الماتىدا وتكەن «Elge Qaitaru» قورى «اكتيۆتەردى قايتارۋ: پراكتيكالىق شەشىمدەردى ىزدەۋ، قۇقىقتىق اسپەكتىلەر، حالىقارالىق ىنتىماقتاستىق جانە جاھاندىق تاجىريبە» اتتى دوڭگەلەك ۇستەلدە ءبىراز اقپاراتتىڭ شەتى شىقتى، دەپ حابارلايدى Dalanews.kz
ەسكە سالا كەتسەك، قاڭتار وقيعاسىنان كەيىن ەلدە وليگارحيامەن كۇرەس باستالىپ، حالىققا ۇرلانعان دۇنيەنى قايتارۋ ماقساتىندا «Elge Qaitaru» اتتى قوعامدىق قور پايدا بولعان ەدى. ونىڭ قۇرىلتايشىلارى بيزنەسمەن جانە ساياساتكەر بولات ءابىلوۆ پەن بانكير ورازالى ەرجانوۆ بەكىتىلدى. ولاردىڭ سەرىكتەستەرىنىڭ ىشىندە قوعام قايراتكەرى سەرگەي دۋۆانوۆ، جۋرناليست اسىلبەك ابدۋلوۆ جانە قۇقىق قورعاۋشى ەۆگەنيي جوۆتيس تە بار.
ءتىپتى، بىلتىر زاڭسىز اكتيۆتەردى قايتارۋ تۋرالى پارلامەنت ارنايى زاڭ دا قابىلداپ، «زاڭسىز يەمدەنىلگەن اكتيۆتەردى مەملەكەتكە قايتارۋ تۋرالى» زاڭعا پرەزيدەنت 2023 جىلعى 12 شىلدەدە قول قويدى. زاڭ نورمالارىنا سايكەس، جاۋاپتى مەملەكەتتىك لاۋازىمدى اتقاراتىن (اتقارعان) سۋبەكتىلەرگە، مەملەكەتتىك زاڭدى تۇلعالارعا، كۆازيمەملەكەتتىك سەكتور سۋبەكتىلەرىنە، سونداي-اق اتالعان تۇلعالارمەن اففيليرلەنگەن سۋبەكتىلەرگە قولدانىلادى.
ياعني، زاڭ بويىنشا 100 ملن دوللارى بار بايلار عانا تەكسەرىلەدى. اكتيۆتەردى قايتارۋ جۇمىستارىن باس پروكۋراتۋرا تەكسەرىپ، مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ اقپاراتى جانە زاڭنامادا تىيىم سالىنباعان باسقا دا كوزدەر نەگىزىندە مونيتورينگ پەن تالداۋ جۇرگىزەدى. الايدا، زاڭسىز اكتيۆتەردى قايتارۋ ەرىكتى تۇردە نەمەسە ەلىمىزدىڭ، شەت مەملەكەتتەردىڭ قۇزىرەتتى ورگاندارىنىڭ شەشىمدەرى نەگىزىندە ءماجبۇرلى تۇردە جۇزەگە اسىرىلۋى مۇمكىن. ءبىراق بۇعان كۇمانمەن قارايتىندار كوپ.
«Elge Qaitaru» قورىنىڭ باسشىسى بولات ءابىلوۆتىڭ ايتۋىنشا، 30 جىلدىڭ ىشىندە قازاقستاننان وففشور ارقىلى ميللياردتاعان دوللار قاراجات شىعارىلدى. «بۇل سوماعا قانشاما مەكتەپ پەن اۋرۋحانا، باسقا دا الەۋمەتتىك نىساندار سالۋعا بولاتىن ەدى. ەلىمىزدە اكتيۆتەردى قايتارۋ تاجىريبەسى بۇرىن-سوڭدى بولعان، ەندى تەك ونى پايدالانۋ قاجەت» دەسە، قۇقىق قورعاۋشى ەۆگەنيي جوۆتيس: «اكتيۆتەردى قايتارۋدىڭ ەكى اسپەكتىسى بار، ول – ساياسي جانە قۇقىقتىق. ءبىرىنشىسى، ىشكى ساياسي كونتەكستە جاتىر. ياعني، بيلىكتەگى ەليتالىق توپتار جەمقورلىقپەن شىنايى كۇرەسۋگە جانە زاڭ قاعيدالارىن تولىق ساقتاۋعا دايىن با؟ جەمقورلاردىڭ بارلىعى قۋدالانا ما، الدە «تاڭداۋلىلاردىڭ» عانا سوڭىنا تۇسە مە؟ بىزدەن شىققان اقشا ءقازىر شەتەلدىڭ بانكتەرىندە ساقتاۋلى. بۇل اكتيۆتەردى سول ەلدەر، مىسالى، اقش، ەۋروپا نەمەسە پارسى شىعاناعى ەلدەرى قازاقستانعا بەرۋگە دايىن با؟ بىرىنشىدەن، زاڭسىز بايۋعا قانداي مۇلىكتەر نە اكتيۆتەر جاتاتىنىن انىقتاپ الۋ قاجەت. ونى انىقتايتىندار زاڭ ۇستەمدىگى مەن ءادىل سوت ءىسىن جۇرگىزۋ قاعيداتتارىن قاتاڭ ساقتاۋى ءتيىس ءارى تاۋەلسىز بولۋى كەرەك. ال قازىرگىدەي جاعدايدا قازاقستاننىڭ سوت جۇيەسىنە مەن سەنبەيمىن» دەگەندى ايتتى.
ال ءماجىلىس دەپۋتاتى ەرمۇرات باپي بۇگىندە 344 جىلجىمالى جانە جىلجىمايتىن مۇلىك وبەكتىسى انىقتالدى، ونىڭ ىشىندە 131 نىسان شەتەلدە تىركەلگەنىن تىلگە تيەك ەتتى. سونداي-اق، 448 ملرد تەڭگە بولاتىن قۇندى قاعازدار شەتەل بانكتەرىندە جاتسا، 220 تريلليون تەڭگە بولاتىن بانكتىك ترانساكسيالار، ونىڭ ىشىندە 1،4 تريلليون تەڭگەنىڭ كۇدىكتى ترانساكسيالارى زەرتتەلىپ جاتقان كورىنەدى. ونىڭ ايتۋىنشا، ءتيىستى كوميتەت قۇرىلسا دا، بارلىق جۇمىس جابىق ەسىك جاعدايىندا جۇرگىزىلىپ جاتىر ەكەن.
«ال بۇل جەردە باستى ماسەلە نازاربايەۆ اۋلەتىندە. بيلىك قۋدالاۋ پروسەسىنەن بۇرىنعى پرەزيدەنتى ادەيى الاستاتىپ جاتىر ما دەگەن كۇدىك بار. ەندىگى ماسەلە وسى زاڭعا وزگەرىس ەنگىزۋدە. مەنىڭ باستى ۇسىنىسىم –تەكسەرىلۋگە تيىستىلەردىڭ ءتىزىمىن پارلامەنت بەكىتسىن. ءبىراق بۇل ۇسىنىس وتپەي قالدى. وسىدان كەيىن ەسكى جۇيەنىڭ بيلىكتى ءالى دە ۋىسىندا ۇستاپ وتىرعانىنا مەنىڭ كۇمانىم قالمادى»، – دەدى دەپۋتات.
قوعام بەلسەندىسى سانجار بوقايەۆ اكتيۆتەردى قايتارۋ كوميتەتى جۇمىس ىستەي باستاعالى بەرى مۇلىكتى سىرتقا شىعاردى دەگەن كۇدىككە ىلىنگەن 500 ادامنىڭ ءتىزىمى ازىرلەنگەنىن جەتكىزدى.
«وسى ءتىزىمدى كوپشىلىككە جاريالايىق، قازاقستاندىقتاردىڭ وزدەرىن جىلدار بويى كىمنىڭ توناعانىن بىلۋگە قۇقىعى بار شىعار. 500 ادامنان تۇراعاتىن تىزىمگە نۇرسۇلتان نازاربايەۆ جانە ونىڭ اينالاسىنداعى جاقسىبەكوۆتەر، ماميندەر، بايبەكتەر كىرسىن. بيلىك وسىلاي جاساسا عانا حالىق الدىندا تازا بولادى. شەتەلدىك ۆيللالار، ياحتالار مەن سارايلارعا جۇمسالعان قاراجاتتى مەن ەلدە زاۋىت، فابريكالار سالۋعا، جۇمىس ورىندارىن اشۋعا جۇمساعاندى قالار ەدىم. شەتەلدەن قايتارىلعان قاراجاتتى زەينەتاقى قورىنا اۋدارۋعا بولادى نەمەسە ارنايى قور قۇرىپ، قوعام باقىلاۋىنا بەرۋگە بولادى» دەپ كەسىپ ايتتى.
«ستراتەگيا» الەۋمەتتىك ساياسي زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ پرەزيدەنتى گۇلميرا يلەۋوۆا حالىق بيلىكتىڭ ءبارىن ۇرى جانە جەمقور دەپ سانايدى. ويتكەنى ۇكىمەتكە سەنبەيدى. جاقسى، اقشانى شەتەلدەن قايتاردىق دەلىك. مۇنداي وقيعالار قايتالانباۋى ءۇشىن زاڭ جۇمىس ىستەي مە؟ حالىققا وسى جاعىن ءتۇسىندىرىپ ايتۋىمىز كەرەك» دەدى پىكىرىندە.
الايدا، «Elge Qaitaru» قورىنىڭ باسشىسى بولات ءابىلوۆ ءسوز سوڭىندا قور جۇمىسىن باستاعالى بەرى ءبىراز مەكەمەگە حات جازعانىن، ءبىراق كۇشتىك قۇرىلىمدار مەن پروكۋراتۋرا قوردىڭ رەسمي حاتىن ەلەۋسىز قالدىرۋعا تىرىساتىنىن قاپەرگە سالدى.
«ءبىزدىڭ ساۋالدارىمىز «نازاربايەۆ اۋلەتى» ەۋرازيالىق توپ، «قازاقمىس» كومپانياسىنا قاتىستى ەدى. ويتكەنى ءبىز تەك ىرىلەرىن عانا قاراستىرىپ وتىرمىز. ءبىز مەملەكەتتىك ورگانداردان العان بارلىق اقپاراتتى جاريالاۋعا دايىنبىز. مەنىڭشە، بۇل پروسەسس قازاقستاننىڭ ۇرلانعان مۇلكىن قايتارۋ عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە قوعامدىق-الەۋمەتتىك جانە تاريحي ادىلەتتىلىككە دەگەن سۇرانىستى ورىنداۋ بولىپ سانالادى. ءبىزدىڭ «Elge Qaitaru» قوعامدىق قورى بۇل پروسەستەردە قالىس قالماي، حالىققا پايدالى جۇمىس ىستەۋگە ءارقاشان دايىن» دەپ تۇيىندەدى.
