وسىدان 10 جىل بۇرىن «انا ءتىلى» تىلشىسىمەن ساۋالداسقان ءامىرجان قوسانوۆ اراعا ۋاقىت سالىپ پرەزيدەنت سايلاۋىنا تۇسەرىن بولجاماعان بولار. ول تۇستا قوسانوۆ جسدپ قاتارىندا ەدى. ودان بەرى دە قانشاما سۋ اققانمەن، سول سۇحباتىنىڭ ءمانى مەن مازمۇنى سولعىن تارتپاپتى. قوسانوۆتىڭ 10 جىل بۇرىنعى سۇحباتى مەن بۇگىنگى ومىردەن ەش ايىرماشىلىق تاپپاساڭىز، تاۋسىلماڭىز. سۇحباتتى جاريالاۋدىڭ سەبەبى سول-تۇعىن.
– ءامىرجان اعا، پارلامەنت سايلاۋىنان بەرى دە ءبىراز ۋاقىت ءوتتى. «نۇر-وتان» پارتياسىن بيلىكتىڭ قولبالاسى دەپ قانشا سىناپ-مىنەسەك تە، كۇن وتكەن سايىن ءدۇبىرى كۇشەيىپ كەلە جاتقان سەكىلدى. كەرىسىنشە، «حالىقشىلمىز» دەپ جۇرگەن وپپوزيسيالىق پارتيالاردىڭ ءۇنى نەگە باسەڭ؟ وپپوزيسياعا حالىقپەن جۇمىس ىستەۋگە قۇلىقسىز، ولارعا حالىق ەمەس، بيلىك پەن جايلى ورىن عانا كەرەك دەۋشىلەرگە وزدەرىڭىزدى جىعىپ بەرىپ وتىرگان جوقسىزدار ما؟
– سايلاۋ كەزەڭى – ءوز زاڭدىلىعى بار ەرەكشە كەزەڭ. كىمنىڭ كىم ەكەنى تانىلاتىن دا، كىمنىڭ كىم ەكەنىن تانىتاتىن دا وسى تۇس.
سوندىقتان «ابىلايدىڭ اسىندا شاپپاعاندا... » دەپ، كەزى كەلىپ تۇرعاندا قاي پارتيا بولسىن قامشىنى اياماي باسىپ قالادى.
ونىڭ ىشىندە «اققا قۇداي جاق» دەپ، «اللالاپ» الىنە قاراپ شاباتىندار دا، الىنە قاراماي الەك بولاتىندار دا بار. قاراپ شاباتىندار – وزىنە جانە حالىققا سەنەدى، قاراماي شاباتىندار مارە الدىندا وزگەنى توبىقتان قاعش، ءوزىن شىلبىردان سۇيرەپ وتكىزەتىن كوكەسىنە سەنەدى.
قاي پارتيا بولسىن سايلاۋشىلارعا ءوز تۇعىرناماسىن جەتكىزىپ، ونىڭ قولداۋىنا يە بولۋ ءۇشىن بارىن سالادى، ەل ارالاپ، اقپارات قۇرالدارى ارقىلى ۇگىت-ناسيحات جۇرگىزەدى.
ونىڭ ۇستىنە قازىرگى زاماننىڭ اجىراماس بولىگىنە اينالعان «ساياسي تەحنولوگيا»، «پيار» دەگەن بار. بۇلار – سايلاۋ كەزىندەگى ساياسات ءتىلى. سول سەبەپتى قالاسا دا، قالاماسا دا ساياسي پارتيالار سول ساياسات تىلىمەن سويلەۋگە ءماجبۇر.
ارينە مۇنداي سايلاۋالدى قام-قارەكەت بىلايعى كەزەڭدەرمەن سالىستىرعاندا، قىزۋ دا قاربالاسقا تولى بولاتىنى ءسوزسىز. ونداي ايىرماشىلىققا تۇسىنىستىكپەن قاراۋ قاجەت دەپ ويلايمىن. ءبىراق ساياساتتا سىرتتاي سايابىر بولعانمەن، ىشتەي سايابىر بولمايدى. ساياسي كۇرەستىڭ كوزگە كورىنە بەرمەيتىن تۇستارى، باسقا دا ادىس-تاسىلدەرى كوپ.
ال، ەندى، تەك قانا جايلى ورىن كەرەك بولسا، باياعىدا-اق استانا جاقتا جۇرەر ەدىك قوي. شىنىن ايتقاندا، ونداي شاقىرۋلار اراگىدىك بولىپ تا تۇرادى. ول دا ساياسي ويىنداعى استىرتىن جۇرىستەردىڭ ءبىرى. اسىرەسە، سايلاۋلار مەن سوتتاۋلار الدىندا جيىلەپ كەتەدى ونداي بايلانىستار.
مەنىڭ دە، مەنىڭ دەموكراتتار ساپىنداعى ارىپتەستەرىمنىڭ دە ماڭدايىنا «عۇمىر بويى وپپوزيسيادا ءجۇرسىن» دەپ جازىلىپ قويماعان شىعار. زامان دا وزگەرەر، بيلىك تە وزگەرەر. مەملەكەتتىك قىزمەتكە دە شىنىمەن حالىقتىڭ قامىن ويلايتىن ازاماتتار كوپتەپ كەلەر.
ساياسي جۇيەنى قانشاما سىناساق تا، سول جۇيەدە قىزمەت ەتىپ جۇرگەن، ەلى مەن ۇلتىنا جاناشىر ءبىرتالاي ازامات بار ەكەنىن مويىنداۋ كەرەك. ولاردىڭ ءتۇر-تۇسىن حالىق جاقسى بىلەدى. ەگەر دە شىنايى ساياسي رەفورمالار قولعا الىنسا، ولاردىڭ دا قاتارى مولايا تۇسەر ەدى.
ال «حالىقپەن جۇمىس ىستەۋگە قۇلىقسىز» دەگەنگە كەلسەك... ارينە، قالىڭ كوپشىلىككە، اسىرەسە، اۋىلداعى اعايىنعا ويىمىزدى، قوعامداعى قۇبىلىستارعا بالاما كوزقاراسىمىزدى جەتكىزۋ بىزگە وڭاي بولىپ جاتقان جوق. قۇلقىمىزدىڭ جوقتىعىنان ەمەس، مۇمكىندىگىمىزدىڭ جوقتىعىنان. ونىڭ وبەكتيۆتى دە، سۋبەكتيۆتى دە سەبەپتەرى بار. وزگەنىڭ كۇبىرىن دۇبىرگە اينالدىرىپ جاتقان تەلەارنالار بىزگە كەلگەندە، ەسىگىن ايقارا اشىپ: «كەل، ەفيرگە شىعا قوي» دەپ وتىرعان جوق.
جەرگىلىكتى جەردەگى شەنەۋنىكتەردىڭ شولاق بەلسەندىلىگى بىرىنەن ءبىرى وتەدى. ءبىراق حالىقتىڭ كوزى اشىق: ول بيلىكتىڭ دە، ءبىزدىڭ دە وتىرىگىمىز بولسا، ءسوزىمىز بەن ءىسىمىز جاناسپاي جاتسا، لەزدە سەزە قويادى.
وزىمىزدەن دە كىنا جوق ەمەس. وسى باعىتتاعى جۇمىسىمىزدى جەتىلدىرە ءتۇسۋ كەرەكتىگىن سەزەمىز. سايلاۋعا قاتىسۋ – ءبىزدىڭ ءجۇمىسىمىزدىڭ ءبىر عانا بولىگى. نەگىزگى ماقساتىمىز – حالىقتىڭ ساياسي مادەنيەتىن كوتەرۋ، قالىڭ بۇقاراعا ءوز قۇقى مەن بوستاندىقتارىن تالاپ ەتە ءبىلۋدى ۇعىندىرۋ.
– ۇلكەن ساياسات «ۇلكەن» اقشاسىز جۇرمەيدى. وتكەن پارلامەنت سايلاۋىندا «نۇر وتان» پارتياسى مەن وپپوزيسيالىق جسدپ پارتياسىنىڭ سايلاۋ قورىنداعى قارجى كولەمى وزگەلەردەن قارا ءۇزىپ، دارا شىقتى. قىرۋار اقشانى وپپوزيسيا قايدان الىپ وتىر؟
«شەتەلدىك ۇيىمدار استىرتىن قارجىلاندىرادى، وتاندىق الپاۋىتتار تاسادا جاتىپ، قولتىقتان دەمەيدى، ونىڭ ىشىندە ءبىزدىڭ ەلدە شىنايى دەموكراتيالىق قۇندىلىقتاردىڭ ورنىعۋىنا مۇددەلىلەر دە، بەلگىلى ءبىر ادامدى پارتيا كوسەمى ەتۋ ارقىلى بيلىكتى قولعا تۇسىرگىسى كەلەتىندەر دە بار» دەيتىن جورامالداردا قيسىن بار ما؟
– «اقشانى قايدان الدىڭ؟» دەگەن سۇراقتى بىزدەن گورى، ءبىزدىڭ قارسىلاستارىمىزعا قويعانىڭىز دۇرىس بولار. ويتكەنى ءبىز قايدان الساق تا، ۇرلاپ الماعانىمىز انىق.
ەگەر ءبىز ۇرلاساق، انشەيىندە سىنىققا سىلتاۋ تاپپاي وتىرعاندار ءبىر-اق كۇندە اشكەرەلەپ، «ۋا، حالايىق، مىنالار ۇرى» دەپ، ايداي الەمگە پاش ەتەر ەدى. ەلىمىزدە ساياسي پارتيالارعا شەتەلدەن قارجىلىق كومەك الۋعا زاڭ جۇزىندە تىيىم سالىنعان. دۇرىس، ويتكەنى ءوز ەلىمىزدىڭ بولاشاعىن مۇحيتتىڭ ارعى جاعىنداعىلار ەمەس، ءوزىمىز انىقتاۋىمىز كەرەك.
باسقاسىن بىلمەيمىن، ءدال ءبىزدىڭ جسدپ ەشبىر بانكتىڭ، نە وليگارحتىڭ شىلاۋىندا جۇرگەن جوق. ءبىزدىڭ قولداۋشىلارىمىز قاراپايىم حالىق، شاعىن جانە ورتا بيزنەس.
سوندىقتان دا قالتاسى قالىڭ توپتاردىڭ مۇددەسىنە ساي كەلمەيتىن جايتتاردى، ماسەلەن، ءىرى كاپيتالعا يە وليگارحتاردى تەجەپ، ەكونوميكاعا مەملەكەتتىك رەتتەۋ مەحانيزمدەرىن ەنگىزۋ، حالىقتى سۇلىكتەي سورىپ وتىرعان مونوپوليستەردى ءتاۋباسىنا كەلتىرۋ سەكىلدى شىمبايعا باتار شىندىقتى ەشكىمنەن يمەنبەي ايتىپ ءجۇرمىز. مۇنداي وتكىرلىك بيلىككە عانا ەمەس، دەموكرات اتاعىن جامىلعىسى كەلەتىن كەيبىرەۋلەرگە دە جاعا قويمايتىنىن بىلەمىز.
ءوز باسىم بيزنەستە ءجۇرىپ، ىشتەي تىنىپ، ادىلەتتى كوكسەپ جۇرگەن كوپ ازاماتتى تانيمىن. ءسىز بەن بىزگە بەلگىلى سەبەپتەرمەن ولار بيلىككە اشىقتان-اشىق سىن ايتا المايدى. بالكىم، ولار بىزگە قول ۇشىن بەرۋ ارقىلى اڭساعان ماقساتتارىنا جەتۋگە ءۇمتىلاتىن دا شىعار.
ال كوسەمدىككە كەلسەك. ساياسي قىزمەتتىڭ ءبىر شارتى بەلگىلى ءبىر تۇلعانىڭ ازاماتتىق بەلسەندىلىگىنىڭ وزگەلەردەن ەرەكشەلەنۋى. وسى جاعىن ءباز بىرەۋلەر جالپى پروسەسس مۇراتتارى ءۇشىن ەمەس، جەكە باسىنىڭ قامىنا پايدالانىپ، ەل كوزىنە قوراش كورىنەتىنى راس.
مۇمكىن سوندىقتان دا ءبىزدىڭ كەيبىر ارەكەتتەرىمىز «كوسەمشىلدىكتى كوكسەۋشىلىك» سياقتى كورىنەر.
قايتالاپ ايتايىپ، ەڭ باستى سىنشى – حالىق. قىرۋار قارجى جۇمساپ، جەكە ۇيىمنىڭ باستىعى بولىپ، قونجيىپ وتىرا قالۋعا بولادى. ونداي مىسالدار جەتىپ جاتىر. الايدا كوسەمشىلدىكتى قولدان جاساۋعا بولسا دا، كوسەمدىك ساتىلمايدى!
– وپپوزيسيا بيلىكتى، بيلىك وپپوزيسيانى سىناسا دا، ۇلت ماسەلەسىنە كەلگەندە ەكەۋىنىڭ دە ۇستانىمى ەگىز قوزىداي ۇقساس بولاتىنى قالاي؟ «كوپتىلدى»، «كوپدىندى» سايلاۋشىلاردان ايىرىلىپ قالماس ءۇشىن قازاق حالقىنىڭ مۇددەسىن ەلەمەۋ قاشانعا دەيىن جالعاسادى؟
– ءيا، وسى ۋاقىتقا دەيىن ساياسي پارتيالار «قازاق ماسەلەسىن» اشىق كوتەرە العان جوق.
كەرىسىنشە، بيلىك پارتيالارى قازاقستانداگى ورىس ماسەلەسىن كوتەرگەنى، ۇلتارالىق تاتۋلىقتىڭ ءجونى وسى دەپ، ءورىستىلدى ەلەكتوراتتىڭ كوڭىلىن اۋلاعانى ەسىڭىزدە شىعار. بۇل دا ساياسي تەحنولوگيانىڭ ءبىر ءتۇرى.
ۇلت ماسەلەسى، ءسوز جوق، شەتىن ماسەلە. «ۋرالاپ» ۇرانداتقانمەن دۇنيە اياق استىنان وزگەرىپ كەتپەيدى. «مۇسىلمان بولماق استە-استە» دەگەندەي، «اقىرىپ تەڭدىك سۇرايتىن كۇن» دە الىس ەمەس.
مەنىڭشە، زامان دا، قوعام دا وزگەردى. ەڭ باستىسى، قازاق ۇلتىنىڭ وزگەدەن وزگەشە ءتول مۇددەلەرى بار ەكەنىنە باسقالاردىڭ دا كوزى جەتە باستادى. ماسەلەن، الماتى قالاسىنداعى قازاق گيمنازياسىندا وقيتىن كىشكەنتاي قىزىمدى اپارعاندا مەن سول مەكتەپكە بالالارىن وقىتىپ جۇرگەن باسقا ۇلت وكىلدەرىن ءجيى كورەمىن.
سوڭىڭ بىرەۋىنىڭ ماعان: «بولاشاق قازاق تىلىندە عوي. ءوزىم تولىق ۇيرەنە الماسپىن، جاس كەلىپ قالدى. ال بالام قازاق تىلىندە سۋداي اعىپ تۇرۋى ءتيىس! سوندا عانا مەن اكە رەتىندە ونىڭ بولاشاعىنا سەنىمدى بولامىن!»، – دەگەنى بار-دى. بۇل – قازاقستان سەكىلدى ەرەكشە ۇلتتىق تاريحى بار مەملەكەت ءۇشىن وتە-موتە ماڭىزدى جايت.
جالپى ءبىزدىڭ ەلىمىزدى «كوپتىلدى»، «كوپدىندى» ەلدەر قاتارىنا قوسىپ، ونى حالىق ساناسىنا ءسىڭىرۋدىڭ سوڭى جاقسىلىققا اپارمايدى. بۇل تىركەستەردى – كەشەگى ناقتى ۇلتتىق تۇعىرى جوق «سوسياليستىك ينتەرناسيوناليزم» يدەولوگياسىنان قالعان سارقىنشاق دەپ بىلەمىن.
قاتىپ-سەمىپ قالعان جاساندى ساياسي ۇرانداردى قوياتىن ۋاقىت جەتتى. ۇلت ساياساتىن، XXI عاسىرداعى قازاق حالقىنىڭ ءوز ەلىندەگى ورنىن انىقتاپ الۋ جولىندا بىزگە ەڭ اۋەلى جاڭا ساياسات، ەل باسشىلىعىنىڭ ساياسي ەرىك-جىگەرى كەرەك! «ۇلتىم!» دەپ بيلىك تە، ءبىز دە از ايتىپ جۇرگەن جوقپىز.
ءبىراق ءبىر نارسە ايقىن – قازاق ماسەلەسى تەك قانا ءتىل مەن تاريحقا، مادەنيەت پەن رۋحاني ماسەلەلەرگە تىرەلمەيدى! ول ماسەلەنىڭ اياسى اناعۇرلىم كەڭ.
– قازاقستاندىق وپپوزيسيانىڭ ورتاق ۇستانىمى نەمەسە يدەياسى بار ما؟
– قازاقستاندىق وپپوزيسيا دا كەز كەلگەن قوعامدىق ءقۇرىلىم سەكىلدى بىركەلكى ەمەس. قوعامنىڭ ءبىر بولىگى بولعاندىقتان، بارشاعا ءتان جاقسىلىقتار دا، كەمشىلىكتەر دە ونىڭ بويىنان تابىلارى حاق.
ءبىزدىڭ قاتارىمىزدا سولشىل دا، وڭشىل دا، سەنتريستەر دە بار. بۇل – زاڭدى نارسە. ماسەلەن، ءبىز ۇستانىپ وتىرعان سوسيال-دەموكراتيالىق يدەيانىڭ باسقا پارتيالاردىڭ باعدارلاماسىنا ۇقسامايتىن، كەيدە كەرەعار تۇستارى از ەمەس. الايدا بۇل – «دەموكراتيالىق كۇشتەر ىردۋ-دىردۋ» دەگەن ءسوز ەمەس. كەرىسىنشە، يدەيالىق الۋانتۇرلىلىك – ءبىزدىڭ بايلىعىمىز. ياعني، دەموكراتيا مۇراتتارىن قولداۋشىلاردىڭ جالپى قاتارىن كوبەيتە تۇسۋگە مۇمكىندىك ارتادى. ويتكەنى ءبىزدىڭ ورتاق ماقسات بىرەۋ جانە بارشامىز سونىڭ ماڭىنا توپتاسقانبىز. ول – ەلدەگى ساياسي جۇيەنى ودان سايىن دەموكراتيالاندىرۋ، شىنايى حالىق بيلىگىنە قول جەتىكىزۋ.
– وپپوزيسيالىق باسىلىمداردى وقىساق، وپپوزيسيادا كەمشىلىك جوق سياقتى. ارتىقشىلىعى قايىسى؟
– كەمشىلىكسىز ەشنارسە جوق. جاندى جاراتىلىم بولعاندىقتان بىزدە و جاعى دا جەتەدى. ماسەلەن، ءوز يدەيالارىمىزدى اۋىل-ايماقتارعا جەتكىزۋ، قالىڭ بۇقارامەن تىعىز جۇمىس ىستەۋ جاعى بىزدە اقساپ جاتىر. جەرگىلىكتى جەردەگى كادرلارىمىز دا كەيدە كوڭىلدەن شىعا بەرمەيدى. ساياساتتىڭ ۇڭعىل-شۇڭعىلىنا بويلاي بەرمەيتىن اعايىنعا ءبىزدىڭ بىرىگىپ، سوسىن ءبولىنىپ جاتۋىمىز دا تۇسىنىكسىزدەۋ بوپ جاتادى.
ال ارتىقشىلىعىمىزدى تىزبەلەمەي-اق قويايىن. ماقتانۋ ادەتىمدە جوق. ەل ءوزى ايتار.
تەك قوسارىم مىناۋ:
ادىلەتتىكتى، ەركىندىكتى مۇرات ەتكەن ءبىزدىڭ ءسوزىمىز قايمانا حالىقتىڭ كوڭىلىنەن شىعىپ جاتىر.
تۇپتەپ كەلگەندە، شىندىق ءبىزدىڭ جاقتا.
سايلاۋ ءادىل دە اشىق وتسە؛ بارلىق دەڭگەيدەگى اكىمدەر سايلانىپ، جوعارعى جاقتاعى باستىقتارىنىڭ الدىندا دىردەكتەمەي، سايلاۋشىلارىمەن ساناسىپ، قىزمەت اتقارسا؛ سوتتاردى دا حالىق ءوزى تىكەلەي سايلاپ السا؛ مەملەكەت ەكونوميكاداعى ءرولىن كۇشەيتسە؛ باعا مەن تاريفتەردىڭ رەتسىز ءوسۋى توقتاتىلسا؛ جەراستى بايلىعىنان تۇسكەن تابىس ات توبەلىندەي وليگارحتار مەن شەنەۋنىكتەردەن حالىققا قايتارىلسا، ءسويتىپ، جىلدان جىلعا ۋشىعىپ بارا جاتقان الەۋمەتتىك ماسەلەلەر تەزىرەك شەشىلسە؛ جاستارىمىزدىڭ جوعارى ءبىلىم الۋى تەگىن ءارى ساپالى بولسا؛ ءبىرىنشى كەزەكتە كورسەتىلەتىن مەديسينالىق كومەك تە تەگىن بولسا؛ ءسوز بوستاندىعىنا شەكتەۋ قويىلماسا دەگەن ۇسىنىستاردى تالاي جىلدان بەرى ايتىپ كەلە جاتىرمىز.
وسى يدەيالارىمىزعا كىم قارسى بولا الادى؟
ءبىزدىڭ تاعى ءبىر ارتىقشىلىعىمىز – قاتارىمىزداعى ارىپتەستەرىمىزدىڭ ساپاسى. بىزدە جوعارىداعى باستىق نە ايتادى دەگەن پسيحولوگيا اتىمەن جوق. شىنايى دەموكراتيالىق، بىر-بىرىمەن تەرەزەسى تەڭ قارىم-قاتىناس. مۇنىڭ ءوزى شەنگە تابىنۋدان ارىلا الماي جۇرگەندەر ءۇشىن ۇلكەن مەكتەپ. قوعام دا سولاي وزگەرۋى ءتيىس.
– تاۋەلسىز قازاقستان تاريحىندا وپپوزيسيا مەن بيلىك اراسىندا استىرتىن كەلىسىمدەر جاسالعان كەزدەر از بولماعان سياقتى. قازىرگى وپپوزيسيا قولىندا بيلىككە ىقپال ەتەتىندەي تەتىكتەر قالمادى دەسەك تە، سونداي كەلىسىمدەر ءالى دە ءجۇرىپ جاتقان بولار؟
– كەز كەلگەن وركەنيەتتى مەملەكەتتە وپپوزيسيانىڭ بيلىككە ىقپال ەتۋ جولدارىنىڭ ءبىرى – پارلامەنت سەكىلدى سايلانبالى ورگاندارعا ەنىپ، سونىڭ ساناتىندا ءوز ويىن جۇزەگە اسىرۋ.
وكىنىشتىسى، وتكەن سايلاۋ بىزگە ءبىرپارتيالىق ءماجىلىستى الىپ كەلدى دە، ءبىزدى ونداي مۇمكىندىكتەن ايىرىپ وتىر. ءبىزدىڭ مالىمدەمەلەرىمىزگە بيلىك اسا قاتتى ءقۇلاق اسىپ جاتقان جوق.
ەندى بىزدە نە قالدى؟ تىكەلەي حالىققا جۇگىنىپ، ىقپال ەتۋ عانا! سول جۇمىسپەن اينالىسىپ جاتىرمىز ءقازىر.
ال استىرتىن با، جاريا ما، كەلىسسوزدەر بولىپ تۇرادى. ول دا بولسا، ساياسي كۇرەستىڭ ءبىر ءادىسى. تەك، ايتەۋىر، سول اڭگىمەلەر بارىسىندا كەلىسسوز جۇرگىزۋشىلەر حالقىنا جاريا ەتكەن ماقسات-مۇراتتارىن تارك ەتپەسە بولعانى. ايتپەسە، وپپوزيسيلىق تىرلىكتىڭ قيىندىعىنا شىداماي، كەشەگى ارىپتەستەرىن ساتىپ كەتىپ، بيلىكتىڭ شاشباۋىن ءبىرجاقتى كوتەرىپ كەتكەندەر دە جوق ەمەس قوي.
– وپپوزيسيا مەن بيلىك قانداي جاعدايدا مامىلەگە كەلەدى؟ «وتكەندى قازبالامايىق، الدا قاتەلەسپەيىك» دەگەن ورتاق تۇجىرىم نەمەسە يدەيا توڭىرەگىندە توپتاسىپ، ساياسي پروسەستى جاڭا پاراقتان» باستاۋعا بولماي ما؟
– ورتاق مامىلەنىڭ فورمۋلاسىن ءوزىڭىز ايتىپ وتىرسىز عوي!
كەز كەلگەن مامىلە ەكى جاقتىڭ نيەتىن قاجەت ەتەدى.
بيلىك وپپوزيسيانىڭ ءومىر سۇرۋگە قاقى بار ەكەنىن تۇسىنسە. ونىڭ پىكىرلەرىنە قۇلاق اسسا، قۇندىسىن قاجەتىنە جاراتسا. ەلدەگى ساياسي جۇيەنى ودان سايىن دەموكراتيالاندىرۋعا قادام جاساۋعا ءازىر ەكەنىن دالەلدەسە.
ال وپپوزيسيا بيلىك پەن ونىڭ ينستيتۋتتارىن تولىقتاي جوققا شىعارماسا، ونىڭ كەمشىلىكتەرىمەن قاتار، جەتىستىكتەرىن دە مويىنداۋدان قاشپاسا. قوعامدى، قالا بەردى، ءومىرىمىزدى تۇبەگەيلى جاڭارتۋ جونىندەگى باستى پرينسيپتەرىمىزدەن اينىماي، ولاردى ساياسي باسەكەدە تاباندى تۇردە قورعاي وتىرىپ، قوعامدىق ديالوگقا دايىن ەكەنىمىزدى كورسەتە بىلسەك، مامىلە دەگەن سول ەمەس پە؟
ەلگە شىنايى دەموكراتيالىق قۇندىلىقتاردى ورناتۋ جولىندا ورتاق شارۋا بولسا، نەگە بىرلەسىپ اتقارماسقا؟ ماسەلەن، جاقىندا قازاقستان ەقىۇ-عا 2010 جىلى ءتوراعا بولاتىنى تۋرالى شەشىم قابىلداندى. وتە دۇرىس شەشىم، وسىناۋ بەدەلدى حالىقارالىق ۇيىمنىڭ تورىندە ەلىمىزدىڭ كوك بايراعى جەلبىرەپ تۇرگانى بارشاعا ماقتانىش ەمەس پە؟
ولاي بولسا، مادريدتە سويلەگەن سوزىندە سىرتقى ىستەر ءمينيسترى م.ءتاجين مىرزا جاريالاعان جوسپاردىڭ توڭىرەگىندە نەگە بىرلەسىپ جۇمىس اتقارماسقا؟ شەشىنگەن سۋدان تايىنباس. «سايلاۋ تۋرالى»، «ب ا ق تۋرالى»، «ساياسي پارتيالار تۋرالى» زاڭداردى نەگە بىرگە وزگەرتپەسكە؟ كەلىسىپ پىشكەن تون كەلتە بولمايدى.
ەرەكشە نازار اۋدارار ماسەلە مىنادا: ەقىۇ-عا ءتوراعالىق ەتۋ مەملەكەتىمىز ءۇشىن تەك قانا ماقتانىش ەمەس، بۇرىن-سوڭدى بولىپ كورمەگەن وراسان زور جاۋاپكەرشىلىك. ەندىگى جەردە بۇكىل الەمنىڭ نازارى ءبىز جاققا اۋماق. ەگەر دە ەقىۇ-نىڭ حالىقارالىق ستاندارتتارىنا ساي بولماي، ساياسي رەفورمالارىمىز جەتكىلىكسىز بولىپ جاتسا، ۇياتتىڭ كوكەسى سوندا بولادى.
مەنىڭشە، قازاقستاننىڭ بەدەلىن ويلايتىن بارشا ازاماتگار – شەنەۋنىكتەر بولسىن، ءبىز بولايىق – وسى ءبىر جايت تۋرالى مىقتاپ ويلانعانىمىز دۇرىس!
– «وپپوزيسيا بيلىككە كەلسە، بايلىقتى قايتا ءبولىس باستالادى، بەيبەرەكەتسىزدىك ورىن الادى» دەيتىن ۇرەيدى قالاي تارقاتاسىز؟
– ءبىزدىڭ باعدارلامامىزبەن مۇقيات تانىسىپ شىعىڭىز. وندا بىرەۋدىڭ مەنشىگىن تارتىپ الايىق، كامپەسكەلەيىك، ەلدى استىن-ۇستىنە شىعارايىق دەيتىن باپتار بار ما؟ ونىڭ ءبارى – ءبىزدىڭ وپپونەنتتەرىمىزدىڭ ويدان شىعارعانى. ماقساتتارى ايقىن: ءبىزدى ەلگە مەيلىنشە قۇبىجىق رەتىندە كورسەتىپ، بىزدەن حالىقتى ۇركىتۋ! ونداي قۇيتىرقىلىق كەي جەردە جەمىسىن بەرىپ جاتقانى دا راس.
مىنە وسىندايلارگا جول بەرمەۋ، ەلىمىز وركەنيەتتى جولمەن دامۋ ءۇشىن بىزگە وركەنيەتتى قوعامدىق ءومىر زاڭدارى قاجەت. بيلىك پەن وپپوزيسيا اراسىندا وركەنيەتتى، ءبىر-بىرىن مويىنداۋ پرينسيپتەرىنە نەگىزدەلگەن قارىم-قاتىناس ورناۋى ءتيىس.
ءبارىمىز دە وسى ەلدىڭ تۇلەگىمىز. ءبارىمىز دە وتانىمىزعا جاقسىلىق تىلەيمىز. بالكىم، سول يگى ماقساتقا جەتۋ جولدارى تۋرالى ءۇعىمىمىز وزگەشەلەنەتىن شىعار. وعان دا تۇسىنىستىكپەن قاراعانىمىز ابزال.
مەن ءبىر نارسەدەن قاتتى قورقامىن. ءقازىر بىزدە جوسپارلى ەكونوميكا داۋىرىنەن كەيىن الاس-قاپاستا ەل بايلىعىن ءبىر توپتىڭ قولىنا بەرە سالعان «جابايى كاپيتاليزمنىڭ» بارىنشا «وركەندەگەن» كەزەڭى.
«فوربس» جۋرنالدارىنىڭ تورىندە ورنىن ويىپ العان دوللارلىق ميللياردەرلەر بار ەكەن ەلدە!
ال ۇلكەن اقشا ۇلكەن تابەتتى اشادى. اسىرەسە، ساياساتتا، بيلىككە ۇمتىلىستا. قاناعات ۇمىتىلادى. سوندىقتان دا ول قالتالىلار قولدا بار بايلىعىن مىسە تۇتپاي، ءوز باسپا ءسوز قۇرالدارىن جابدىقتاپ، ءوز پارتيالارىن قۇرا باستايدى. كەيبىرى ءتىپتى «دەموكراتتار» قاتارىنا ەنىپ الىپ، «اڭقاۋ ەلگە ارامزا مولدا» ءپرينسيپىن ۇستانۋى دا مۇمكىن.
مىنە، مەن وسىناۋ «توپتىق وپپوزيسيادان» قورقامىن! ويتكەنى، قولىندا ميللياردتارى بار بايلار قارا باسىنىڭ قامى ءۇشىن، اقشاسى ءۇشىن، مەنشىگى ءۇشىن جالپىحالىقتىق مۇددەلەردى تارك ەتە سالۋى مۇمكىن! قۋىرداقتىڭ كوكەسىن سوندا كورەتىن بولامىز!
سوندىقتان دا بىزگە توپتىق، جەكەباستىق وپپوزيسيا ەمەس، جۇيەلى تۇردەگى يدەيالىق وپپوزيسيا قاجەت. جەكە قارجىلىق توپتىڭ ەمەس، بارشاعا بىردەي دەموكراتيالىق مۇراتتار توڭىرەگىندە بىرىككەن كۇش كەرەك.
ونىڭ ۇستانىمدارى مەيلىنشە انىق ءارى تۇسىنىكتى: بيلىكتى حالىققا قايتارۋ، قوعام ءومىرىنىڭ بارلىق سالالارىڭدا ادىلەتتىلىك زاڭدارىن ورنىقتىرۋ.
قارسى پىكىر ايتۋشىلارعا الا كوزبەن قارايتىن بيلىكتىڭ دە ءدال وسى جايتتى تۇسىنەتىن كەزى كەلدى دەپ ويلايمىن.
سۇحباتتاسقان، اسىلحان ماماش ۇلى،
2008 جىل
