى الىپ وتىرعان كۇندەلىكتى جۇمىسى ەمەس پە ەدى.
ادام ءوزىنىڭ تىكەلەي مىندەتىن اتقارعانى ءۇشىن عانا ماراپاتقا ۇسىنىلا بەرسە ەندىگى كەۋدە تۇگىلى ارقاسى دا تولاتىندار بارشىلىق قوي.
تاعى ءبىر ايتا كەتەتىن ءجايت، بيىلعى مامىر ايىندا عانا سارايىمىزدا كوپ جىلدار ەڭبەك جاساپ كەلە جاتقان ءانشى قارىنداسىمىز دا وسى اتاققا يە بولدى، شىن قۋاندىق. ەندى ويلاپ قاراسام بۇل باسشىلىق تاراپىنان كۇدىك - داۋ تۋدىرماس ءۇشىن ارنايى جاسالعان قيتۇرقى ايلا ەكەنىن ۇقتىم. سوندا قىزمەتكەرلەر ۇكىمەتتىك ماراپاتقا قاجەت بولسا ءار التى اي سايىن ۇسىنىلا ما، الدە، سول سالانىڭ ديپلومىن الا سالا ۇسىنىلا ما؟ ەگەر بەس جىلدا وسىنداي «جەتىستىكتەرگە» جەتىپ ۇلگەرسە ەندى بەس جىلدا كانالدارى امان بولسا مىنا قارقىنمەن «ەڭبەك ەرى» ء-نىڭ دە اۋىلى الىس ەمەس سياقتى...
سوندا مادەنيەت سالاسىندا ون بەس جىلدان استام ونەردىڭ وتىنىمەن كىرىپ، كۇلىمەن شىعىپ جۇرگەن شىعارماشىلىق ادامدارى قايدا قالادى؟
بەلدەن باسىلىپ تالابى ورىندالماسا ونىڭ نەسى زاڭ؟ مەن وسى سۇراقتى سول ارىپتەستەرىمە تىكەلەي دە قويىپ تا كوردىم، جاۋاپتارى بىرەۋ: «اعا، سوڭىمىزعا ءتۇسىپ الادى...» دەپ تومەن قارايدى. وسى جاسىق مىنەزبەن قالاي ەل بولار ەكەنبىز.
تۇسىنگەن ادامعا ونەر جولى قيىن جول، مارقۇم ءا. سىعاي اعامىزدىڭ: «ونەرگە وڭاي دەپ تالاپتانبا، قيىن دەپ تالاپتان» دەگەن قاناتتى ءسوزى بار. ەگەر ارزان اتاق قۋعاندار رەتىن تاۋىپ تورگە شىقسا، وسىلاي «قۇرمەتكە» بولەنە بەرسە ونەردە- مادەنيەتتە نە قۇرمەت، نە قاسيەت قالادى؟!
باسقا سالادا ەڭبەك جولىن باستاپ، مادەنيەتكە ات باسىن ەندى بۇرىپ، سىرتتاي مۋزىكالىق ديپلومىن بىلتىر عانا العان ادامدى مادەنيەتتىڭ كوشىن جالعىز ورگە سۇيرەگەندەي قىلىپ كورسەتۋ قانشالىقتى اقىلعا سيادى.
وسى سالانىڭ قىر-سىرىن مەڭگەرە قويماعان، ەڭبەك ءوتىلىمى بەس جىلدان ەندى اسقان، تۇيمەدەيىن تۇيەدەي قىلىپ كورسەتەتىن ادامدارعا مۇنداي ماراپاتتىڭ بەرىلۋىنە تولىقتاي قارسىمىن.
ق ر كونستيتۋسياسىنىڭ 17، 18 - باپتارىنا سۇيەنە وتىرىپ بۇل اسقىنعان دەرتتىڭ ۇكىمەت تاراپىنان ارنايى كوميسسيامەن ءجىتى نازارعا الىنىپ تەكسەرىلۋىن جانە زاڭ تالاپتارىنىڭ ورىندالۋىن سۇرايمىن.
ەلباسى جولداۋىندا: «زاڭدى بۇزعان ەكەنسىڭ، ونىڭ باپتارىنا سايكەس جاۋاپقا تارتىلاسىڭ» دەگەن ەسكەرتپەسى دە بار.
ەگەر ەڭبەك وتىلىمىنەن تىس مادەنيەتكە اكەلگەن بۇرىن قايتالانباعان تىڭ دۇنيەسى، حالىقتىڭ باعاسىن العان دارا تۋىندىسى بولسا قۇبا- قۇپ.
ال باسقا جاعدايدا ەڭبەك ءوتىلىمى باستى ەسكەرىلۋى كەرەك، زاڭعا قايشى بەرىلگەن ماراپاتتار ارقىلى قۇرمەتتىڭ دە قۇنى تۇسۋدە، بۇل ۇكىمەتىمىزگە دە ۇلكەن سىن.
بىرگە قىزمەتتەس بولعان مارقۇم تۇرسىنعازى اعامىز دا كوزى تىرىسىندە «قۇرمەت» پەن «پاراسات» الماسا دا حالقىنىڭ قۇرمەتىنەن كەندە بولعان جوق، ومىردەن وتسە دە سانامىزدان ماڭگى وشپەك ەمەس، ءبىراق، ءتىرى ادام بارىندا باعالانىپ، ەڭبەگىنە ساي ءادىل باعاسىن العانعا نە جەتسىن. بۇگىندە سونى باعامدايتىن باسشى ادامداردا پاراساتتىلىق جاعى كەمشىن سوعۋدا سياقتى...
ال قازىرگى ۋاقىتتا باسشىمەن تىعىز قارىم-قاتىناسى بار ادامدار كەلىسىپ (سىبايلاسىپ) ءوزىن ۇسىنۋ ءۇشىن ۇسىنىس-مىنەزدەمەنى جىمىن بىلدىرمەي جوعارى جاققا جولداپ جىبەرۋى تۇككە دە تۇرمايدى. ال ونىڭ كەرىسىنشە ەكەنىن دالەلدەۋ وتە قيىن تۇسەتىنى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى.
بۇل تاقىرىپتا اششى شىندىقتى جازۋ وزىمە دە وڭاي بولىپ وتىرعان جوق، جازعاندارىمنىڭ ءبارى دە جان جادىراتار ويلارعا ەمەس، كوڭىل قۇلازىتار جايلارعا تولى، تۇسىنەمىن.
ادىلەتتى ىزدەپ سەمەي قالاسىنىڭ گەربى تۋرالى دا ايتا-ايتا «پالەقور» اتانعانىم دا ءوز الدىنا ءبىر توم. ءبىراق وعان كىنالى مەن ەمەس، ادامداردىڭ جان ايقايىنا پىسقىرىپ تا قارامايتىن، جەرگىلىكتى جەردەگى ءوز كرەسلوسىن تاققا تەڭەيتىن مەڭىرەۋ شەنەۋنىكتەر بولار. مەيلى، كۇيە جۇققانىمەن كۇيدىرمەيدى، ۋاقىت جۋىپ كەتىرەر، كوڭىلگە سول جۇبانىش..
ءسوز سوڭىندا ايتارىم، ءبىز اقيقات اۋلىنان قانشا الشاقتاعان سايىن، ادامگەرشىلىك تە بىزدەن سونشا الىستاي بەرمەك، ادامي قاسيەتىمىزدى جوعالتىپ المايىق، اعايىن...
ەرلان شاياحمەت ۇلى،
سەمەي قالاسى
Dalanews.kz
