قحر ءتوراعاسى سي سزينپين قازاقستانعا ارنايى ساپارمەن كەلدى. پرەزيدەنت توقايەۆ سي ءسزينپيندى ەلوردا اۋەجايىندا ەرەكشە قۇرمەتپەن قارسى الدى. ەكى ەلدىڭ مەملەكەت باسشىلارىنىڭ كەزدەسۋىندە توقايەۆ "جۇڭگو - قازاقستاننىڭ جاقىن دوسى" ەكەنىن دە ايتتى.
ساياساتتانۋشى اسحات قاسەنعالي Dalanews.kz پورتالىنا جۇڭگو مەن قازاق اراسىنداعى وسى بايلانىسقا، سي ءسزينپيننىڭ استاناعا كەلۋىنە قاتىستى پىكىر ءبىلدىردى.
ساراپشى كەيىنگى كەزدە قازاقستان ءۇشىن رەسەيدىڭ ءرولى تومەندەپ، ول پوزيسياعا جۇڭگو شىعىپ كەلە جاتقانىن ايتتى.
"قازاقستان مەن قىتايدىڭ اراسىنداعى بايلانىس جىل سايىن ارتۋدا. كۇنى كەشە عانا جۇڭگو ءتوراعاسى سي سزينپين قازاقستانعا كەلدى. شانحاي ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ اياسىنداعى سامميتكە كەلگەنى بەلگىلى. الايدا ەكى مەملەكەتتىڭ اراسىندا مەملەكەتارالىق كەلىسسوزدەر دە جۇرەتىنى بەلگىلى. جالپى ەكى ەلدىڭ اراسىنداعى بايلانىستىڭ جىل سايىن ارتۋى - زاڭدىلىق. سەبەبى گەوگرافيالىق تۇرعىدا شەكارالاس ورنالاسقان مەملەكەتتەر ءوزارا ەكونوميكالىق، مادەني، قورعانىس سالاسى، ساياسي تۇرعىدان بايلانىس جاساۋعا بەيىمدەلەتىنى تۇسىنىكتى جايت. قازىرگى ۋاقىتتا ەكى مەملەكەتتىڭ اراسىندا بايلانىستىڭ ارتۋىن ەكونوميكالىق كورسەتكىشتەردىڭ وسۋىنەن-اق بايقاۋىمىزعا بولادى. مىسالى، قازاقستاننىڭ وسى ۋاقىتقا دەيىنگى نەگىزگى ەكونوميكالىق سەرىكتەسى رەسەي بولىپ كەلسە، ەندى ول پوزيسيانى ىسىرىپ، جۇڭگو العاشقى ورىنعا شىعۋدا. وتكەن جىلى 40 ملرد. دوللارعا جۋىق تاۋار اينالىمى بولعان. وسىنىڭ ءبارى ەكى ەلدىڭ اراسىنداعى بايلانىس جىل وتكەن سايىن ارتۋىنىڭ نەگىزگى كورسەتكىشى بولىپ سانالادى"، - دەدى ول.
اسحات قاسەنعاليدىڭ پىكىرىنشە، ەلىمىز ءۇشىن جۇڭگو نارىعى - نەگىزگى تاۋارىن ەكسپورتتايتىن نارىق.
"قازاقستان ءوزىنىڭ تاۋارىن شەكارالاس ورنالاسقان جانە جەتكىزۋگە وڭاي ەلدەرگە باعىتتايدى. سونىڭ ءبىرى - جۇڭگو. جۇڭگو قازاقستاننىڭ كەز كەلگەن تاۋارىن ساتىپ الۋعا قابىلەتتى. ونىڭ ەكونوميكالىق ساتىپ الۋ قابىلەتى دە، دەموگرافيالىق مۇمكىندىكتەرى دە اسا جوعارى. ەكىنشىدەن، قازاقستان تەك جۇڭگو نارىعىنا ەمەس، جۇڭگو پورتتارى ارقىلى ءوزىنىڭ تاۋارىن وڭتۇستىك-شىعىس ازيا ەلدەرىنە دە ساتۋدى كوزدەيدى. مىسالى، قىتايدىڭ قازاقستانعا بەرگەن يان يۋنگان دەگەن پورتى بار. مىنە وسى پورتتا قازاقستانعا ارنالعان تەرمينال بار. ول تەرمينالعا قازاقستان استىعىن جانە باسقا دا ونىمدەرىن جەتكىزە الادى. سول پورتتى وڭتۇستىك-شىعىس ازيا ايماعىنداعى باسقا مەملەكەتتەرگە تاۋار جەتكىزۋ ماقساتىندا قولدانسا دا بولادى"، - دەيدى ساراپشى.
ال جۇڭگو ءۇشىن قازاقستاننىڭ ءۇش ءتيىمدى تۇسى بار ەكەن.
"ءبىرىنشىسى جۇڭگو قازاقستان ايماعىن ترانسپورت-لوگيستيكالىق نەگىزدە قولدانۋدى قالايدى جانە وسى ماقساتتا قولدانىپ كەلەدى. قىتايدىڭ نەگىزگى ساۋدا-ەكونوميكالىق سەرىكتەسى - ەۋروپالىق وداق. قىتايدىڭ ساۋدا بايلانىسىندا 45 پايىزعا جۋىعىن ەۋروپالىق وداق قۇرايدى جانە وسى ەۋروپالىق وداققا جۇڭگو ەكى باعىتتا تاۋارلارىن جەتكىزەدى. ءبىرىنشىسى - قۇرلىق جولى، ەكىنشىسى - سۋ جولى. سۋ جولىنا باسىمدىق بەرەدى، سەبەبى تەڭىز ارقىلى تاۋار تاسىمالداۋ ارزانعا تۇسەدى. الايدا سوڭعى ۋاقىتتارى سۋ جولى ارقىلى تاۋار تاسىمالداۋ قىتايعا قيىنعا سوعۋدا. سەبەبى وڭتۇستىك-شىعىس ازياداعى گەوساياسي جاعداي ۋشىعىپ كەلە جاتىر. ەكىنشىدەن، قىتايدىڭ كەمەلەرى وتەتىن قىزىل تەڭىز ايماعىنداعى جاعداي تۇراقتى ەمەس. مۇنىڭ ىشىندە سوڭعى ۋاقىتتارداعى تاياۋ شىعىستاعى قاقتىعىستار بار. ودان بولەك سول ايماقتاعى حۋسەيدتەردىڭ ارەكەتتەرى بار. سونىڭ بارلىعى قىتايعا تەڭىز جولىنان بولەك، قۇرلىق جولىن دامىتۋعا باسىمدىق بەرۋگە يتەرمەلەۋدە"، - دەدى ساياساتتانۋشى.
ساراپشى "رەسەي مەن ۋكراينانىڭ اراسىنداعى جاعداي قىتايدىڭ ساۋدا بايلانىسىنا اسەرىن تيگىزدى" دەگەن پىكىردە.
"قۇرلىق جولى نەگىزىنەن ورتالىق ازيا ارقىلى وتەدى. وسى ۋاقىتقا دەيىن قىتايدا قۇرلىق جولىندا ەكى باعىت بار بولاتىن. ءبىرىنشىسى - رەسەي، ەكىنشىسى - ورتالىق ازيا ەلدەرى. سوڭعى جىلدارى جۇڭگو ەۋروپاعا رەسەي ارقىلى تاۋار تاسىمالداۋدى ازايتتى. سەبەبى رەسەي مەن ۋكراينانىڭ اراسىنداعى سوعىس جانە رەسەيگە سالىنعان سانكسيالار. رەسەي اۋماعىنان وتەتىن كەز كەلگەن جۇك كولىكتەرىن تەكسەرۋدىڭ ەۋروپا تاراپىنان ۇزاققا سوزىلۋى قىتايدى نەگىزگى قۇرلىق جولىن ورتالىق ازياعا قاراي باعىتتاۋعا يتەرمەلەدى، ءماجبۇر ەتتى دەسەك بولادى. ورتالىق ازيادا جۇڭگو نەگىزىنەن قازاقستان ارقىلى ءوز تاۋارىن تاسىمالدايدى. ياعني قازاقستاننان كاسپيي تەڭىزى ارقىلى كاۆكازعا جەتەدى، كاۆكازدان ەۋروپاعا شىعۋ مۇمكىندىكتەرى پايدا بولادى. سوندىقتان قىتايدىڭ نەگىزگى ماقساتى - قازاقستان ارقىلى ترانسپورت-لوگيستيكالىق مۇمكىندىكتەردى پايدالانۋ. بۇل - ءبىر.
ەكىنشىدەن، جۇڭگو - ءوزىنىڭ ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىنە اسا جوعارى ءمان بەرەتىن ەل. ول تۇسىنىكتى دە، 1،5 ميللياردقا جۋىق حالىق بار. سوندىقتان ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن ءبىرىنشى ورىنعا قويۋ مەملەكەتتىڭ نەگىزگى ستراتەگيالىق ماسەلەسى بولىپ سانالدى. جۇڭگو قازىرگى ۋاقىتتا الەمدەگى 40-تان اسا مەملەكەتكە ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا باعدارلامالار اشىپ، ينۆەستيسيالار سالۋدا. مۇنىڭ ىشىندە قازاقستان دا بار. قازاقستان اگروونەركاسىپتە جاقسى كورسەتكىشتەرگە يە. مىسالى، الەمدە استىق ءوندىرۋ بويىنشا ۇزدىك ون بەستىڭ قاتارىنا كىرەدى. سوندىقتان جۇڭگو قازاقستاننىڭ اگرو سالاسىنا دا ينۆەستيسيا سالىپ، ارىپتەستىكتى بايلانىستىرۋدى قاجەت ەتەدى"، - دەدى اسحات قاسەنعالي.
قازاقستان مەن جۇڭگو اراسىنداعى بايلانىستاردىڭ شەگى مۇنىمەن اياقتالمايدى ەكەن. ساياساتتانۋشى بۇل باعىتتا تاعى بىرنەشە فاكتوردى اتادى.
"ءۇشىنشى ماسەلە - قىتايدىڭ ەنەرگەتيكا قاۋىپسىزدىگى ماسەلەسى. ياعني جۇڭگو الەمدەگى ەڭ كوپ مۇناي، گاز، جانارماي تۇتىنۋشى نارىق رەتىندە قازاقستاننان دا مۇناي مەن گازدى ساتىپ الۋعا جانە ەنەرگەتيكا سالاسىنا كوبىرەك ينۆەستيسيا سالۋعا مۇددەلى ەلدەردىڭ ءبىرى بولىپ سانالادى. سوندىقتان قازاقستانمەن وسى سالاداعى بايلانىستى دا ارتتىرا تۇسۋگە نيەتتى مەملەكەتتىڭ ءبىرى دەسەك تە بولادى. ارينە، بۇلار - نەگىزگى باسىمدىقتار. ودان بولەك مادەني باعدارلامالار دا جەتكىلىكتى. جىل وتكەن سايىن ولاردىڭ سانى ارتۋدا. ەكى مەملەكەتتىڭ اراسىناداعى تۋريستىك بايلانىستاردى ارتتىرۋ ماسەلەسى بار. بۇل دا اقىرىنداپ ءتۇرلى باعدارلامالار نەگىزىندە دامىپ جاتىر. وسىنىڭ بارلىعى - ەكى مەملەكەتتىڭ اراسىنداعى جاڭا بايلانىستاردى ارتتىرا تۇسەتىن كورسەتكىش. بولاشاقتا قازاقستان دا ءوزىنىڭ جاسىل ەنەرگەتيكاسىن دامىتۋ دەگەن باعىتتى ۇستانۋدا. بۇل تەك قازاقستاننىڭ ۇستانىمى ەمەس، جالپى الەمدىك ساياساتتاعى نەگىزگى ۇستانىمنىڭ ءبىرى بولىپ سانالادى. سوندىقتان وسى ءبىر باعىتىن دامىتقىسى كەلسە، قازاقستان قىتايمەن ارىپتەستىكتى ارتتىرادى دەپ ايتۋعا بولادى. سەبەبى جۇڭگو الەمدە كۇن ەنەرگياسى، جەل ەنەرگياسى بويىنشا نەگىزگى كوشباسشى ەل سانالادى. ونىڭ تاجىريبەسى بولاشاقتا قازاقستاننىڭ جاسىل ەنەرگەتيكاعا وتۋىنە ءوزىنىڭ سەپتىگىن تيگىزەتىنى ءسوزسىز. سوندىقتان ەكى ەلدىڭ اراسىنداعى وسىنداي بايلانىستار جاندانىپ كەلە جاتىر، قارقىن الۋدا جانە مەملەكەتارالىق كەلىسىمدەر، كەزدەسۋلەردىڭ ودان سايىن سەرپىن الىپ، دامي تۇسۋىنە ىقپالداستىق جاسايدى"، - دەپ تۇيىندەدى ءسوزىن ساراپشى.
