قازاقستاندا ەرەكشە قاجەتتىلىكتەرى بار ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارى مەن ءومىر ساپاسىن جاقسارتۋ – مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ ماڭىزدى باعىتىنا اينالدى. ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىنىڭ دەرەگىنشە، ەلدە 732 مىڭعا جۋىق ادام مۇگەدەكتىكپەن تىركەلگەن. بۇل – حالىقتىڭ شامامەن 3،7 پايىزى. ونىڭ 15 پايىزى بالالار بولسا، 57 پايىزى – ەڭبەككە قابىلەتتى، ال 27 پايىزى – زەينەت جاسىنداعى ازاماتتار.

2015 جىلى قازاقستان بۇۇ-نىڭ مۇگەدەكتەردىڭ قۇقىقتارى تۋرالى كونۆەنسياسىن راتيفيكاسيالاپ، تەڭ قۇقىق پەن مۇمكىندىكتەردى قامتاماسىز ەتۋگە مىندەتتەمە الدى. بۇل كونۆەنسيادا بارلىق سالادا – ءبىلىم، ەڭبەك، مەديسينالىق كومەك، كولىك، اقپاراتقا قولجەتىمدىلىك سياقتى ماڭىزدى باعىتتار قامتىلعان.

2023 جىلى قابىلدانعان «الەۋمەتتىك كودەكس» الەۋمەتتىك كومەك جۇيەسىن جاڭارتۋعا جانە اۆتوماتتاندىرۋعا باعىتتالدى. وندا وتباسىنىڭ سيفرلىق كارتاسى، مۇگەدەكتىكتى سىرتتاي بەلگىلەۋ، الەۋمەتتىك قىزمەتتەر پورتالى سياقتى جاڭاشىلدىقتار ەنگىزىلدى. بۇل قادامدار كومەكتى پرواكتيۆتى ەتۋگە، قاعازباستىلىقتى ازايتۋعا جانە جۇيەنى جەڭىلدەتۋگە باعىتتالعان.

ينفراقۇرىلىم مەن قولجەتىمدى ورتا قالىپتاسىپ ۇلگەردى

ينفراقۇرىلىم ماسەلەسى – ەرەكشە قاجەتتىلىگى بار ازاماتتاردىڭ كۇندەلىكتى ومىرىندەگى باستى كەدەرگىلەردىڭ ءبىرى. قازاقستاندا قازىرگى ۋاقىتتا الەۋمەتتىك ماڭىزى بار نىسانداردىڭ تەك 45 پايىزى عانا بەيىمدەلگەن. سالىستىرۋ ءۇشىن ايتاتىن بولساق، ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىق جانە دامۋ ۇيىمىنىڭ ەلدەرىندە بۇل كورسەتكىش 60-70 پايىز ارالىعىندا. ۇكىمەت 2029 جىلعا دەيىن بارلىق نىسانداردى بەيىمدەۋدى ماقسات ەتىپ وتىر.

پرەمەر-مينيستر ولجاس بەكتەنوۆ 2024 جىلعى ۇكىمەت وتىرىسىندا بۇل ماسەلەگە ارنايى توقتالىپ، نىسانداردىڭ تەحنيكالىق بەيىمدەلۋىنەن گورى – ساپالى بەيىمدەۋ مەن ناقتى ناتيجە تالاپ ەتىلەتىنىن اتاپ ءوتتى. بۇل رەتتە حالىققا قىزمەت كورسەتۋ ورتالىقتارى، مەكتەپ، اۋرۋحانا، ءدارىحانا سياقتى نىساندارعا ەرەكشە نازار اۋدارىلۋى ءتيىس.

ينفراقۇرىلىم عانا ەمەس، اقپاراتتىق ورتا دا بەيىمدەلۋى كەرەك. وسىعان بايلانىستى "سيفرلىق ينكليۋزيا" باعدارلاماسى ەنگىزىلىپ، كورۋ جانە ەستۋ قابىلەتى بۇزىلعان جاندارعا ارنالعان ءاسسيستيۆتى تەحنولوگيالار ازىرلەنۋدە.

تۇرعىن ءۇي جانە كولىك ينفراقۇرىلىمى كوڭىلدەن شىعا ما؟

مۇگەدەكتىگى بار ادامدار ءۇشىن باسپانا – تەك تۇراتىن جەر عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە ءقاۋىپسىز ءارى بەيىمدەلگەن ورتا. قازىرگى تاڭدا ءى جانە ءىى توپتاعى 56 مىڭ مۇگەدەكتىگى بار ازامات پەن 25 مىڭعا جۋىق ەرەكشە بالا تاربيەلەپ وتىرعان وتباسى تۇرعىن ءۇي كەزەگىندە تۇر.

ولارعا مەملەكەت تۇرعىن ءۇي سەرتيفيكاتتارى مەن جالعا الىنعان باسپاناعا تولەمدەر ۇسىنادى. ماسەلەن، 2022-2023 جىلدارى 700-دەن استام وتباسى تۇرعىن ءۇي سەرتيفيكاتىمەن قامتاماسىز ەتىلسە، 9 955 وتباسى جالدامالى تۇرعىن ءۇي ءۇشىن سۋبسيديا الدى.

2023 جىلدان باستاپ مەملەكەت ءى توپتاعى مۇگەدەكتىگى بار ازاماتتارعا كۇتىم جاسايتىن ادامدارعا دا جاردەماقى تاعايىندادى. بۇعان دەيىن بۇل تولەم تەك مۇگەدەك بالا تاربيەلەپ وتىرعان اتا-انالارعا عانا بەرىلەتىن. ءقازىر كۇتۋشىگە تولەنەتىن جاردەماقى كولەمى – شامامەن 65 مىڭ تەڭگە.

ەڭبەكپەن قامتۋ جانە ينكليۋزيۆتى ەكونوميكا – يگىلىكتىڭ باستاۋى

مۇگەدەكتىگى بار ازاماتتاردىڭ الەۋمەتتىك ومىرگە قاتىسۋىنىڭ باستى شارتى – ەڭبەككە ارالاسۋ. قازىرگى ۋاقىتتا ەڭبەككە قابىلەتتى ءاربىر 4 مۇگەدەكتىگى بار ادامنىڭ تەك 1-ەۋى عانا جۇمىسپەن قامتىلعان. بۇل – وتە تومەن كورسەتكىش.

زاڭ بويىنشا، ءاربىر مەملەكەتتىك جانە جەكەمەنشىك مەكەمە قىزمەتكەرلەردىڭ 2-4 پايىزىن مۇگەدەكتىگى بار جانداردان الۋى ءتيىس (كۆوتا جۇيەسى). ءبىراق بۇل تالاپ كوپ جاعدايدا ورىندالمايدى. وسىعان بايلانىستى 2023 جىلدان باستاپ كۆوتا جۇيەسى اقپاراتتىق باقىلاۋ جۇيەسىمەن اۆتوماتتاندىرىلدى.

Abilympics كاسىبي شەبەرلىك سايىسى، قاشىقتان جۇمىس ىستەۋ، IT-فريلانس – ەرەكشە جاندارعا جاڭا مۇمكىندىكتەر اشۋدا. مەملەكەت 2024 جىلدان باستاپ جالاقىنىڭ 50 پايىزىن سۋبسيديالاۋدى قولعا الدى. بۇل جۇمىس بەرۋشىلەر ءۇشىن ۇلكەن ىنتالاندىرۋ بولىپ وتىر.

كەي وڭىرلەردە ەرەكشە قاجەتتىلىگى بار ادامدارعا ارنالعان شاعىن نەسيەلەر مەن گرانتتار ۇسىنىلۋدا. ءبىراق بۇل تاجىريبە ءالى دە جۇيەلى ەمەس. ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگى بۇل باعىتتى كەڭەيتۋگە نيەتتى.

ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋ بارىنە قولجەتىمدى مە؟

ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋ – ەرەكشە ءبىلىم قاجەتتىلىگى بار بالالاردىڭ جالپى ورتا مەكتەپتەردە ءبىلىم الۋىن قامتاماسىز ەتۋ. قازىرگى ۋاقىتتا ەلدە 161 مىڭنان استام بالا ەرەكشە ءبىلىم قاجەتتىلىگىمەن تىركەلگەن. ونىڭ 95 497ء-سى – جالپى مەكتەپتەردە، 38 مىڭ شاماسىندا – بالاباقشادا، 3500-دەن استامى – جوو-لاردا ءبىلىم الۋدا.

ۇكىمەت 2030 جىلعا دەيىن مەكتەپتەردىڭ 80 پايىزىن ينكليۋزيۆتى ەتۋگە كۇش سالماق. ءقازىر بۇل كورسەتكىش – شامامەن 20 پايىزدىڭ اينالاسىندا. جاڭا ستاندارت بويىنشا ءار مەكتەپتە رەسۋرستىق كابينەت، پەداگوگ-اسسيستەنت، پسيحولوگ، لوگوپەد ماماندارى بولۋى ءتيىس. الايدا، مامان تاپشىلىعى وسى شارۋانىڭ باستى كەدەرگىسى بولىپ تۇر.

اتا-انالار تاراپىنان دا تۇسىنبەۋشىلىك كەزدەسەدى: كەيبىرەۋلەرى ءوز بالالارىن ەرەكشە بالالارمەن ءبىر سىنىپتا وقىتقىسى كەلمەيدى. وسىعان بايلانىستى ءاقپاراتتىق-تۇسىندىرۋ جۇمىستارى، قۇقىقتىق ساۋات اشۋ جانە ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمدارمەن سەرىكتەستىك كەڭەيتىلىپ جاتىر.

قۇقىق قورعاۋشى ۆەنيامين الايەۆ مۇگەدەكتىگى بار جانداردىڭ پاندەميا كەزىندە ەرەكشە وسال توپقا اينالعانىن ايتادى. ونىڭ ايتۋىنشا، كوپتەگەن ادام كارانتين كەزىندە قاجەتتى ەم-دوم مەن وڭالتۋدان تىس قالعان. بۇعان قوسا، سيفرلىق جۇيەلەرگە قول جەتكىزە الماي، تىركەۋ نەمەسە كومەك الۋ مۇمكىندىگىنەن ايىرىلعان.

Instagram بلوگەرى ارمان بوريسوۆ پەن پاراليمپيادا چەمپيونى اردان عالىم ۇلى ەرەكشە جانداردىڭ قوعامدا بەلسەندى ءومىر سۇرۋىنە ۇلگى بولىپ وتىر. ولار ءوز تاجىريبەلەرىمەن ءبولىسىپ، كوپشىلىككە ەرەكشە جاندارعا اياۋشىلىق ەمەس، تەڭ مۇمكىندىك قاجەت ەكەنىن ۇنەمى ايتىپ كەلەدى.

مىسالى، 2023 جىلى قوعامدىق كولىكتە ءاۋتيزمى بار بالانىڭ باسىنان وتكەن وقيعا قوعامنىڭ نازارىنا ىلىكتى. بۇل وقيعا قوعامدا ينكليۋزيا تاقىرىبىنىڭ وزەكتىلىگىن قايتا كوتەردى.

حالىقارالىق تاجىريبەدەن قانداي ۇردىستەردى الۋ كەرەك؟

بۇۇ كونۆەنسياسىن راتيفيكاسيالاعان مەملەكەتتەر اراسىندا قازاقستان كوپتەگەن ەلدەردەن كەش باستاسا دا، ايتارلىقتاي ىلگەرىلەدى. دەگەنمەن، انتيديسكريميناسيالىق ارنايى زاڭ ءالى قابىلدانعان جوق. بۇل مۇگەدەكتىگى بار ازاماتتاردىڭ سوت ارقىلى قۇقىقتارىن تولىق قورعاۋعا مۇمكىندىك بەرمەيدى.

اقش، كانادا، شۆەسيا سياقتى ەلدەردە ەرەكشە قاجەتتىلىگى بار ازاماتتارعا جەكە كومەكشى، ارنايى بەيىمدەلگەن كولىك، ءۇيدى بەيىمدەۋ گرانتتارى، ارنايى ءبىلىم پلاتفورمالارى ۇسىنىلادى. قازاقستاندا بۇل قىزمەتتەر ەندى عانا جولعا قويىلىپ جاتىر.

يتاليا مەن فينليانديا ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندە ينكليۋزيانى 1990 جىلدارى باستاپ كەتكەن. وندا ارنايى مەكتەپتەردەن باس تارتىپ، بارلىق بالانى جالپى ورتا مەكتەپكە بەيىمدەۋ تاجىريبەسى ەنگىزىلگەن.

قازاقستاندا ينكليۋزيۆتى قوعام قۇرۋ جولىندا زاڭنامالىق، سيفرلىق جانە ينفراقۇرىلىمدىق نەگىز قالانۋدا. الەۋمەتتىك كودەكس، سيفرلىق كارتالار، وڭالتۋ قىزمەتتەرى مەن تۇرعىن ءۇي كومەگى – ماڭىزدى قادامدار. ءبىراق:

اۋىلدىق جەردە ينفراقۇرىلىم مەن كولىك ءالى بەيىمدەلمەگەن؛

جۇمىسقا ورنالاسۋداعى كەدەرگىلەر مەن ستەرەوتيپتەر جويىلا قويعان جوق؛

ينكليۋزيۆتى بىلىمگە دايىن مەكتەپتەر مەن ماماندار جەتىسپەيدى.

ينكليۋزيۆتى قوعام – تەك زاڭ مەن باعدارلاما ەمەس، بۇل – قوعامدىق سانا مەن مادەنيەتتىڭ كورسەتكىشى. ەرەكشە قاجەتتىلىكتەرى بار ازاماتتار – اياۋشىلىقتىڭ ەمەس، قۇرمەت پەن تەڭ قۇقىقتىڭ يەسى.