كاسىپوداق ۇيىمدارى جۇمىسشىلاردىڭ قۇقىعىن قورعاۋدا ۇلكەن ءرول اتقارادى. كاسىپوداق ۇيىمدارى الەۋمەتتىك قۇبىلىس رەتىندە ەكى عاسىردان استام ۋاقىت بويى ءومىر ءسۇرىپ كەلە جاتقان، تەك بەلگىلى ءبىر ۋاقىت كەزەڭىندە مازمۇنى بويىنشا وزگەرىپ وتىراتىن قىزمەت پەن قۇرىلىم. ولار، العاشىندا ۇجىمنىڭ قۇقىقتارى مەن مۇددەسىن قورعاۋ ءۇشىن جۇمىسشىلار ۇيىمى رەتىندە پايدا بولدى. ال بۇگىندە كاسىپوداق ۇيىمدارىنىڭ ارقاسىندا ەلىمىزدىڭ ەڭبەكشىلەرىنىڭ قۇقىعى قورعالىپ وتىر.
ەگەر جۇمىس بەرۋشى مەن قىزمەتكەردى تاتۋلاستىرۋ راسىمدەرى ارقىلى ۇجىمدىق ەڭبەك داۋى شەشىلمەسە، كاسىپوداق ۇيىمدارى ەرەۋىل وتكىزۋ تۋرالى شەشىم قابىلداۋعا قۇقىلى.
قازاقستاندا جۇمىسشىلاردىڭ ەرەۋىلى تاۋەلسىزدىك العاننان بەرى جۇيەلى تۇردە وتكىزىلىپ كەلەدى. 1990-شى جىلدارى ەرەۋىل وتكىزۋگە ەكونوميكالىق داعدارىس پەن ءجىو-نىڭ 13 پايىزعا دەيىن تومەندەۋىنەن تۋىنداعان جاپپاي قىسقارتۋلار مەن جالاقىنىڭ تولەنبەۋى سەبەپ بولدى. الايدا ەرەۋىلدەر كاسىپورىنداردىڭ جابىلۋى مەن ادامداردىڭ جۇمىسسىز قالۋىن توقتاتا المادى، سالدارىنان ەلدە جۇمىسسىزدىق پايدا بولدى.
سول جىلدارى مەملەكەت ەرەۋىلگە قاتىسۋشىلارمەن كەلىسسوز جۇرگىزۋگە دايىن بولىپ، تاۋەلسىز كاسىپوداق ۇيىمدارى ۇلكەن قولداۋعا يە بولدى. الايدا ۋاقىت وتە كەلە زاڭناما كۇشەيە ءتۇستى. كونستيتۋسيادا كاسىپوداق ۇيىمدارىن شەتەلدەن قارجىلاندىرۋعا تىيىم سالىندى، بۇل ولاردىڭ قوعامداعى جۇمىسىن قيىنداتقانى انىق. ءسويتىپ ەرەۋىلدىڭ ۇيىمداستىرىلۋى توقتاتىلدى. كاسىپوداق ۇيىمدارى قىسىمعا ۇشىرادى.
2000 جىلدارعا تاياۋ ۇكىمەت جۇمىسشىلاردىڭ كەلىسسوزدەر كۇشىنە نۇقسان كەلتىرىپ، ۇجىمدىق شارتتاردى ەرىكتى، ال جەكە شارتتاردى مىندەتتى ەتەتىن العاشقى ەڭبەك كودەكسىن قابىلدادى.
ۇجىمدىق شارتتار كاسىپورىن قىزمەتكەرلەرىنىڭ بارلىق ساناتى ءۇشىن جالپى شارتتار مەن ەڭ تومەنگى جالاقىعا كەپىلدىك بەردى. جەكە شارتتارعا كوشۋ ارقىلى جۇمىس بەرۋشى جۇمىسقا مۇقتاج ادامدارعا تومەن جالاقى مەن ناشار ەڭبەك جاعدايلارىن ۇسىنۋعا جانە سۇرانىسقا يە مامانداردىڭ جالاقىسىن كوتەرۋگە مۇمكىندىك الدى. وسىلايشا، ەڭبەك ۇجىمدارىندا تەڭسىزدىك پايدا بولىپ، ماسەلە شيەلەنىسە ءتۇستى.
كەيىنىرەك، قازاقستان دۇنيەجۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنا (دسۇ) كىرۋگە دايىندالىپ، جاڭا ەڭبەك كودەكسىن قابىلدادى. وندا ەرەۋىلدەردى ۇيىمداستىرۋعا جۇمىسشىلاردىڭ قۇقىقتارى كۇشەيتىلدى، ەرەۋىلدى وتكىزۋ ءۇشىن ەندى جۇمىس بەرۋشى مەن جۇمىسشىلار اراسىنداعى كەلىسسوزدەردىڭ ۇزاق كەزەڭدەرىنەن ءوتۋ قاجەت بولدى. ال قازىرگى ۋاقىتتا كاسىپوداق ۇيىمدارى ق ر زاڭناماسىنا سايكەس ەرەۋىلدەر، بەيبىت جينالىستار ۇيىمداستىرادى جانە وتكىزەدى، ءتىپتى بىرلەسكەن نارازىلىق اكسيالارىن وتكىزۋ ءۇشىن كۇش بىرىكتىرە الادى.
مامان ويى:
باعدات راحماتۋللا ۇلى ساياساتتانۋشى:
كاسىپوداق ۇيىمدارى حالىقارالىق ستاندارتقا سايكەس جۇمىس ىستەيدى
– مەن ەكى ماسەلە تۋرالى ايتقىم كەلەدى. كاسىپوداق ۇيىمدارى بۇگىندە جۇمىسشىلاردىڭ ەڭبەك جانە الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق قۇقىقتارى مەن مۇددەلەرىن قورعاۋمەن اينالىساتىن جالعىز ازاماتتىق قوعام ينستيتۋتى. بىزگە كاسىپوداقتىڭ قابىلداۋ پاراديگماسىن وزگەرتۋ كەرەك. وكىنىشكە قاراي، ءبىزدىڭ قوعامدا ءالى كۇنگە دەيىن كاسىپوداق ۇيىمدارى قانداي دا ءبىر يگىلىكتەردى بولەتىنىنە قاتىستى پاراديگما بار.
مەنىڭ ويىمشا، ءبىز بۇگىندە كاسىپوداق ۇيىمدارىنىڭ ەڭبەك قۇقىقتارى مەن مۇددەلەرىن قورعاۋدىڭ ءتيىمدى جۇيەسىن قۇرۋمەن اينالىسۋى كەرەك جانە مىندەتتى دەگەن نەگىزگى ماسەلەنى شەشكەن سياقتىمىز.
ماسەلەگە قايتا ورالساق، ءتيىمدى قورعانىس بار، ءبىراق ازدى-كوپتى. ال ءتيىمسىز ەڭبەك كۇشىمەن نە ىستەۋ كەرەك؟ تيىمدىلىك دەگەنىمىز نە؟ مەنىڭ تۇسىنۋىمشە، ءتيىمدى جۇيەنىڭ ءبىر اسپەكتىسى – ەڭبەك زاڭناماسى. مەنىڭ ويىمشا، ەڭبەك كودەكسىمەن بايىپتى اينالىسۋ كەرەك. ەلىمىزدە الەۋمەتتىك-ەڭبەك قاتىناسىن رەتتەيتىن ءبىر عانا كودەكس بار. بۇل دۇرىس ەمەس. ەلگە مۇنداي كودەكستىڭ بىرنەشەۋى قاجەت.
جۇمىسشى كاسىپوداق ۇيىمدارىنا جالاقىسىنىڭ 1 پايىزىن عانا تولەيدى. 100 مىڭنان، ول 1000 تەڭگە تولەيدى دەلىك. ءبىراق كاسىپوداق ازىرلەگەن ۇجىمدىق شارتتىڭ ارقاسىندا ول 300 مىڭنان استام ايلىق الادى. ءبىز قانداي دا ءبىر جولمەن ۇجىمدىق شارتتاردى مونەتيزاسيالادىق. ادامدار ۇجىمدىق شارتتىڭ ارقاسىندا، كاسىپوداق ۇيىمدارىنىڭ جۇمىسىنىڭ ارقاسىندا دەمالىس كۇندەرى اقى الاتىنىن بىلمەيدى.
بۇل زاڭنامانىڭ ارقاسىندا ەمەس، ويتكەنى بىزدە ەڭبەك كودەكسى ۇجىمدىق شارتقا سىلتەمە جاسايدى. قازاقستاننىڭ زاماناۋي كاسىپوداق ۇيىمدارى حالىقارالىق ستاندارتقا سايكەس جۇمىس ىستەيدى. بىرىنشىدەن، ءوندىرىس سالالىق پرينسيپ. ەكىنشىدەن، مەن نازاردى قوعامداعى كاسىپوداق ۇيىمدارىنىڭ ءرولى مەن ورنىنا اۋدارىپ، قازاقستاندا وسى سوڭعى جىلدارى قالىپتاسۋعا، بەلگىلى ءبىر كاسىپوداق قۇرۋعا باسا ءمان بەرىلگەنىن ايتقىم كەلەدى.
بۇگىندە ەلىمىزدە كاسىپوداق ۇيىمدارىنىڭ قۇرىلىمى كەڭەستىك تۇردە قالىپتاسقان. ياعني، ول ءالى وزگەرگەن جوق. مەن شەتەلدەردىڭ تاجىريبەسىنە توقتالعىم كەلەدى. مىسالى، گەرمانياداعى ەرەۋىلدەردى جۇمىس بەرۋشى ەمەس، كاسىپوداق ۇيىمدارى تولەيدى.
ال قازاقستاندا مۇنداي ەمەس. بىزدە جارنالاردىڭ 95 پايىزى باستاۋىش كاسىپوداق ۇيىمىندا قالادى. بىزدە توڭكەرىلگەن پيراميدا مودەلى بار. كوردىڭىز بە، ءبىز بۇگىن كاسىپوداق پاراديگماسىن وزگەرتۋ تۋرالى ايتىپ وتىرمىز. بىزدە جوق.
