قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى

ن.ءا. نازاربايەۆقا

كوشىرمەسى: ق ر پرەمەر-مينيسترى

ك.ق. ماسىموۆكە

ق ر سەناتىنىڭ سپيكەرى

ق.ك. توقايەۆقا

ق ر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ سپيكەرى

ب.س. ىزمۇحامەدوۆكە

بارلىق دەڭگەيدەگى اكىمدەرگە، مينيسترلەرگە،

اگەنتتىكتەرگە، ۇلتتىق كومپانيالارعا،

قۇقىق قورعاۋ قۇرىلىمدارىنا،

سەنات جانە ماسليحات دەپۋتاتتارىنا،

ب ا ق ، قازاقستان ازاماتتارىنا!

قۇرمەتتى  نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى!

وزىڭىزگە ءمالىم، «نۇروتان»، «اقجول»، «ازات»، بسدپ پارتيالارى، «سامۇرىق-قازىنا» ءۇاق» اق، «قازەنەرجي» قاۋىمداستىعى، «اتامەكەن» ۇقپ، قازاقستان حالىقتارى اسسامبلەياسى، ق ر ۇلتتىق عىلىم اكادەمياسى، جازۋشىلار وداعى، حالىقارالىق ادام ينستيتۋتى (ينستيتۋت)، قارجىگەرلەر، تاۋەلسىز كىسىپكەرلەر، رەكتورلار قاۋىمداستىعى ت.ب. قوعامدىق ۇيىمدار قۇرعان ۇيىمداستىرۋ القاسى مەملەكەتتىك ەمەس ۇيىم رەتىندە ەلىمىزدە ادام كاپيتالى مەن مادەنيەتتى دامىتۋ، جاڭايندۋستريالدى قوعامعا ءوتۋ باعدارلامالارىن ىسكە اسىرۋدا.

1992 جىلى بۇۇ قازاقستاندى وزىنە مۇشەلىككە قابىلداعاندا، وعان «اۆتوريتارلىق رەجيمدەگى ۇلتتىق مەملەكەت» دەپ انىقتاما بەرگەن. ۇلتتىق مەملەكەتتىڭ نەگىزگى بايلىعى ونىڭ ۇلتى ياعني ادامدارى جانە جەرى مەن جەراستى بايلىعى. جەراستى بايلىعىنىڭ 70%-دان استامى شەتەلدىك كومپانيالاردىڭ باسقارۋىنا 25-65 جىلعا بەرىلگەندىكتەن شەت تىلدەرىن مەڭگەرگەن ءبىلىمدى مامانداردىڭ نەگىزگى بولىگى ەلگە ەمەس، سول تۇك قىزمەت ەتۋدە.

قازاقستاندى يەسىز جەر دەپ تۇسىنگەن قىتايدىڭ سنپس ۇلتتىق كومپانياسى جۇمىسقا الاتىنداردىڭ مىندەتتى تۇردە جۇڭگو ءتىلىن ءبىلۋى كەرەكتىگى تۋرالى ەل كونستيتۋسياسىنا كەرەعار بۇيرىق شىعاردى. ال، بۇل ەلدىڭ ەكىنشى ۇلتتىق كومپانياسى سينوپەك ءبىلىمدى ينجەنەر قازاقستان ازاماتىنا جالاقىنى باسقا ينجەنەرلەردەن بىرنەشە ەسە كەم تولەپ، ول ءوز قۇقىعىن قورعايمىن دەپ سوتقا جۇگىنگەندە، سوت قازاقستان ازاماتىنىڭ قۇقىعىن جەرگە تاپتاپ كونستيتۋسياعا قارسى شەشىم شىعاردى.           جوعارىداعى كومپانيالاردىڭ وسىنداي كەلەڭسىز تىرلىكتەرىن قوعامدا قازاقستانعا جۇمىسقا ۋاقىتشا كەلگەن ەمەس، ەلدى وتارلاۋعا كەلگەندەردىڭ تىرلىكتەرى دەپ قابىلداۋدا.

بۇل كومپانيالار قازاقستان مەن جۇڭگو اراسىنداعى دوستىق، ستراتەگيالىق سەرىكتەستىك پەن ەكى ەل اراسىنداعى شيرەك عاسىر بويى قالىپتاسقان تاتۋلاستىققا سىزات سالىپ، ەكى ەلدى الاستاتۋدا.

ەل مەن ونىڭ ازاماتتارىنىڭ مۇددەلەرىنە كەرەعار جوعارىداعى ىستە ەلدەگى اتقارۋشى، قۇقىق جانە سوت ورگاندارى ءوز ۇلەستەرىن قوسۋدا. ەل تاۋەلسىزدىگىنە ءقاۋىپ توندىرەتىن جانە ازاماتتاردىڭ زاڭدى مۇددەلەرىن قورعاۋ ماقساتىندا ءبىز سنپس جانە سينوپەك كومپانيالارىن قازاقستان زاڭدارىنا قايشى جۇمىس ىستەگەنى ءۇشىن ولار جۇمىس ىستەيتىن ەلدەردىڭ بارلىعىنىڭ ەلباسشىلارىنا بۇل كومپانيالارمەن جۇمىس ىستەۋگە بولمايتىنىن ەسكەرتىپ، ولارعا حالىقارالىق سانكسيا جاريالايتىنىمىزدى ەسكەرتەمىز. سونىمەن قاتار، ولار قازاقستانمەن اراداعى كونتراكتىنى بۇزاتىن بولسا، سول كەلىسىمشارتتاردى مەرزىمىنەن بۇرىن قىسقارتۋعا جۇمىستاناتىنىمىزدى ەسكەرتىپ، بۇل كومپانيالاردان ءساۋىر ايىنىڭ اياعىنا دەيىن جوعارىدا كورسەتىلگەندەر بويىنشا جازباشا انىقتاما بەرۋلەرىن تالاپ ەتەمىز. (حاتتىڭ جوعارىداعى ءماتىنى جۇڭگو ۇكىمەتى مەن كومپانيالارىنا جىبەرىلدى).

كەلەسى ماسەلە، — ول قازاق جەرىن شەتەلگە ساتۋ نەمەسە جالعا بەرۋ تۋرالى. جەر مەملەكەتتىڭ نەگىزى بولعاندىقتان ول جالپى ساتىلمايدى نەمەسە ءوز ازاماتتارىنان باسقالارعا  جالعا بەرىلمەيتىندىگى اكسيوما. ول تۋرالى بۇرىنعى جەر تۋرالى زاڭدا كورسەتىلگەن. حالىق جەردى ساتۋدى — ەلدى ساتۋ دەپ ءتۇسىنىپ سوڭعى كەزدە قاتتى تولقىپ، ءارتۇرلى ۇيىمدار قۇرىپ، ءبىزدىڭ دەرەك بويىنشا وبلىستاردا 50 مىڭنان استام قول جينالدى. ەگەر جەر ساتىلىپ، نە شەتەلگە جالعا بەرىلەتىن بولسا حالىق وعان قارسى كوتەرىلىسكە شىعۋعا دايىن ەكەنىن ەسكەرتۋدى ءوزىمىزدىڭ ازاماتتىق پارىزىمىز دەپ سانايمىز.ءبىز وسى ىسكە قاتتى الاڭداپ، ەل بولاشاعىن ويلاعاندىقتان بيلىك پەن قوعامدى ەسكەرتىپ وتىرمىز.

سەبەبى، مەملەكەتتىك ءتىل، جەر، ەل ماسەلەسىن بۇگىنگى بيلىككە سەنۋگە بولمايتىنىن ەل دە ءتۇسىندى. ەل بىرلىگى قوعامداعى كەلىسىم مەن سەنىمگە نەگىزدەلگەن. ەندى، ونى جەر ساتىپ ارمەن قاراي ۋشىقتىرۋ، — ول، ليۆياداعى سياقتى بيلىكتىڭ باسىمەن دوپ ويناپ، مەملەكەتتەن ايرىلۋعا اكەلەدى. ەل مۇددەسىن ساتىپ، وتكەن قاراشادا وسىنداي زاڭ شىعارعان دەپۋتاتتار مەن سىبايلاس جەمقورلىققا بىلىققان شەنەۋنىكتەر ماسەلەنىڭ تاپ وسىنداي ۋشىعاتىنىن تۇسىنبەيدى، نە ولار ونى تۇسىنە المايتىن كەرەڭدەر نە سوقىرلار. ال، اراب ەلدەرى، قىرعىزستان، ۋكرايناداعى توڭكەرىستەردىڭ بولاتىنىن ەشبىر ارناۋلى ورگاندار ەسكەرتە الماعانى، ونداي جاعدايلار بولعانشا بىزدە دە رەسمي بيلىك سەنبەيتىنىن كورسەتەدى. ول حالىق پەن بيلىكتىڭ اراسى سونشاما الىستاعانىنىڭ، ەل بيلىككە سەنبەيتىنىنىڭ، ال بيلىك ەلدىڭ جاعدايىن تۇسىنبەيتىنىڭ بەلگىسى.

ۋكرايناداعى سياقتى ەكونوميكانى وليگارحتار جانە شەتەلدىكتەر بيلەگەن قازاقستانداعى بيلىك قازىرگى ساياساتى، ەلدى، سول ەلدەگىدەي سىن ساعاتتا ىدىراۋعا دايىنداۋدا. قازاقستان ىشكى ساياساتىن تۇبەگەيلى وزگەرتۋى قاجەت.

ادام قۇل بولۋ ءۇشىن، ۇلت بودان بولۋ ءۇشىن جارالمايدى. جەردى ساتىپ، ەلدى بوداندىققا يتەرمەلەيتىندەر بۇل ەلدەن كەتۋلەرى، نە كەتىرۋ كەرەك. ال، ەلدى توناعان ۇرى-قارىلار جەردىڭ استىنا كىرىپ كەتسە دە تابىلادى.

جوعارىداعىلاردى ەسكەرە كەلىپ، ۇكىمەت، قوعامدىق ۇيىمدارمەن بىرگە جەردى شاعىن جانە ورتا بيزنەس وكىلدەرى مەن شارۋا قوجالىقتارىنا ساتۋ نە جالعا بەرۋ، شەتەلگە جالعا بەرۋگە تيىم سالۋ تۋرالى سوڭعى زاڭعا ءتيىستى وزگەرىس ەنگىزىپ، پارلامەنتتەن سول وزگەرىستەردى ماۋسىم ايىندا قابىلداۋىن تالاپ ەتەمىز. ءبىز وسى حاتتى بارلىق ب ا ق ارقىلى تاراتىپ، ەلدەگى تولقۋدى باسۋعا ۋاقىتشا ىقپال جاساپ، نەگىزگى ماسەلەنى شەشۋدى ۇكىمەت پەن پارلامەنتەن تالاپ ەتەمىز. ەل تىنىشتىعى، ونىڭ جارقىن بولاشاعىنىڭ كەپىلى!

قۇرمەتپەن،

ۇيىمداستىرۋ القاسى اتىنان:

اكىم جانۇزاق – حالىقارالىق ادام ينستيتۋتىنىڭ پرەزيدەنتى، ق ر ۇلتتىق

جاراتىلىستانۋ عىلىمدارى اكادەمياسىنىڭ كورر.-مۇشەسى،

ەۋروپا جاراتىلىستانۋ عىلىمدارى اكادەمياسىنىڭ مۇشەسى؛

سابدەن ورازالى – قازاقستان عالىمدار وداعىنىڭ ءتوراعاسى، ق ر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ يەگەرى، ەكونوميكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى،

ق ر ۇلتتىق ينجەنەرلىك اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى؛

اۋەزوۆ مۇرات –  م.و.اۋەزوۆ اتىنداعى قوردىڭ ءتوراعاسى،

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى، عالىم؛

ەلەۋسىزوۆ مەلس – قازاقستاننىڭ ەكولوگيالىق وداعى مەن كاسىپورىندارى «تابيعات» قاۋىمداستىعىنىڭ پرەزيدەنتى؛

تۇياقباي جارماحان – وسدپ «اقجولدىڭ» ءتوراعاسى، مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى؛

احانايەۆ ا. — ق ر ونەر اكادەمياسىنىڭ پرەزيدەنتى، ق ر مەملەكەتتىك

سىيلىعىنىڭ يەگەرى،  ق ر ەڭبەگى سىڭگەن قايراتكەرى، الەم شەبەرى؛

توقاشبايەۆ مارات — «پرەزيدەنت جانە حالىق» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى،

ق ر پعا اكادەميگى، پروفەسسور؛

عابجالەلوۆ حايرۋللا — «الاش» تاريحي-زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ پرەزيدەنتى، سوسيولوگيا عىلىمدارى اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى، ق ر ونەر قايراتكەرى؛

نۇرىپبايەۆ ماقسات - «انتيگەپتيل» قوزعالىسىنىڭ ۇيىمداستىرۋشىسى؛

جاكەيەۆ عابيدەن – ع.م.مۇسىرەپوۆ اتىنداعى قوردىڭ ءتوراعاسى؛

اباعان مۇقتارحان – كەنەسارى حان قوعامدىق قورىنىڭ ءتوراعاسى؛

وشانبەكوۆ نۇرجان – قازاق ۇلتتىق كەڭەسىنىڭ اتقارۋشى ديرەكتورى.

قازاقستان زيالىلارى مەن قوعامدىق ۇيىمدارى اتىنان: 

اۋعان سوعىسى ارداگەرلەر قاۋىمداستىعى؛

قازاقستاننىڭ گەنەرالدار قاۋىمداستىعى؛

قازاقستان سۋرەتشىلەر وداعى؛

قازاقستان كومپوزيتورلار وداعى ت.ب.، 12 رەسپۋبليكالىق قاۋىمداستىقتار مەن وداقتار قولدادى؛

نۇرپەيسوۆ ءابدىجامىل – جازۋشى،  قسرو مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى؛

قيرابايەۆ سەرىك – فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، ق ر ۇعا اكادەميگى؛

قايداروۆ ءابۋعالي — فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، ق ر ۇعا اكادەميگى؛

ايتبايەۆ ءومىرزاق — فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، ق ر ۇعا اكادەميگى،

حالىقارالىق «قازاق ءتىلى» قوعامىنىڭ ءتوراعاسى؛

قالماتايەۆ مۇرات – گەنەرال-مايور، مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى؛

مىرزاحمەتوۆ مەكەمتاس – ق ر ۇعا اكادەميگى، ق ر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى؛

وتەلبايەۆ مۇحتارباي — فيزيكا-ماتەماتيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور،

قۇا اكادەميگى، ق ر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى؛

ەلەمەسوۆ كوپماعامبەت – اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور،  اكادەميك؛

ەلەشيەۆ راحىمجان – اۋىل شارۋاشىلىق عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، اكادەميك؛

عابباسوۆ سوۆەت-حان — مەديسينا جانە پەداگوگيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، ق ر ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، ماحامبەت سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، حالىقارالىق

م.نوسترادامۋس اتىنداعى اكادەميانىڭ اكادەميگى؛

قابىش ۇلى عابباس — جازۋشى، حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى،

                                   قازاقستاننىڭ قۇرمەتتى ءجۋرناليسى؛

راقىشيەۆ بايان – ق ر عالىمدار وداعىنىڭ ۆيسە-پرەزيدەنتى، ق ر ۇعااكادەميگى،

قازۇتۋ كافەدرا مەڭگەرۋشىسى؛

ءجۇمادىلوۆ قابدەش – قازاقستان حالىق جازۋشىسى، ق ر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى؛

يسابەكوۆ دۋلات — «مادەنيەت» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى، جازۋشى-دراماتۋرگ،

ق ر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى؛

سماتايەۆ سوفى — جازۋشى، حالىقارالىق «الاش» ادەبي سىيلىعىنىڭ  لاۋرەاتى؛

ەلۋباي سماعۇل — جازۋشى، پەن-كلۋبىنىڭ ۆيسە-پرەزيدەنتى؛

ارالباي نۇعمان – بيول. عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، «جاراتىلىستانۋ

عىلىمدارى جانە ينوۆاسيالىق تەحنولوگيالار» عزي ديرەكتورى؛

كاپەكوۆا گۋلنار – قازاقستان عالىمدار وداعىنىڭ الماتى وبلىسى بويىنشا  فيليالى ديرەكتورى، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور؛

نەسيپبايەۆا كاليا – تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور؛

بۋربايەۆا گاليا – عالىم، قوعام قايراتكەرى؛

باتتالوۆا زاۋرەش – «قازاقستاندا پارلامەنتاريزمدى دامىتۋ قورى» قوعامدىق قورىنىڭ پرەزيدەنتى؛

قۇلكەنوۆ مەرەكە – جازۋشى، قوعام قايراتكەرى؛

قويشىبايەۆ بەيبىت- تاريح عىلىمىنىڭ كانديداتى،

«ادىلەت» تاريحي- اعارتۋ قوعامىنىڭ پرەزيدەنتى؛

سارسەنباي رىسبەك  — «جاس الاش» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى، قوعام قايراتكەرى؛

باپي ەرمۇرات — «دات» جوباسىنىڭ جەتەكشىسى، قوعام قايراتكەرى؛

ايعالي ۇلى ە. — «قازاقستان-زامان» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى؛

قالىباي  جارىلقاپ — «جۇلدىزدار وتباسى-اڭىز ادام» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى؛

شىمشىقوۆ جانكەلدى  - استانا قالالىق «تاۋەلسىزدىكتى قورعاۋ» حدق

                                   ۇيىمداستىرۋ كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى؛

زەينۋللين امانجول — اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىمدارىنىڭ كانديداتى،

«دالا» ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى؛

قاناتبايەۆ سەرىك — ۆەتەريناريا عىلىمىنىڭ دوكتورى؛

تاجييەۆ قادىرباي – اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، عىلىمي جەتەكشى؛

امانجولوۆ قىدىرباي -اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىمىنىڭ دوكتورى، عىلىمي جەتەكشى؛

ايىپ ۇلى راحىم – بسدپ پرەزيديۋم مۇشەسى، قوعام قايراتكەرى؛

قالىباي ماقسوت — قازاقستان رەسپۋبليكاسىنا ەرەكشە ەڭبەگى سىڭىرگەن زەينەتكەر؛

سەيدۋلايەۆا ايمان – ۇستاز، قوعام قايراتكەرى؛

قوجابەرگەنوۆ وسەرباي – اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىمدارىنىڭ كانديداتى؛

بابامۇرات داۋرەن —  «بولاشاق» جاستار قوزعالىسىنىڭ ليدەرى؛

ەرعالييەۆا بارەتتا — قازاقستاننىڭ «دەموكراتيا جانە قۇقىق»

حالىقارالىق تاريحي-قۇقىق ورتالىعىنىڭ ءتورايىمى؛

قوسانوۆ ءامىرجان –قوعام قايراتكەرى، تاۋەلسىز ساياساتكەر؛
اليبايەۆ اليك     — ەكونوميست، بسدپ پرەزيديۋم مۇشەسى؛
كەنجەباي مىرزان – اقىن، ق ر مادەنيەت قايراتكەرى
تورەحانوۆ ەرنست -  جازۋشى، قوعام قايراتكەرى؛
مۇقانعالييەۆ ەرمەك – عالىم، قوعام قايراتكەرى؛

ماماي  جانبولات — جۋرناليست، قوعام قايراتكەرى؛

قاپتاعاي ق. -  «حالىق دابىلى» قوزعالىسىنىڭ ءتوراعاسى؛

ءسادۋ ۇلى ب. «جەلتوقسان اقيقاتى» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ ءتوراعاسى؛

ءازىمباي عالي - ساياساتتانۋشى، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى؛

مۇقانوۆ داۋرەن — اۋدارماشى، ادەبيەتتانۋشى؛

كوشىم دوس -«ۇلت تاعدىرى» قوزعالىسىنىڭ ءتوراعاسى؛

نۇر-احمەت دوس -«ۇلت پاتريوتتارى»قوزعالىسىنىڭ ءتوراعاسى؛

تايجان مۇقتار —  بولاتحان تايجان اتىنداعى قوردىڭ پرەزيدەنتى؛

بوتەيەۆ مارات — «اللاجار-قولداۋ» قوعامدىق قورىنىڭ ءتوراعاسى؛

ءتالىم ۇلى ك. - تالعار اۋداندىق مەملەكەتتىك ءتىلدى وقىتۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى؛

اشۋ ۇلى  ج. — قازاقستان ساياسي قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراعاندار قاۋىمداستىعىنىڭ ءتوراعاسى؛

مۇحتاربەك س. — جۋرناليست، قوعام قايراتكەرى؛

قانافيا نازاربەك — فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى؛

ۋاتقان مارات — جۋرناليست؛

قىستاۋبايەۆ گەرويحان — قوعام قايراتكەرى؛

اقجىگىت ءومىرزاق- تاۋەلسىز جۋرناليست؛

بەركىمباي ارداق – جورناليست، زەرتتەۋشى؛

كارىپجان امانعازى — اقىن؛

قۇتتى كەۋىمىلجاي — قوعام بەلسەندىسى؛
مەرگەنباي ساعيدوللا — قوعام بەلسەندىسى؛

توقاي بىرلىك – جۋرناليست؛
ايتمىرزا قۇرمانعازى — جەلتوقسانشى

ۇلت پورتالى