قازاقستاننىڭ بالا قۇقىقتارى جونىندەگى ۋاكىلى دينارا زاكييەۆا كامەلەتكە تولماعاندارعا قاتىستى جىنىستىق زورلىق-زومبىلىقتىڭ اۋقىمى جانە زاڭنامانى كۇشەيتۋ مەن قولداۋ جۇيەلەرىن جەتىلدىرۋ ارقىلى مەملەكەت تاراپىنان اتقارىلىپ جاتقان جۇمىستار جايلى ايتىپ بەردى، دەپ حابارلايدى Dalanews.kz.
زاڭناماداعى وزگەرىستەر
2024 جىلدىڭ ساۋىرىندە قازاقستان ايەلدەر مەن بالالارعا قارسى قىلمىستار ءۇشىن جازانى ايتارلىقتاي قاتايتىپ، قىلمىستىق زاڭناماعا اۋقىمدى تۇزەتۋلەر ەنگىزدى. 2024 جىلدىڭ 15 ساۋىرىندە پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقايەۆ «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە ايەلدەر مەن بالالاردىڭ قۇقىقتارىن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭعا قول قويدى.
قىلمىستىق كودەكستەگى نەگىزگى وزگەرىستەر مىنالاردى قامتيدى:
كامەلەتكە تولماعاندارعا قاتىستى زورلىق-زومبىلىق قىلمىستارى ءۇشىن جەڭىل جازا تاعايىنداۋعا تىيىم سالىندى؛
كامەلەتكە تولماعاندارعا قاتىستى زورلىق-زومبىلىق ىستەرىندە تاراپتاردىڭ تاتۋلاسۋى مۇمكىندىگى جويىلدى؛
كامەلەتكە تولماعان ادامدى ولتىرگەنى ءۇشىن (99-باپ)، كامەلەتكە تولماعاندى زورلاعانى ءۇشىن (120-باپ) جانە كامەلەتكە تولماعاندارعا قاتىستى جىنىستىق سيپاتتاعى زورلىق-زومبىلىق ارەكەتتەرى ءۇشىن (121-باپ) ءومىر بويى باس بوستاندىعىنان ايىرۋ تۇرىندەگى جازا جالعىز جازا رەتىندە بەكىتىلدى، بالاما جازالار الىنىپ تاستالدى؛
16 جاسقا تولماعاندارعا قاتىستى سەكسۋالدىق الىمساقتىق قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلاتىن بولدى؛
ءوزىن-وزى ولتىرۋگە يتەرمەلەۋ نەمەسە وعان جاردەمدەسۋ ءۇشىن قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىك ەنگىزىلدى.
ماسەلەنىڭ اۋقىمى
زاكييەۆانىڭ ايتۋىنشا، قازاقستاندا جىل سايىن كامەلەتكە تولماعاندارعا قاتىستى جىنىستىق زورلىق-زومبىلىق بويىنشا شامامەن 900 قىلمىس تىركەلەدى. جاڭا زاڭ كۇشىنە ەنگەن ساتتەن باستاپ مۇنداي قىلمىستار ءۇشىن 25–27 ادام ءومىر بويى باس بوستاندىعىنان ايىرىلعان.
مۇنداي قىلمىستاردىڭ ەڭ كوپ سانى وڭتۇستىك قازاقستاندا، اتاپ ايتقاندا الماتى، تۇركىستان جانە جامبىل وبلىستارىندا، سونداي-اق باتىس قازاقستان مەن قوستاناي وبلىستارىندا تىركەلگەن. زاكييەۆانىڭ ايتۋىنشا، بۇل وڭىرلەردە حالىقتىڭ تىعىزدىعى جوعارى جانە كونسەرۆاتيۆتى وتباسىلىق قۇرىلىم قالىپتاسقان، سوندىقتان زورلىق-زومبىلىق فاكتىلەرى ءجيى جاسىرىلىپ قالادى.
زاكييەۆا ۇزاق ۋاقىت بويى زورلىق-زومبىلىق سالدارىنان بالا بوسانعان كامەلەتكە تولماعان قىزداردىڭ جاعدايىمەن ءبولىستى: «جامبىل وبلىسىندا ەكى اعاسى التى جىل بويى زورلاعان 13 جاسار قىزدى كەزدەستىردىم. تۇركىستان وبلىسىندا 13–15 جاس ارالىعىنداعى 16 كامەلەتكە تولماعان انا تۇراتىن ورتالىققا باردىم، ولاردىڭ بارلىعى تۋىستارى تاراپىنان زورلىق-زومبىلىقتىڭ قۇربانى بولعان. كوپشىلىگى ءتىپتى قىلمىس قۇربانى بولعاندارىن تۇسىنبەگەن، مۇنى قالىپتى وتباسىلىق ءومىر دەپ قابىلداعان»، — دەدى ول.
پروفيلاكتيكا جانە قولداۋ
بالالار ومبۋدسمەنى الەمدىك تاجىريبەدە زورلىق-زومبىلىققا قارسى ءتيىمدى ستراتەگيالار ءتورت نەگىزگى باعىتقا نەگىزدەلەتىنىن اتاپ ءوتتى: قۇقىقتىق بازانى نىعايتۋ؛ ءوزىن-وزى قورعاۋ مەن حاباردارلىقتى ارتتىرۋ؛ وتباسىلارمەن جۇمىس ىستەپ، تاۋەكەل فاكتورلارىن ەرتە انىقتاۋ؛ جانە زارداپ شەككەندەردى قولداۋ ينفراقۇرىلىمىن كەڭەيتۋ.
قازاقستاننىڭ جاڭا زاڭناماسى پروفيلاكتيكالىق شارالاردى قولدايدى، مىسالى، تاۋەكەل توبىنداعى وتباسىلاردى انىقتاۋ ءۇشىن ءموبيلدى توپتاردىڭ جۇمىسىن ۇيىمداستىرۋ جانە ءار اۋداندا وتباسىن قولداۋ ورتالىقتارىن اشۋ. ءقازىردىڭ وزىندە 112 وسىنداي ورتالىق جۇمىس ىستەيدى، تاعى 109 ورتالىق اشىلۋ ۇستىندە. تەك تۇركىستان وبلىسىندا مۇنداي ورتالىقتاردىڭ سانى بىردەن 13-كە دەيىن ءوستى، جاقىن ۋاقىتتا تاعى تورتەۋى اشىلادى.
جەدەل جەلى جانە حاباردارلىق
قازاقستاننىڭ ۇلتتىق بالالار سەنىم تەلەفونىنا ءبىر اي ىشىندە 120 قوڭىراۋ جانە 11 145 ماتىندىك حابارلاما تۇسكەن. زاكييەۆانىڭ ايتۋىنشا، بۇل حابارلامالار بالالاردىڭ تەرەڭ ەموسيونالدىق وقشاۋلانۋ سەزىمىن ءجيى كورسەتەدى.
«بالالار وزدەرىن جالعىز سەزىنەدى. ولار سويلەۋگە قورقادى. بىرەۋدىڭ قورقىتىپ-ۇركىتكەنى، بوپسالاعانى نەمەسە بەلگىسىز ادامداردىڭ وزدەرىنە تيىسكەنى جايلى باسقالارعا ايتۋدان قورقادى. كوپشىلىگى اتا-اناسىمەن، مۇعالىمدەرىمەن نەمەسە پسيحولوگتارمەن سويلەسە المايدى»، — دەدى ول.
