ن. وستروۆسكييدىڭ «قۇرىش قالاي شىنىقتى» اتتى ايگىلى رومانى ءبىر كەزدەرى تۇتاس بۋىننىڭ، بارشا حالىقتىڭ ءسۇيىپ وقيتىن ەڭبەگىنە اينالدى. قات-قابات قيىندىقتارمەن بەتپە-بەت كەلگەن پاۆەل كورچاگيننىڭ بەينەسىن بۇگىنگى ۇرپاق بىلە بەرمەۋى مۇمكىن، الايدا حح عاسىردىڭ بەلورتاسىندا دۇنيە ەسىگىن اشىپ، كەڭەستىك كەزەڭنىڭ داۋىرلەگەن، ەڭبەك پەن بەينەتتىڭ اششى-تۇششىسىن كورگەن ۇرپاق شىعارمانىڭ جۇلگەسىمەن ابدەن تانىس. ولار وسى شىعارمانىڭ ءون بويىنداعى ەڭبەكشىل رۋحتى، تىنىمسىز تىرشىلىكتى، ەڭ باستىسى بولاشاققا ايرىقشا ماقسات قويا ءبىلۋ قاجەتتىگىن كوڭىلگە ءتۇيىپ، تالپىنۋمەن، تىنىمسىز ىزدەنۋمەن وسكەن بۋىن. سولاردىڭ ءبىرى ءھام بىرەگەيى – قىرىمبەك كوشەربايەۆ.

اقمەشىت... ۇشقان ۇيا

قىزىلوردا، اقمەشىت – ۇلت ۇيتقىسى، ۇيىق مەكەن. سىر ءوڭىرى – ءالىمساقتان الاش بالاسىنىڭ التىن بەسىگى. وعان قورقىتتان قالعان قوبىزدىڭ ءۇنى، قازاق كوكىرەگىنەن ۇزىلمەگەن وعىزدىڭ جىرى كۋا-دۇر. باسىنان تالاي قيىن كەزەڭدەر وتسە دە، بۇل ولكە ۇلتتىڭ جۇگىن ارقالاپ، مۇڭ-شەرىن كوتەرگەن ارداقتىلاردى قويناۋىنان تۇلەتىپ كەلەدى. سىر بويىنداعى سانسىز ەسكى شاھارلار – يۋ-قيۋ تاريحىمىزدىڭ كونەكوز شەجىرەسى ىسپەتتى، اتادان بالاعا دارىعان رۋحاني ءداستۇر – تازا قازاقى عۇرىپ-سالت ءالى ۇزىلگەن جوق. «قۇرىش قالاي شىنىقتىنى» وقىپ وسكەن ۇرپاقتىڭ ىشىندە ءدىلى مەن ءدىنىن بەرىك ساقتاعان، تىلىنەن اجىراماعان، ۋىزىنا جارىعان ۇلتتىق ينتەلليگەنسيانىڭ نەگىزگى قوسىنىنىڭ ەداۋىر بولىگى وسى ايماقتىڭ تۋمالارى.

سۇلەيلەر الەمى. ولاردىڭ جىرى مەن كۇيىنە قۇلاق قۇرىشىن قاندىرىپ وسكەن ۇرپاق ءوز جولىن اداسپاي تابادى. كوشەرباي اۋلەتىنىڭ جارتى عاسىردان استام ۋاقىتتان بەرى ءجيى اۋىزعا الىناتىنى سودان بولسا كەرەك.

اۋلەت... ەڭبەكشىلەر ديناستياسى

ءبىزدىڭ كەيىپكەرىمىز – قىزىلوردا وبلىسىنىڭ اكىمى، ەڭبەك جولىن قىزىلوردا قالاسىندا قۇرىلىسشى، ينجەنەر بوپ باستاعان، وبلىستىق، رەسپۋبليكالىق كومسومولدا بەلسەندى ۇيىمداستىرۋشى بولعان، تاۋەلسىزدىك تۋىن كوتەرگەن جىلدان باستاپ مەملەكەتتىك قىزمەتتە ءارتۇرلى جاۋاپتى قىزمەتتى ويداعىداي اتقارعان قىرىمبەك كوشەربايەۆ. ەگەر كىمدە كىم ونىڭ ەڭبەك جولىنا ۇڭىلسە، پرەزيدەنت نازاربايەۆتىڭ سەنىم ارتار سەرىگىنىڭ ءبىرى وسى كوشەربايەۆ ەكەنىن اڭعارادى. بۇعان ول اتقارعان جەمىستى ىستەرى كۋا. ول ساياساتقا، اتقارۋشى بيلىككە بىردەن ارالاسقان جوق، ىسىلدى، شىنىقتى. اق الاقان، كەڭسەدە ەسەيگەن بۇگىنگى كوپ شەندىدەن ونىڭ ەرەكشەلىگى دە سول.

[caption id="attachment_10532" align="alignleft" width="300"] قىرىمبەك كوشەربايەۆتىڭ جاس كەزى[/caption]

ونىڭ بالالىق شاعى اۋىلدا ءوتتى. قىزىلوردالىقتارعا كوشەرباي وتباسى ابدەن تانىس. ءتىپتى، كەزىندە بۇكىل رەسپۋبليكا بۇل وتباسىنىڭ اتاعىنا قانىق بولدى. سەبەبى، كوشەرباي اۋلەتىن قىزىلوردالىقتار «ەڭبەكشىلەر ديناستياسى» دەپ تەكتەن تەك اتاعان جوق. ەڭبەك ارداگەرى، سوسياليستىك ەڭبەك ەرى، كولحوزداستىرۋ جىلدارىندا ايماقتاعى جەتەكشى ادامداردىڭ ءبىرى بولعان كوشەرباي دارىبايەۆ تۋرالى كەزىندە باسپا ءسوز ءجيى جازاتىن. اكەسى ەلەۋ كوشەرباي ۇلى بولسا، ايماقتىڭ دامۋى مەن كوركەيۋىنە ايرىقشا ۇلەس قوسقان قايراتكەرلەردىڭ ءبىرى. ول قازالى، سىرداريا، تەرەڭوزەك، قارماقشى، قازالى اۋداندارىندا پارتيا كوميتەتىنىڭ 2-حاتشىسى، ءتوراعاسى، وبلىستىق اتقارۋ كوميتەتى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى بولىپ قىزمەت اتقاردى. حالقىنا قالتقىسىز قىزمەت ەتكەن ەلەۋ كوشەرباي ۇلى ءار جىلدارى ءۇش مارتە ەڭبەك قىزىل تۋ وردەنىمەن ماراپاتتالعان. بۇدان وزگە دە سىي-سياپات، ماراپات جەتكىلىكتى.

ءبىز وسى ازداعان مالىمەتتەردەن-اق قىرىمبەك ەلەۋ ۇلىنىڭ جاستايىنان ەڭبەككە جاقىن وسكەندىگىن بىلە الامىز. وتباسى ونەگەسى – تۇلعا كەمەلدىگى. «ۇيادا نەنى كورسە – ۇشقاندا سونى الادى»... حالىق – دانا.

ەڭبەك... جانە جاۋاپكەرشىلىك

قىرىمبەك كوشەربايەۆتىڭ جۇمىس ءتارتىبىن بىلەتىندەر ونىڭ ءاردايىم ەكى ماسەلەگە قاتتى نازار اۋداراتىنىن ايتادى: ەڭبەك جانە جاۋاپكەرشىلىك.

كەيبىر دەرەكتەر پرەزيدەنتتىڭ كوشەربايەۆتى جۇمىسى كوپ، جاۋاپكەرشىلىگى جوعارى ورىندارعا جىبەرەتىندىگىن ايتادى. سەبەبى، ول حالىقتىڭ كوكىرەگىندەگى ساۋالعا تايسالماي جاۋاپ بەرىپ، قىزمەتكە بەلشەشە كىرىسەتىن اتقامىنەرلەردىڭ الدىڭعى شەبىندە جۇرەدى.

ول قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى اپپاراتىنىڭ مادەنيەت جانە ۇلتارالىق قاتىناستار رەفەرەنتۋراسىنىڭ رەفەرەنتى، قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەمەر-مينيسترىنىڭ كومەكشىسى بولدى اۋەلى. تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارى. بۇل جىلدار مادەنيەت پەن ۇلتارالىق قاتىناستاردىڭ شيرىعۋلى ءساتى. ەلدىڭ ءار تۇكپىرىندە ءارتۇرلى سىپسىڭ ءسوز، ايعاي-شۋ، ايتىس-تارتىس ءجۇرىپ جاتتى. سونى رەتتەۋ، قىزۋىن باسۋ قىرىمبەك سەكىلدى ماماندارعا جۇكتەلگەن. شۇكىر، بۇل سالادا تالاي ەلگە ۇلگىمىز. ونىڭ ۇلتارالىق قاتىناستىڭ مەكتەبىنەن العان تاجىريبەسى كەيىنگى قىزمەتتەرىنە سەپتەستى دەۋگە بولادى.

1994-1995 جىلدار الماتى قالاسى كالينين اۋدانىنىڭ اكىمى بولدى. بۇدان سوڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسى مينيسترلەر كابينەتى اپپاراتى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى – ىشكى ساياسات ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى؛ قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتى اپپاراتى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى – اۋماقتىق دامۋ ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى؛ قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ باسپا ءسوز حاتشىسى – باسپا ءسوز قىزمەتىنىڭ جەتەكشىسى بولدى. ءار قىزمەت – تاباندى ەڭبەكتى، جاۋاپكەرشىلىكتى تالاپ ەتەدى. كوشەربايەۆتىڭ كوشەلى جۇمىستارىنىڭ تاعانى وسى جىلدارى قالاندى.

ءبىلىم... كومپيۋتەر "جىرى"

ال ق ر ءبىلىم، مادەنيەت جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ ءمينيسترى (1997-99)، ق ر دەنساۋلىق ساقتاۋ، ءبىلىم جانە سپورت ءمينيسترى (1999)، ق ر ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى (1999-2000) بولعان كەزەڭدەگى سالاداعى بەتبۇرىس ىستەر، زاماناۋي وزگەرىستەر كوپتىڭ كوڭىلىندە. وسى كەزدەرى ءبىلىم مەن دەنساۋلىق سالاسىندا تەحنولوگيالىق ۇدەرىستەر ىسكە قوسىلدى. سول جىلدارى ءبىلىم وشاقتارىن كومپيۋتەرلەندىرۋ قولعا الىنعاندا، مىسقىلداعاندار دا، بۇعان ءالى دايىن ەمەسپىز دەپ كەرى تارتقاندار دا از بولعان جوق. كوشەربايەۆ زاماني جاڭالىققا ىلەسپەۋ – كوشتەن قالۋ ەكەنىن باتىل ايتىپ، ءوز باستاماسىن تاباندىلىقپەن قورعادى. سول شەشىمنىڭ جەمىسىن بۇگىنگى ۇرپاق كورىپ وتىر. ءقازىر ەلىمىز مەكتەپتەردى كومپيۋتەرلەندىرۋ جۇمىسى بويىنشا الەمدەگى 50 ەلدىڭ ىشىنە ەنگەن. «ادامنىڭ ادامشىلىعىن ءىستى قالاي اياقتاعانىنان ەمەس، باستاعانىنان ءبىل» دەگەن اباي تۇجىرىمىنىڭ استارىن ۇعاتىن جاندار ءۇشىن ەلەۋ ۇلىنىڭ بۇل ەلەۋلى ءىسى تۇسىنىكتى ءارى دەر ۋاقىتىندا قولعا الىنعان ءىس. سونداي-اق، ءبىلىم مەن دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىندا ۇلتتىق كادرلاردىڭ كوبەيىپ، نەگىزگى ماڭىزدى مەكەمەلەردى ءوز قولىمىزعا العانىمىز كوشەربايەۆ مينيستر بولعان كەزدە قولعا الىنعانىن ۇمىتپاعان ابزال. «قازاقتار مۇنداي ايرىقشا ماڭىزدى ورىنداردى باسقارا المايدى» دەگەندەرگە مينيستر كوشەربايەۆ: «وندا ءسىز دە باسقارا المايسىز» دەپتى دەگەن اڭىز بار...

ورال... وزگەرگەن ءوڭىر

قىرىمبەك كوشەربايەۆ 2000-2003 جىلدار ارالىعىندا باتىس قازاقستان وبلىسىنىڭ اكىمى بولدى. رەسەيدىڭ بىرنەشە گۋبەرنياسىمەن شەكتەسەتىن بۇل ولكە قاي تۇرعىدان الساڭىز دا وتە ماڭىزدى ايماق سانالادى. اقجايىق ەلى كوشەربايەۆ دەسە، ناعىز ەڭبەك سۇيگىش، حالىققا ەتەنە جاقىن باسشى دەپ، ساعىنا ەسكە الادى. ول كەزدە بۇل ايماقتاعى ساياسي احۋال اسا كۇردەلى ەدى. وكتەم سويلەۋدى ادەتكە اينالدىرعان كەيبىر ۇلىس وكىلدەرى قىرىمبەك كوشەربايەۆتىڭ جۇمىسىنا ەداۋىر كەدەرگى كەلتىرىپ، اياعىنا تۇساۋ بولعانىن ءبىراز جۇرت بىلەتىن بولسا كەرەك. وبلىستىق ءماسليحات وكىلدەرى اكىمنىڭ باستامالارىن قولداماي، كەجەگەلەرى كەرى تارتقاندا، ايتقانىنان قايتپاعان اكىم ولاردى تاراتىپ جىبەرگەنىن جەرگىلىكتى تۇرعىندار ريزالىقپەن ەسكە الادى. بۇل ءىستىڭ باسى ەدى. ورال سول جىلدارى قۇلپىرىپ سالا بەردى. ءوڭىر وزگەردى. گاز قۇبىرلارى تارتىلىپ، سۋ مەن جولدىڭ، لوگيستيكانىڭ ماسەلەسى وڭدى شەشىلدى. ورالدىقتار قىرىمبەك كوشەربايەۆتىڭ بىرنەشە جىلدىق ەڭبەگىن ءالى ۇمىتا قويعان جوق...

ماڭعىستاۋ وبلىسىن باسقارعان جىلدارداعى يگى ىستەر ءوز الدىنا. ونى ۇمىتقىسى كەلگەندەر كوشەربايەۆ دەسە، جاڭاوزەندەگى وقيعانى ەسكە الادى. جاڭاوزەن جاراسى سىزداماي تۇرىپ، ەل ۇكىمەتى مەن الپاۋىت كومپانيالارعا ەڭبەك داۋىن شەشۋدى تالاي مارتە ايتقانىن كەيىننەن بىلدىك. ەگەر سول ءبىر قايعىلى وقيعا دەمەسەڭىز، رەسپۋبليكا بويىنشا مۇنايلى ولكەنىڭ دامۋ قارقىنى كوشباسىندا بولعانى ستاتيستيكالىق مالىمەتتەردەن بەلگىلى.

ارال... كوزدىڭ جاسى ەدى

«قىزىلوردا وبلىسىنىڭ اكىمى ارال تەڭىزىنىڭ سولتۇستىك بولىگىنىڭ سۋى قايتا مولايا باستاعانىن مالىمدەدى». رەسمي اقپارات وسى تاقىلەتتەس اقپاردى تاراتقان كەزدە، ءبىزدىڭ كوكىرەگىمىزدى الدەبىر قۋانىش سەزىمى بيلەدى. ارالدىڭ تاعدىرى – الاشتىڭ تاعدىرى. سوناۋ كەڭەس كەزەڭىنەن حالىقارالىق تۇيتكىلگە، ەكولوگيالىق ايرىقشا ماسەلەگە اينالعان ارال قاسىرەتى تالاي كوسەمدەر مەن شەشەندەردى سايراتسا دا، حالىقارالىق قور قۇرىپ، كونفەرەنسيالار وتكىزىپ، تالاي ءسوز شىعىنداسا دا، بەتى بەرى قاراماعان بولاتىن. قىرىمبەك ەلەۋ ۇلى اكىم بولعان از جىلدىڭ ىشىندە ارالدىڭ كەنەزەسىنە سۋ بارىپ، ارناسى تولىعىپ، بالىقشىلارى جۇمىسقا كىرىسىپ، ابىر-سابىر بوپ جاتىر دەگەن جىلى ءسوز تاراۋدا. قۋانارلىق جايت. بۇرىنعى ارالدى تۇگەل تولتىرۋ مۇمكىن ەمەس ارمان شىعار، بالكىم... ءبىراق، بۇل جۇمىستى توقتاتپاۋ كەرەك. ارال بىزگە، ءبىز ارالعا كەرەكپىز...

قىزىلوردا... قايتا تۇلەۋ

قىرىمبەك كوشەربايەۆ قىزىلورداعا اكىم بولعالى نەبارى ەكى جارىم جىلداي ۋاقىت ءوتتى. 90 پايىزدان استامىن نەگىزگى ۇلت قۇرايتىن ولكە بۇرىندارى كەز كەلگەن سالا بويىنشا كوش سوڭىندا جۇرەتىن. ەلەۋ ۇلى اكىم بولعان سوڭ ءبىر جىلعا جەتەر-جەتپەس ۋاقىت ىشىندە 14 وبلىستىڭ كوشباسشىسىنا اينالدى. حالىقارالىق اۋەجايدىڭ جاڭارۋى، دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنىڭ جاقسارۋى، قىزىلوردا قالاسىنىڭ قايتا تۇلەۋى، رەسپۋبليكالىق ماڭىزدى جولداردىڭ جاسالىپ، وبلىستىق تاسجولداردىڭ كۇردەلى جوندەۋدەن ءوتۋى، اۋىلشارۋاشىلىعىنىڭ جاندانىپ، كوممۋنيكاسيا، بيزنەس سالاسىنىڭ دامۋى – بۇگىنگى قىزىلوردانىڭ بەت-بەينەسى. ۇنەمى سوڭعى ساپتان كوز اشپاعان، ەكولوگيالىق پروبلەماسى ايتا-ايتا ەسكىرگەن سىر ەلى ءقازىر توپ باستاپ تۇر. بۇعان جۇمىسسىزدىقتىڭ ازايىپ، ءوندىرىستىڭ جولعا قويىلعانىن قوسساڭىز، ىسكەر باسشىنىڭ ىلكىمدى ىستەرىنە سۇيىنبەي تۇرا المايسىز.

سىرداعى جاڭالىقتارعا ەلەڭدەيتىن توپ بار ءقازىر. قىرىمبەك كوشەربايەۆ كوش باستاپ كەلەدى. بۇل اقمەشىتتىڭ حال-احۋالى جىلدان جىلعا جاقسارادى دەگەن ءسوز.

ءتوقتارالى تاڭجارىق.

[caption id="attachment_10534" align="alignleft" width="178"] ر. ءابساتتاروۆ[/caption]

راۋشانبەك ءابساتتاروۆ، ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسىنىڭ كوررەسپوندەنت-مۇشەسى، فيلوسوفيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، اباي اتىنداعى قازۇپۋ ساياساتتانۋ جانە الەۋمەتتىك-فيلوسوفيالىق پاندەر كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى:

– قىرىمبەك كوشەربايەۆتى جاس كەزىنەن بىلەمىن. ول تالانتتى، ءوز ەلىن سۇيەتىن ەڭبەكقور ازامات. ول زيالى وتباسىنان شىققان. تەگىنە تارتقاندىقتان بولار، ونىڭ ءاربىر ىسىنەن ۇجداندىلىق، شىنايىلىق ءبىلىنىپ تۇرادى. كەز كەلگەن قىزمەتتى ادالدىقپەن، ىسكەرلىكپەن، پاراساتتىلىقپەن اتقارادى.

بقو، ماڭعىستاۋ وبلىستارىن باسقارعاندا سول وڭىرلەردىڭ دامۋ دەڭگەيى كوپشىلىكتى ءسۇيسىنتتى. قىزىلورداعا اكىم بولىپ كەلگەنىندە مەن وتە قۋاندىم. سەبەبى، قىرىمبەك كوشەربايەۆ سىر ەلىنىڭ بارلىق جاعدايىمەن بالا كەزىنەن تانىس. ءقازىردىڭ وزىندە وبلىستا اۋقىمدى شارۋالار اتقارىلىپ، رەسپۋبليكا بويىنشا الدىڭعى ورىنعا شىقتى. بۇدان دا بيىك ناتيجەلەرگە جەتەرىنە سەنىمدىمىن. قىرىمبەك كوشەربايەۆ عىلىم سالاسىندا دا ورنى بار عالىم. سوندىقتان ءاربىر ماسەلەگە عىلىمي تۇرعىدان، تەوريالىق نەگىزبەن ءمان بەرەدى. كەز كەلگەن ماسەلەنى شەشەردە ونىڭ جۇيەسىن، رەتىن تابا بىلەدى. جەتەكشىلىك قابىلەتكە يە، ۇيىمداستىرۋعا ءابجىل، اينالاسىنا قامقور ونى قازاق حالقىنىڭ ماقتانىشى دەپ بىلەمىن.