«باتىس ەۋروپا – باتىس جۇڭگو» حالىقارالىق ترانزيتتىك ءدالىزى باستالعاندا ورتالىق ازياداعى كورشiلەرiمiز قىزىعا دا، قىزعانا دا قاراعانى بەلگىلى. ءقازىر كۇرە جولعا كiندiك ازيا مەن كاۆكاز ەلدەرiن ايتپاعاندا، ەۋروپا ەلدەرiنiن نازارى ايرىقشا اۋىپ وتىر.
دۇنيەجۇزiندەگi iرi قارجى ينستيتۋتتارىنىڭ جول قۇرىلىسىن قارجىلاندىرۋعا بىردەن ىقىلاس تانىتقانىن ايتۋعا ءتيىسپىز. الەمدiك بيزنەستiڭ الپاۋىتتارى مەن بانك باسشىلارى «كورسە قىزار» ەمەس، «ون ويلانىپ، توعىز تولعانىپ» بارىپ قانا شەشىم كابالدايتىنى بەلگىلى.
ەل ۇكىمەتى 2015 جىلعا دەيiنگi كەزەڭگە ارنالعان كولىك ينفراقۇرىلىمىن دامىتۋ باعدارلاماسىن قابىلداعاندا، «باتىس ەۋروپا – باتىس جۇڭگو» حالىقارالىق ترانزيت ءدالىزىنىڭ كۇرىلىسىنا ايرىقشا ەكپىن بەرگەن ەدى.
ەكi قۇرلىقتى قوساتىن كولىك ءدالiزدiن سالىناتىنىنا كەيبiر ادامدار سەنبەدi. ويتكەنi كەزiندە كەڭەس وكiمەتi iرi قۇرىلىستاردى تولىق اياقتاۋعا شاماسى جەتپەگەن ەدى. مىسالى، سول كەزدەگi 15 وداقتاس رەسپۋبليكانىن اۋزىنان جىرىپ سالگان بام («بايكال – امۋر» ماگيسترالi) ۇزاققا سوزىلىپ، كەڭەس وداعىن ابدەن شارشاتتى. «چيتا – حاباروۆسك» اۆتوماگيسترالى دە ۇزاق جىل سالىعانىنان بىلەمىز. سەبەبى، مۇنداي ۇلكەن ينفراقۇرىلىمدىق جوبالاردى قارجىلاندىرۋعا يمپەريانىڭ قاۋقارى جەتپەدى. ارزان جۇمىسشىلار، سولداتتار مەن ەڭبەكپەن تۇزەۋ كولونيالارىنداگى باس بوستاندىعىنان ايرىلعانداردى، ستۋدەنتتەر مەن كومسومول-جاستاردى جۇمىلدىرسا دا شاما كەلمەدى.
ال قازاقستان الىپ قۇرىلىسقا بەل شەشە كىرiسiپ، ماڭىزدى جوبانى جۇزەگە اسىرۋعا دۇنيەجۇزىندەگى جول قۇرىلىسىن سالۋ ىسىمەن اينالىساتىن كومپانيالار مەن حالىقارالىق دامۋ ينستيتۋتتارىن تارتىپ، ەلىمىزدىڭ تارنزيتتىك الەۋەتىن ارتتىراتىن جولدى 5 جىلدىڭ ىشىندە سالىپ شىقتى.
مەگا-جوبانى قارجىلاندىرۋعا الەمنىن الپاۋىت بەس قارجىلىق قۇرىلىمى قىزىعۋشىلىق تانىتىپ، ويلانباستان قارجى قۇيدى. رەتى كەلگەندە ولاردىن اتىن اتاپ، ءتۇسىن تۇستەپ كەتسەك. ولار – دۇنيەجۇزiلiك بانك، ەۋروپا قايتا كۋرۋ جانە دامۋ بانكى، يسلام دامۋ بانكى، ازيا جانە جاپونيا دامۋ بانكتەرى.
دۇنيەجۇزىلىك الپاۋىت قارجى ۇيىمدارى قازاقستان ورتالىق ازياداعى تۇراقتى دامۋ جولىنا تۇسكەن ەل ەكەنىن ەسكەرىپ، «باتىس ەۋروپا – باتىس جۇڭگو» حالىقارالىق كولiك ءدالiزiنە جەڭiلدەتىلگەن نەسيە ءبولدi.
وسىلايشا جاھاندىك كارجى ينستيتۋتى بولىپ سانالاتىن دۇنيەجۇزىلىك بانك 2 ميلليارد 150 ميلليون دوللار كولەمىندە وراسان زور قارجى قۇيدى. بiر ەلدiڭ بiر قۇرىلىسى ءۇشiن وسىنداي قارجى ءبولۋ بۇل بانكتiن تاريحىندا بولعان ەمەس.
«باتىس ەۋروپا – باتىس جۇڭگو» حالىقارالىق ترانزيتتىك ءدالىزىنىڭ جالپى ۇزىندىعى 8445 شاقىرىمدى قۇرايدى. ونىن ىشىندە، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنان – 2787، رەسەي فەدەراسياسىنان – 2233، جۇڭگو حالىق رەسپۋبليكاسىنان – 3425 شاقىرىم جول وتەدى. ءدالىزدىڭ نەگىزگى باعىتتارى مىناداي «پەتەربور – ماسكەۋ – نيجنيي نوۆگورود – قازان – ورىنبور – اقتوبە – ىرعىز – ارال قىزىلوردا – شىمكەنت – تاراز – قورداي – الماتى – قورعاس ءۇرىمشى – لانچجوۋ – چجەنچجوۋ – ليان –يۋنگان».
«باتىس ەۋروپا – باتىس جۇڭگو» حالىقارالىق كولىك ءدالىسىن سالۋعا 30 مىڭعا جۋىق ادام جۇمىلدىرىلدى.
وسىلايشا اتالعان ءدالىزدىڭ قۇرىلىسى شاعىن جانە ورتاشا كاسiپكەرلiكتi دامىتۋدا، حالىكتىن الەۋمەتتiك جاعدايىن جاقسارتۋعا، قوسالقى جۇمىس ورىندارىنىن اشىلۋىنا، ءوڭiرلەردiڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاعدايىنىڭ جاقسارۋىنا سەپتىگىن تيگىزىدى. سول كەزدە جۇمىسشىلارعا ايىنا 1،5 ملرد تەڭگەدەن استام ايلىق تولەنىپ، 200-دەن استام كومپانيالاردان جەرگىلىكتى ەرلەردىڭ قازناسىنا اي سايىن 300-400 ملن تەڭگە سالىق ءتۇسىپ تۇردى.
ماماندار ڭاسىر جوباسىنىڭ قۇرىلىسى اياقتالعاننان كەيىن جول ءجۇرۋ ۋاقىتىن قىسقارتۋدان 33،9 ملرد تەڭگە، جول-كولىك اپاتتاردىن قىسقارۋىنان 49،9 ملن تەڭگە، جول-كولىك اپاتتارىنان قازا بولگاندار سانىنىڭ ازايۋىنان – 19،3 ملرد تەڭگە، اۆتوكولىك پايدالانۋداعى شىعىنداردىڭ قىسقارۋىنان – 9،5 ملرد تەڭگە، جالپى وڭىرلىك ءونىمنىڭ وسۋىنە بايلانىستى – 82،9 ملرد تەڭگەنi ۇنەمدەيتىنىن ەسەپتەپ شىققان-دى.
حالىقارالىق كولىك ءدالiءزى ەلiمiزدەگi تۋريزم سالاسىن دامىتۋعا جاڭا سەرپىن بەرگەنى بەلگىلى. كۇرە جولدىڭ ارقاسىندا «كوكساي» تاۋ شاڭعىسى بازاسى، تۇركىستان، وتىرار، «قاسقاسۋ» تاۋلى شاڭگى كۋرورتى، «بايقوڭىر»، «قورقىت- اتا»، «قامباش»، «عارىشتىك ايلاق»، «كيiز ءۇيلi» وتەل، «GREENLAND» جانە «ىرعىز سارايىنىن كەرۋەنى» تۋريستىك ايماقتارى اركىلى ءوتiپ، iشكi تۋريزمiنiڭ اياقتان تۇرۋىنا ىقپال ەتتى.
جوبا جۇڭگو – قازاقستان (25 پايىز)، جۇڭگو – ورتالىق ازيا (35 پايىز) جانە جۇڭگو – قازاكستان – رەسەي – باتىس ەۋروپا (40 پايىز) ارالىقتارىندا ءۇش باعىت بويىنشا جۇك تاسىمالىن قامتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
