جۋىردا بىرنەشە ءىرى اقپارات قۇرالدارىندا جۇڭگو يۋانى ورتالىق ازياداعى حالىقارالىق ەسەپ ايىرىسۋلاردا نەگىزگى ۆاليۋتا رەتىندە «دوللاردى ىعىستىرىپ جاتىر» دەگەن ماتەريالدار جاريالاندى. Orda.kz مالىمەتىنشە، بۇعان سەبەپ – قازاقستاندا يۋانمەن وبليگاسيالار مەن ستەيبلكويندەردىڭ شىعارىلۋى بولدى. «يۋان بىرتىندەپ دوللاردى ىعىستىرىپ جاتىر» دەگەن پىكىرلەر نەگىزسىز ەمەس. شىنىندا دا، قحر قازاقستانمەن ساۋداداعى باستى سەرىكتەستەردىڭ ءبىرى سانالادى، جانە ءوزارا ەسەپ ايىرىسۋدا جۇڭگو ۆاليۋتاسى ءجيى قولدانىلۋدا. جۋىرداعى جاڭالىق – قازاقستاندا يۋانمەن قامتاماسىز ەتىلگەن العاشقى ستەيبلكويننىڭ ىسكە قوسىلۋى دا قىتايدىڭ ءرولىنىڭ ارتىپ كەلە جاتقانىن مەڭزەيدى. ءبىراق بۇل ورتالىق ازيادا بەلسەندى «دەدوللاريزاسيا» ءجۇرىپ جاتىر دەگەندى بىلدىرە مە؟
قازاقستانداعى يۋاندىق باعالى قاعازدار
22 قىركۇيەكتەن باستاپ قازاقستان قور بيرجاسىندا (KASE) يۋانمەن ەسەپتەسەتىن باعالى قاعازداردىڭ ەكىنشى نارىقتاعى ساۋداسى قولجەتىمدى بولدى. سونىمەن قاتار، قازاقستان العاش رەت تاريحتا جالپى كولەمى ەكى ميلليارد دوللار بولاتىن يۋاندىق وبليگاسيالار شىعارادى. بيلىككە بەيجىڭمەن ارتىپ كەلە جاتقان ساۋدانى قارجىلاندىرۋ جانە ينۆەستيسيالىق بايلانىستاردى نىعايتۋ ءۇشىن جۇڭگو ۆاليۋتاسىن تارتۋ قاجەت.
جۇڭگو ينۆەستيسيالارى قازاقستاندىق ەكونوميكاداعى سالىمداردىڭ ەلەۋلى بولىگى بولىپ سانالادى. يۋاندىق وبليگاسيالاردى («dim sum bonds» جانە «panda bonds») «قازمۇنايگاز»، قازاقستان دامۋ بانكى جانە «سامۇرىق-قازىنا» قورى شىعارعان نەمەسە شىعارۋدى جوسپارلاپ وتىر. بۇندا ەشقانداي توسىندىق جوق. قىتايمەن قارىم-قاتىناستى دامىتۋ جانە ەكسپورتقا باعىتتالعان جوبالاردى قارجىلاندىرۋ ءۇشىن قازاقستانعا يۋان قاجەت (ونىڭ ىشىندە قاسىم-جومارت توقايەۆ سوڭعى شىۇ سامميتىندە تابىستى كەلىسسوزدەر جۇرگىزگەن جوبالار بار).
The Diplomatic Insight دەرەكتەرىنە سۇيەنسەك، جۇڭگو قازاقستاندا جالپى قۇنى 66،4 ملرد دوللار بولاتىن 224 ينۆەستيسيالىق جوبانى جۇزەگە اسىرىپ جاتىر. بۇل جوبالار 50 مىڭ جۇمىس ورنىن اشۋدى كوزدەيدى. قحر قازاقستانعا ينۆەستيسيا قۇياتىن العاشقى بەستىك ەلدىڭ قاتارىنا كىرەدى. سوندىقتان يۋاندىق وبليگاسيالار مەن ستەيبلكويندەر شىعارۋ – «دەدوللاريزاسيانىڭ» بەلگىسى ەمەس. بۇل – ساۋدا ەمەس، ينۆەستيسيالىق ءۇردىس، جانە حالىقارالىق ەسەپ ايىرىسۋداعى ۆاليۋتالاردىڭ جالپى كولەمىنە اسەر ەتپەيدى.
قىتايدىڭ ايماقتىق ءرولى
قىتايدىڭ بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ حابارلاۋىنشا، 2025 جىلدىڭ العاشقى بەس ايىندا قحر-دىڭ ورتالىق ازيانىڭ بەس ەلىمەن ساۋدا كولەمى جىلدىق ەسەپپەن 10،4%-عا ءوسىپ، 39،9 ملرد دوللارعا (286،4 ملرد يۋان) جەتكەن. بۇل سوڭعى جىلدارداعى رەكوردتىق كورسەتكىش. ايتا كەتەرلىگى، قىتايدىڭ ايماق ەلدەرىنە ەكسپورتى ولاردىڭ بارلىعىنان بىرگە العاندا يمپورتىنان ەكى ەسە ارتىق.
الەمدىك دەڭگەيدە دە يۋاننىڭ ءرولى ارتىپ كەلەدى: ءۇش جىل بۇرىن حالىقارالىق ەسەپ ايىرىسۋداعى ۇلەسى 7% بولسا، ءقازىر ول 8،5%-عا جەتتى.
قازاقستان مەن جۇڭگو اراسىنداعى تەڭسىزدىك
قازاقستاننىڭ سىرتقى ساۋدا ساياساتىنداعى قىتايدىڭ ءرولىن قاراستىرعاندا، ەكى مەملەكەتتىڭ قارىم-قاتىناسى تەڭ ەمەس ەكەنىن ءتۇسىنۋ قاجەت. قازاقستان قارجىگەرلەر قاۋىمداستىعىنىڭ سوڭعى ەسەبىندە ايتىلعانداي، قر-دىڭ تاۋار اينالىمىنىڭ 20%-دان استامى قىتايعا تيەسىلى. الايدا وسى كورسەتكىشتىڭ باسىم بولىگى – 14،9 ملرد دوللار – قازاقستانعا قىتايدان يمپورتتالعان تاۋارلار. كەرىسىنشە، قازاقستاننان قىتايعا ەكسپورتتالاتىن مۇناي مەن مەتالل باعاسى تومەندەپ، بۇل ونىمدەرگە سۇرانىس ازايدى.
ءوز كەزەگىندە پەكين قازاقستانعا اۆتوكولىك، مەتالل جانە حيميا ونىمدەرىن ەكسپورتتاۋدى ارتتىرۋدا. ارينە، مۇنداي ەسەپ ايىرىسۋلاردا جۇڭگو بيزنەسىنە يۋاندى پايدالانۋ ىڭعايلى. تاۋ-كەن جانە وڭدەۋ ونەركاسىبى سەكىلدى سالالاردا جۇڭگو ۆاليۋتاسىمەن كەلىسىمدەر كولەمى شىنىمەن ارتقان.
«يۋانداندىرۋ» قاي سالادا ءجۇرىپ جاتىر؟
ەگەر «يۋانداندىرۋ» تۋرالى ايتۋعا بولسا، ونى وبليگاسيالار نارىعىنان ەمەس، شيكىزات ساۋداسىنان ىزدەۋ قاجەت. بۇل پروسەسس ازىرگە سونشالىقتى اۋقىمدى ەمەس، سوندىقتان دوللاردىڭ حالىقارالىق ەسەپ ايىرىسۋداعى ورنىن باستى دەپ ايتۋعا ەرتە. ءبىراق قازاقستانعا نازار اۋداراتىن جايت بار: پەكين ءۇشىن استانامەن ساۋدا اسا قاجەت ەمەس، ال قازاقستان ءۇشىن كەرىسىنشە – اسا ماڭىزدى.
قازاقستاننىڭ تاڭداۋى
Bloomberg اگەنتتىگىنە بەرگەن سۇحباتىندا پرەمەر-مينيستردىڭ ورىنسباسارى، ەكونوميكا ءمينيسترى سەرىك جۇمانعارين قازاقستان نەگە قىتايعا ارقا سۇيەپ وتىرعانىن ءتۇسىندىردى. ونىڭ ايتۋىنشا، استانا مۇناي رەنتاسىنان باس تارتۋدىڭ جولدارىن قاراستىرىپ جاتىر. بۇل – الداعى مۇناي ءوندىرۋ كولەمىنىڭ شەگىنە جەتۋىن جانە كومىرسۋتەك باعاسىنىڭ تومەندەۋىن ەسكەرگەندە الىسقا كوز جۇگىرتكەن ساياسات.
«ەكونوميكانى قاداعالايتىن ۆيسە-پرەمەردىڭ سوزىنشە، قازاقستان مۇنايعا تاۋەلدىلىكتەن باس تارتۋعا كۇش سالىپ، قىتايعا ارقا سۇيەۋدە جانە ەكونوميكالىق ءوسىمدى قولداۋعا ونداعان ميلليارد دوللار قۇيۋدا»، – دەپ جازادى Bloomberg.
جاقىن بولاشاقتا مۇناي قازاقستان ءۇشىن نەگىزگى تابىس كوزى بولماي قالاتىندىقتان، بيلىك وزگە سالالاردى قاراستىرۋدا. العاشقى كەزەكتە ولاردىڭ نازارى لوگيستيكاعا اۋدى. بۇل تاڭداۋ قىتايدىڭ «ءبىر بەلدەۋ – ءبىر جول» باعدارلاماسىمەن سايكەس كەلەدى. پرەزيدەنت توقايەۆ قىتايدا قۇنى جارتى تريلليون تەڭگە بولاتىن جاڭا تەمىرجول تارماعىن اشقاندا، لوگيستيكالىق مۇمكىندىكتەرگە ەرەكشە توقتالعانى دا سوندىقتان.
استانانىڭ جوسپارى – قازاقستاندى جاھاندىق كولىك حابىنا اينالدىرۋ. ال مۇنى پەكيننىڭ قولداۋىنسىز جۇزەگە اسىرۋ مۇمكىن ەمەس. سوندىقتان قازاقستانداعى «يۋانداندىرۋ» ءۇردىسى جالعاسا بەرمەك.
