زاۋر راسۋلزادە، ءازىربايجان ساياساتتانۋشىسى[/caption]
ۋكراينا داعدارىسى قازاقستانداعى ورىس ۇلتىنىڭ جاعدايىنا بۇرىنعىدان مۇلدە بولەك كوزقاراسپەن قاراۋعا ماجبۇرلەپ وتىر. قازاقستاننىڭ سولتۇستىك-شىعىسى، نەگىزىنەن، ءورىستىلدى ەكەنى، ال بۇل ايماقتى كەڭەستىك ءداۋىردى كوكسەيتىندەر «بايىرعى ورىستىڭ جەرى» دەپ قاراستىراتىنى جاسىرىن ەمەس. ساۋالدى توتەسىنەن قويالىق، قازاقستاندا قىرىم سەنارييى قايتالانۋى مۇمكىن بە؟
قازىرگى ۋكراينا تەرريتورياسىن تاس-تالقان ەتىپ، جىك-جىككە ءبولىپ جاتقان ۆلاديمير پۋتين «ورىس الەمى» اتتى كونسەپسيانىڭ وتىن وشىرمەۋگە تىرىسىپ جاتىر. سوعىس، جانجال، ادام قانى توگىلسە دە، كرەمل ءبىر كەزگى «سابەت ۇكىمەتىنىڭ» قۇرامىندا بولعان ەلدەردى ۋىسىنان شىعارعىسى جوق. ويتكەنى، ىلگەرىدە ايتىپ كەتكەن كونسەپسيا قازاقستاندى دا قامتيدى... ءوز باسىم قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىك العاننان بەرگى تاريحىن ءجىتى زەرتتەپ كەلەمىن.
كسرو قۇلاعان تۇستا قازاقستاندا 6 ملن-عا تارتا ورىس بولدى جانە جىل وتكەن سايىن ولاردىڭ سانى ازايا بەردى. ءبىر عانا 1991 جانە 1997 جىلداردىڭ ارالىعىندا قازاقستاننان 1،2 ملن. ورىس كوشىپ كەتكەن ەكەن، بۇل بۇكىل ەل تۇرعىندارىنىڭ 14 پايىزى بولاتىن. ەسكەرەر جايت، وسى ارالىقتا بۇرىنعى كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ قۇرامىنداعى ەلدەردەن رەسەيگە كوشىپ كەلگەن ورىستار مەن ورىستىلدىلەردىڭ اراسىندا قازاقستاننان كوشىپ بارعانداردىڭ ۇلەسى 40 پايىزدى قۇرادى. سالىستىرار بولساق، بالتىق ەلدەرىنەن تيىسىنشە رەسەيگە قونىس اۋدارعانداردىڭ ۇلەسى سول كەزدەرى نەبارى 3 پايىزدى يەلەندى.
بۇل پارادوكس: سەبەبى، قازاقستاندا كورشىلەس تاجىكستان، وزبەكستانداعىداي بەلگىلى ءبىر ەتنوس قىسىمعا ۇشىراپ، قانداي دا ءبىر ۇلتارالىق قاقتىعىستار بولعان جوق. ءتىپتى، بولعان كۇننىڭ وزىندە بۇعان «سلاۆيان» ماسەلەسىنىڭ ەش قاتىسى جوقتىعىن بىلەمىز. 1991 جىلعى پرەزيدەنت سايلاۋىندا ورىس ۇلتىنىڭ 74،8 پايىزى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتى قولداپ داۋىس بەردى.
سودان دا شىعار، ءتىل، ءدىل ماسەلەسىنە كەلگەندە قازاقستان بيلىگى وتە ساق ساياسات جۇرگىزدى جانە بۇل بۇگىنگە دەيىن جالعاسىپ كەلەدى. 1989 جىلعى «قازاق كسرو-نىڭ تىلدەر تۋرالى» زاڭىندا ورىس ءتىلى ۇلتارالىق قارىم-قاتىناس ءتىلى رەتىندە ايقىندالىپ، ءوز كەزەگىندە قازاق تىلىنە مەملەكەتتىك ءتىل دەگەن مارتەبە بەرىلگەن بولاتىن. 1995 جىلى بۇعان ءسال وزگەرىس ەنگىزىلىپ، كونستيتۋسيالىق كەڭەس «ورىس ءتىلى رەسمي تۇردە قازاق تىلىمەن قاتار قولدانىلاتىن بولادى» دەگەن شەشىم شىعاردى. 1997 جىلعى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تىلدەر تۋرالى» زاڭىندا وسى قاعيدا قايتا قايتالاندى. 2004 جىلعى «تىلدەر تۋرالى» زاڭدا دا سونشالىقتى وزگەرىس جوق. سايىپ كەلگەندە، قازاقستان بيلىگى ءدال وسى ءتىل ماسەلەسىنە كەلگەندە اسا ساق ساياسات جۇرگىزىپ، كەرەك جەردە «يىلە» ءبىلدى.
ءبىراق، قازىرگى جاعداي قازاقستانداعى ورىس ۇلتىنىڭ جاعدايىنا بۇرىنعىدان مۇلدە بولەك كوزقاراسپەن قاراۋعا ماجبۇرلەپ وتىر. قازاقستاننىڭ سولتۇستىك-شىعىسى نەگىزىنەن ءورىستىلدى ەكەنى، ال بۇل ايماقتى كەڭەستىك ءداۋىردى كوكسەيتىندەر «بايىرعى ورىستىڭ جەرى» دەپ قاراستىراتىنى جاسىرىن ەمەس. بۇل الدەبىر ناقۇرىستاردىڭ نەگىزسىز اڭگىمەسى سياقتى ەستىلۋى مۇمكىن. ءبىراق...ۋكراينداعى جاعداي ءدال وسىنداي اقىماق گيپوتەزانىڭ ءوزى ءبىر ساتتە شىندىققا اينالۋى مۇمكىن ەكەنىن كورسەتىپ وتىر. قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ۋكراين داعدارىسىنا قاتىستى ءوزىنىڭ پوزيسياسىن ناقتى كورسەتىپ، قاتتى سىن ايتقاننان كەيىن، ماسكەۋ استاناعا قىسىمدى كۇشەيتە ءتۇستى. بۇدان سوڭعى ۋاقىتتارى رۋسلان يبرايەۆ، ەرمەك تايچيبەكوۆ سىندى ارانداتۋشىلار ۇلت پەن ۇلتتىڭ اراسىنا وت سالاتىن جانە قازاققا قارسى باعىتتالعان جازبالارىن جيىلەتىپ جىبەردى. ولاردىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى پىكىرلەرى تەگىن ەمەس، تاپسىرىسپەن جۇزەگە اسىپ وتىرعانى انىق.
تايچيبەكوۆتىڭ قيالىندا شەك جوق. ءوزىم قازاق بولماسام دا، باۋىرلاس ۇلتتىڭ وكىلى رەتىندە ونىڭ جازبالارىن وقىپ وتىرىپ، قانىم قارايادى. قايدا قاراپ وتىرسىزدار؟ ونىڭ كۇنى كەشە عانا قازاقتاردى سەپاراتيست دەپ اتاپ، رەسەيگە «تاۋەلسىز قازاقستان جوباسىن جابۋ تۋرالى ۇندەۋ» تاستاعانىن بىلەسىزدەر مە؟
[caption id="attachment_9022" align="alignright" width="362"]
بۇل سۋرەت ەرمەك تايچيبەكوۆتىڭ فەيسۋكتاعى پاراقشاسىنان الىندى.[/caption]
ءوز باسىم تايچيبەكوۆكە تاڭمىن. بۇل كىم جانە قايدان شىققان؟ ءوزى قازاقستاندا تۇرا ما؟ تۇتاس قازاق ۇلتىنا قارسى توپىراق شاشاتىن ونىڭ قانداي قۇقى بار؟ ونىڭ اۋزىن بۋۋعا بولماي ما؟ قازاقستاندىق ارىپتەستەرىممەن پىكىر الماسىپ، جارىتىمدى جاۋاپ الا المادىم. ونىڭ جازبالارى سىزدەردى قويىپ، بىزدەرگە دە جەتتى. قيالىندا شەك جوق. ءوزىم قازاق بولماسام دا، باۋىرلاس ۇلتتىڭ وكىلى رەتىندە ونىڭ جازبالارىن وقىپ وتىرىپ، قانىم قارايادى. قايدا قاراپ وتىرسىزدار؟ ونىڭ كۇنى كەشە عانا قازاقتاردى سەپاراتيست دەپ اتاپ، رەسەيگە «تاۋەلسىز قازاقستان جوباسىن جابۋ تۋرالى ۇندەۋ» تاستاعانىن بىلەسىزدەر مە؟ سەنبەسەڭىزدەر، ونىڭ «facebook» جەلىسىندەگى جازبالارىن قاز-قالپىندا بەرەيىن: «كازاحستان دولجەن ستات نەوتەملەموي چاستيۋ روسسيي، كاك استراحان، ومسك، نوۆوسيبيرسك. موجنو ۆ كاچەستۆە سەميرەچەنسكوي گۋبەرنيي…»، « يا نە ۆراگ كازاحام، يا زا تو، چتوبى كازاحسكيي نارود ۆىشەل نا پەرەدوۆوي ۋروۆەن. ەتو ۆوزموجنو تولكو ۆ سوستاۆە روسسييسكوي يمپەريي»، «س 1991 گودا يا پرينسيپيالنو نە سموتريۋ وليمپيادۋ، تاك كاك سوۆەتسكيي سويۋز راسپالسيا. كاك تولكو كازاحستان س روسسيەي وبەدينيتسيا، يا سنوۆا ستانۋ سموترەت وليمپيادۋ».
سايىپ كەلگەندە، بۇل ادام قازاقتىڭ اس-سۋىن ىشە وتىرىپ، ءوزى قازاق بولا تۇرا قازاق مەملەكەتىنە قارسى شىعىپ وتىر. ال مۇنى قازاقستاندىق قاۋىپسىزدىك قىزمەتى بىلمەۋى مۇمكىن بە؟ تەزىرەك قامدانىڭدار! ايتپەسە، ءبارى دە كەش بولادى...
