– ينديرا، ءبارى قالاي باستالعانىن ايتىپ بەرسەڭىز. كاسىپكەرلىككە جانە وندىرىستىك سۇزگىلەردى ءوندىرۋ – نازىكجاندىلاردىڭ ءىسى ەمەس دەپ سانالاتىن كاسىپكە ءسىز قالاي كەلدىڭىز؟
– مەن ل.ن.گۋميليەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە ساياساتتانۋشى ماماندىعى بويىنشا ءبىلىم الىپ، 2007 جىلى ءتامامدادىم. ودان كەيىن ستۋدەنتتەرمەن الماسۋ باعدارلاماسى بويىنشا پولشانىڭ پوزنان قالاسىندا ءتورت جىل وقىدىم، العاشقى جىلى پولياك ءتىلىن وقىپ ۇيرەنىپ، كەلەسى ءۇش جىلىندا ماگيستراتۋرادا ءبىلىم الدىم.
ەكىنشى كۋرستا وقىپ جۇرگەن كەزىمدە مەن جۇمىس ىزدەي باستادىم جانە ونى قازاقستانداعى ستۋدەنت كەزىمدە باستالعان نەتۆوركينگ ارقىلى تاپتىم. مەن ەۇۋ ستۋدەنتى بولىپ جۇرگەن كەزىمدە پولشادا وقۋىمدى جالعاستىرامىن دەپ شەشتىم. سوندىقتان مەن سوڭعى كۋرستاردا وسى ەلمەن بايلانىستى بارلىق ماعلۇماتتاردى بەلسەندى تۇردە زەرتتەي باستادىم.
ءتورتىنشى كۋرستا ستۋدەنتتەرمەن الماسۋ باعدارلاماسى بويىنشا پولشادان ۆەرونيكا ەسىمدى ستۋدەنت كەلدى، مەن وعان ءبىزدىڭ ەلگە بەيىمدەلۋىنە كومەكتەسۋ ءۇشىن قولۇشىن سوزدىم. مەن پولشاعا بارعان كەزدە، ول دا ماعان كومەكتەستى. سودان كەيىن الگى نەتۆوركينگ ءوز جۇمىسىن باستادى. مەن ۆەرونيكانىڭ دوسى ارقىلى جۇمىسقا ورنالاستىم، ءبىراق ستاندارتتى تۇردە ەمەس. ماسەلە مىنادا – «Remark-Kayser» كومپانياسى (ەۋروپاداعى ونەركاسىپتىك سۇزگىلەردىڭ ەڭ ءىرى ءوندىرۋشىسى) ءبىزدىڭ اۋماقتا ءوز مۇددەلەرىن بىلدىرەتىن ەتنيكالىق قازاقتى ىزدەگەن، ءبىراق ولار جىگىت ىزدەيدى. ويتكەنى ونەركاسىپتىك بيزنەس ەرلەردىڭ ءىسى بولىپ سانالادى. مەنىڭ ويىمشا، بۇگىندە بيزنەستى جىنىسىنا قاراي ءبولۋدىڭ ماعىناسى جوق. الايدا، بۇل قالادا جالعىز مەن قازاقستاننان بولدىم. مىنە، ءدال ۋاقىتىندا، كەرەك جەردە بولۋ دەگەن وسى بولار.
– «ساياساتتانۋ» ماماندىعى بويىنشا ماگيسترانتتىڭ ەۋروپاداعى ءىرى ونەركاسىپتىك كومپانيانىڭ قازاقستانداعى وكىلدىگىنىڭ ديرەكتورىنا دەيىن جەتۋ جولى وتە قىزىقتى عوي. وسى ءومىرىڭىزدىڭ ءبىر بولىگى تۋرالى ايتىپ بەرسەڭىز.
– يا، مەنىڭ كاسىبي ومىرىمدەگى ەڭ ماڭىزدى كەزەڭ وسىدان باستالادى. پولشادا مەنەدجەر رەتىندە جۇمىسقا قابىلداندىم، سول جەردە مەن نارىقتى جانە ءونىمنىڭ تەحنيكالىق سيپاتتارىن زەرتتەدىم. سونىمەن قاتار، مەنىڭ مىندەتىم – كومپانياعا قازاقستاننان سەرىكتەس تابۋ ەدى.
الايدا بىرنەشە كەلىسسوزدەر ناتيجەسىز اياقتالدى. وقۋىمدى ءبىتىرىپ، سول ۋاقىتتا ءبىر جىلدان استام جۇمىس ىستەگەننەن كەيىن مەن ءۇيدى ساعىندىم جانە ورالۋعا بەل بۋدىم.
قازاقستانعا كەلدىم، ءبىراز ۋاقىتتان كەيىن مەنىڭ بۇرىنعى باسشىلارىم ماعان قازاقستاندا وكىلدىكتى ءوزىم اشۋدى ۇسىندى. مەندە ەشقانداي دا ساتۋ سالاسىندا تاجىريبە بولعان سوڭ، بۇل سالانى تولىق تۇسىنبەدىم. ارينە، مەن مۇنداي تاپسىرمانى ورىنداي الامىن با دەپ ويلاندىم. وسى ساتتە اتا-انام مەن اعام ماعان بەلسەندى تۇردە قولداۋ كورسەتتى. ولار: «ءبىز ساعان كومەكتەسەمىز!» دەدى. ول كەزدە، 11 جىل بۇرىن بۇل باستاما مەنى قايدا اپاراتىنىن جانە جۇمىستىڭ ناقتى اۋقىمى قانداي ەكەندىگىن بىلمەدىم. ءبىراق قۇلشىنىس پەن جاستىق جىگەر وزدەگەنىن الدى، مەن كەلىسىم بەردىم.
بىلەسىز بە، مەن ءقازىر كومپانيانىڭ وكىلى رەتىندەگى العاشقى قادامدارىمدى ەسكە العانىما وتە قۋانىشتىمىن. مەنىڭ العاشقى ساتىلىمدارىمدى باستان وتكەرگەنىم ءالى ەسىمدە. مەن ادامدارعا ۇسىناتىن سۇزگىلەردىڭ قايدا جانە قاي جەردە ورنالاسۋى كەرەكتىگىن ءتىپتى بىلمەۋشى ەدىم.
العاشقى ساتىپ الۋشىلارىمدى مەنىڭ مىقتى وقىتۋشىلار بولدى دەپ ايتا الامىن. مەندە ساتۋ تاجىريبەسى دە، بۋحگالتەرلىك ەسەپ جانە تاپسىرىس بەرۋشىلەرمەن ءوزارا قۇقىقتىق قاتىناس تۋرالى ءبىلىم بولمادى. مەن مۇنىڭ ءبارىن جۇمىس بارىسىندا ۇيرەندىم. كۇن سايىن جاڭا ءبىلىم اعىنمەن اعىپ جاتتى، مەن ونى يگەرۋگە ارەڭ ۋاقىت تاپتىم جانە ونى بىردەن قولدانۋعا تۋرا كەلدى.
ەمتيحاندارعا دايىندالۋعا ۋاقىت بولمادى، كۇن سايىن وقىتۋ جانە ساتۋ تۇرىندەگى ەمتيحان بولدى.
بۇل جەردە مەن ءبىزدىڭ پولياك كوشباسشىمىز ستەفان دوباكتىڭ وسى جاعدايداعى ساۋاتتى ءتاسىلىن اتاپ وتكىم كەلەدى. ول ماعان بالىق ەمەس، قارماق بەردى – دايىن شەشىمدەر جوق. پولشادان تەك بىلىكتى اقپاراتتىق قولداۋ الا وتىرىپ، مەن «الاڭدا»، قالاي جانە نە ىستەۋ كەرەكتىگىن ۇيرەندىم. ول ماعان، ءوزىن-وزى جۇزەگە اسىرۋ دەگەن – باستى مۇمكىندىكتى بەردى دەپ ويلايمىن. مەنىڭ ادامي قاسيەتتەرىمە نازار اۋدارعانىنا ريزامىن، ويتكەنى مەندە ەشقانداي تاجىريبە بولعان جوق. ستەفان دوباك مەن ءۇشىن باسقارۋشىنىڭ ۇلگى-ونەگەسى بولدى. ول ماعان ەشتەڭەنى ماقساتتى تۇردە ۇيرەتكەن جوق. مەن ونىڭ ءارتۇرلى جاعدايلاردا قالاي ارەكەت ەتەتىنىن جانە نە ايتاتىنىن باقىلادىم. مەن ونىڭ ومىرمەن بايلانىسىن، ادامدارمەن قارىم-قاتىناسىن تۇسىنۋگە تىرىستىم. مەن ءوزىم جەتەكشى بولعان كەزدە، ۇقساس جاعدايلاردا ونىڭ مىسالدارى مەنىڭ ويىمدا پايدا بولا باستادى. ول مەنىڭ بيزنەس الەمىنە باعىتتاۋشىم بولدى، ون كىسىنىڭ تالىمگەرىم بولعانىنا مەنىڭ جولىم بولدى دەپ ايتا الامىن.
– ەرازاماتتىڭ ءىسى بولىپ سانالاتىن بۇل بيزنەستە گەندەرلىك ماسەلەلەر تۋرالى پىكىرلەر كەزدەستىردىڭىز بە؟
– ون جىل بۇرىن ءبىزدىڭ كوزقاراسىمىز قازىرگىدەن الدەقايدا كونسەرۆاتيۆتى بولدى. مەن ەرازاماتتارمەن ىسكەرلىك كەزدەسۋلەرگە كەلگەن كەزدەرىمدى كۇلىمسىرەپ ەسىمە تۇسىرەمىن، ولار كىپ-كىشكەنتاي جاس قىزعا اڭ-تاڭ بولىپ قاراپ: «وكىلدىكتىڭ ديرەكتورى ءسىز بە ەدىڭىز؟» دەپ قايتالاپ سۇراۋشى ەدى. مەن ءوزىمنىڭ قۇزىرەتتىلىگىمدى دالەلدەۋىمە تۋرا كەلەتىن ەدى. ەندى، ارينە، قازىرگى تاڭدا بىزدە ءبارى باسقاشا، مەنىڭ كاسىبىم مەن دارەجەم مۇنداي تاڭقالۋشىلىقتاردى تۋىنداتپايدى.
– ءوز بيزنەسىڭدى اشۋ، اسىرەسە ءوندىرىس قۇرۋ ۇلكەن ينۆەستيسيا قاجەت ەتەدى دەگەن پىكىر بار. تاۋەكەلگە ەتىپ قارجىڭىزدى بيزنەسكە سالدىڭىز با جانە ولار قانشالىقتى اقتالدى؟
– مەن ءوز تاجىريبەمنەن ايتايىن، ەڭ باستىسى – يدەيا مەن جۇمىس ىستەۋگە دەگەن ۇمتىلىس دەپ ايتا الامىن. ەڭ از مولشەردەگى قاراجاتپەن نەمەسە تىپتەن قاراجاتسىز دا باستاۋعا بولادى. مىسالى، العاشقىدا پولياك تارابى بىزگە جالاقى تولەپ، شاعىن كەڭسە – ءبىر كومپيۋتەر مەن تەلەفونى بار پاتەر جالدادى.
ءبىز ونىمدەرىمىزدى ساتا باستاعاندا، ءبىرىنشى جىلدىڭ ىشىندە ءبىز ءوزىمىزدى-وزىمىز قامتاماسىز ەتە باستادىق. جاستىق جىگەر مەن قۇلشىنىس قورقىنىشتان ارىلۋعا جانە ناتيجەگە قول جەتكىزە وتىرىپ، ءوز جۇمىسىمىزدى جاساۋعا كومەكتەستى. ءسىزدى نە كۇتىپ تۇرعانىن ناقتى بىلمەسەڭىز دە، ءسىز تەك قانا العا ۇمتىلاسىز!
– بۇگىنگى تاڭدا بيزنەستىڭ ەداۋىر بولىگى قيىن كەزەڭدەردى باستان وتكەرۋدە. كوروناۆيرۋس ءسىزدىڭ جاڭا اشىلعان زاۋىتتىڭ جۇمىسىنا قالاي اسەر ەتتى؟
– پاندەميا كەزىندە بىزگە كوبىرەك تاپسىرىس كەلە باستادى دەپ ايتا الامىن. بۇل كوروناۆيرۋسقا بايلانىستى كاسىپورىنداردىڭ جۇمىسىنا قويىلاتىن جاڭا تالاپتارعا جانە قاۋىپسىزدىككە جاۋاپ بەرەتىن كاسىپ يەلەرى مەن ينجەنەرلەردىڭ دەنساۋلىققا دەگەن كوزقاراسىنىڭ وزگەرۋىنە بايلانىستى.
ەگەر بۇرىن ينجەنەرلەر سۇزگىنى شاڭنان تازارتىپ نەمەسە جۋىپ عانا قويسا (بۇل ونىڭ سيپاتىنا اسەر ەتەدى)، بۇگىندە ونىڭ سالدارى قانداي بولاتىنىن تۇسىنەدى. بۇرىن سۇزگىلەردى ساتىپ الۋ كاسىپورىنداردىڭ قارجىلىق شىعىندارى تۇرعىسىنان ءجيى قاراستىرىلاتىن. بۇگىندە ولار ءوز قىزمەتكەرلەرىنىڭ دەنساۋلىعىن ءبىرىنشى ورىنعا قويدى. قوعامدا قالىپتاسقان جولعا قاراماستان ورىن الىپ جاتقان بۇل وزگەرىستەر ءبىزدى قۋانتادى.
ءبىز ماتەريالداردىڭ ەۋروپالىق ساپاسىمەن، جەدەل جەتكىزىلۋ مەرزىمىمەن جانە جاقىن ورنالاسۋىمەن ەرەكشەلەنەمىز، ويتكەنى قازاقستاندا 2019 جىلدان باستاپ ءوز ءوندىرىسىمىز بار. ءبىز قازاقستانداعى ونەركاسىپتىك سۇزگىلەردى ءبىرىنشى جانە بۇگىنگى تاڭدا جالعىز ءوندىرۋشى بولىپ تابىلامىز. بۇل بايلانىس ورناتۋعا جانە ساتىپ الۋشىلاردىڭ سۇراقتارىنا جەدەل جاۋاپ بەرۋگە كومەكتەسەدى، ءتىپتى كەرەك بولسا پولياك تاراپىمەن تەلەكوپىرلەر ۇيىمداستىرا الامىز.
الداعى جىلى ءبىز ەلىمىزدەگى ونەركاسىپتىك سۇزگىلەردىڭ جەتەكشى جەتكىزۋشىسى بولۋعا نيەتتىمىز.
– ەگەر ءسىزدىڭ مانسابىڭىزدىڭ باستاپقى كەزەڭىندە ءسىز قۇلشىنىس پەن ىنتا-جىگەردى باسشىلىققا الساڭىز، ءسىزدى ىسكەر ايەل رەتىندە جانە تۇلعا رەتىندە قالىپتاسۋعا نە تۇرتكى ەتەدى؟
– قازىرگى ۋاقىتتا مەن ءۇشىن ءوز بيزنەسىمدى عانا ەمەس، تۇتاستاي العاندا ءوزىمدى قايتا قاراۋ كەزەڭى كەلگەنىن اتاپ وتكىم كەلەدى. مەنىڭ تۇيىندەگەنىم – ءبىز ىستەي الامىز! مەن ىستەي الامىن!
ەگەر بۇرىن مەن الەمگە ءبىر نارسەنى دالەلدەگىم كەلسە، ەندى ءوزىم ءۇشىن دالەلدەيمىن. بۇگىنگى تاڭدا مەن ناعىز ۇلكەن بيزنەستى دامىتۋ جولىنا ءتۇستىم. مەن بۇعان دايىنمىن با دەگەن سۇراق قويا وتىرىپ، مەن «ءيا» دەپ سەنىمدى جاۋاپ بەرە الامىن. مەن بالا كەزىمنەن بەرى ۇلكەن نارسەنى ارماندايتىنمىن – اۋىلىم، اۋدانىم، وبلىسىم، ەلىم ءۇشىن ماڭىزدى نارسە جاساۋ. بالالىق ارماندارعا ورالىپ، ولاردى جۇزەگە اسىراتىن كەز كەلدى!
– ءار كاسىپكەر وقۋى كەرەك دەپ ويلايتىن كىتاپتى اتاساڭىز.
– مەنىڭ انام كىتاپحاناشى بولىپ جۇمىس ىستەدى، ارينە، ءبىزدىڭ ۇيدە كىتاپقا تابىنۋشىلىق بار. ءبىزدىڭ ۇيدە كوپ وقيمىز جانە ءار ءتۇرلى ادەبيەتتەردى، الەمدىك كلاسسيكانى، ارينە، ءبىرىنشى كەزەكتە قويامىز.
كىتاپ وقۋ ارقىلى مەن ءارتۇرلى مادەنيەتتەرمەن تانىستىم جانە كىشكەنتاي كەزىمنەن كىتاپتاردا وقىعان وقيعالار بولعان جەردە بولۋدى ارماندايتىنمىن. سولاي «كۇلەتىن ادام»، «شەتتەتىلگەندەر» تۋىندىلارىن اۆتورى ۆيكتور گيۋگونىڭ وتانىن كوردىم، ميكەلاندجەلونىڭ ءومىرى تۋرالى وقىپ، فلورەنسياعا باردىم. ۆلاديسلاۆ رەيمونتتىڭ «ۋادە جەرى» جازىلعان قالادا وقىدىم.
كاسىپكەرلىكتى ەندى باستاۋشىلارعا ارنالعان بيزنەس كىتاپتاردان بودو شەفەردىڭ «قارجىلىق تاۋەلسىزدىككە جول» مەن مانكونىڭ «قارجىنى باسقارۋ»، سونداي-اق دەن كەننەديدىڭ «قاتال باسقارۋ: ادامداردى ناتيجەگە جۇمىس ىستەتۋ» شىعارمالارىن وقۋعا كەڭەس بەرەمىن. جۇمىسقا الۋ سۇحباتىندا مەنىڭ سۇيىكتى سۇراعىم وقۋدى ۇناتاسىز با؟ ءبىزدىڭ ەلدىڭ ادامدارى كوپ وقىپ ءبىلىمدى بولعاندارىن قولدايمىن، مۇنداي ادامدار ءاردايىم العا ۇمتىلىپ، ۇنەمى دامىپ، ەڭ باستىسى وزىمەن جۇمىس جاساپ وتىرادى.
– ءبىر جارىم جىل بۇرىن MyBusiness.kz رەداكسياسىنا بەرگەن سۇحباتىڭىزدا ءسىز ءوز وتباسىڭىزعا قالاعانىڭىزشا كوپ ۋاقىت بولە المايتىنىڭىزدى ايتتىڭىز. بۇل جاعداي بۇگىندە قالاي وزگەردى جانە وزگەردى مە؟
– يا، بۇگىنگى تاڭدا مەن تەپە-تەڭدىكتى تابا الدىم. جۇمىس كۇندەرى مەن جۇمىسپەن اينالىسامىن، دەمالىس كۇندەرى مەنىڭ وتباسىما تيەسىلى. بىلەسىز بە، بىزگە وسى التىن ورتانى قالاي تابۋعا بولاتىندىعىن ەشكىم ۇيرەتپەيدى. ادەتتە، ەكى قاراما-قارسى پىكىر بار – ءسىز ۇيدە وتىرىپ، بالالاردى تاربيەلەۋىڭىز كەرەك، نەمەسە ءسىز جۇمىس ىستەپ، دامۋىڭىز كەرەك.
ەگەر بيزنەستە مەنىڭ تالىمگەرىم بولعان بولسا، ال وتباسىلىق ومىردە ماعان ەشكىم بۇل پروسەستى ۇيلەسىمدى تۇردە قالاي ۇيىمداستىرۋعا بولاتىندىعىن تۇسىندىرمەدى. وتكەن جىلى، جەكە ويلارىمدى سارالاۋعا ارنالعان جىلى، مەن ۇنەمى تەك جۇمىسقا بەرىلىپ كەتپەۋ كەرەكتىگىن ءتۇسىندىم.
كوروناۆيرۋس مەنىڭ ويىمشا كوپتەگەن ادامداردى تەجەدى. قۇندىلىقتاردى جاھاندىق قايتا باعالاۋ بولدى. مەن ءوز ءومىرىمدى بولىكتەرگە بولمەي، ءوزىمدى تىڭداپ، ءومىر ءسۇرۋدىڭ قانشالىقتى ماڭىزدى ەكەنىن ءتۇسىندىم. بيزنەس، وتباسىم جانە مەنىڭ ىشكى تىلەكتەرىم – بۇل مەنىڭ بولىكتەرىم، سوندىقتان ولاردى بىر-بىرىنەن بولەك قاراستىرۋعا بولمايدى. ماقسات – ولاردى بىرىكتىرۋ، ۇيلەسىمدى سۋرەت قۇرۋ. بۇل ءۇشىن بارلىق رەسۋرستار ءبىزدىڭ قولىمىزدا.
مەن بۇل تۇسىنىككە بىردەن كەلگەن جوقپىن، 2020 جىلى جەكە ءوسۋدىڭ ءتۇرلى ادىستەرى مەن دياگنوستيكالىق بەلسەندى تۇردە زەرتتەۋلەرىنەن كەيىن كەلدىم. ەگەر مەن وسى ۋاقىتقا دەيىن ءوزىمنىڭ جەتىستىكتەرىمنىڭ شىڭىندامىن دەپ ويلاعان بولسام، بۇگىن ءبارى ەندى باستالىپ جاتقانىن ءتۇسىندىم. قازىرگى ۋاقىتتىڭ ۇلكەن پايداسى - مەن بارلىق ىس-ارەكەتتەرگە سانالى تۇردە قارايمىن. مەن ءوز سۇرانىستارىمدى قالاي دۇرىس قۇرۋعا بولاتىندىعىن ۇيرەندىم. دۇرىس سۇراۋدى نەمەسە دۇرىس تىلەۋدى بىلگەندە، جاۋاپتار مەن قاجەتتى ناتيجەلەر (ادامدار، جاعدايلار، مىسال رەتىندە) ءسىزدى وزىنە تارتا باستايدى. مەن بۇل دۇنيەنى باعىندىرۋدى ارمانداعان كىشكەنتاي قىزدى قايتادان وزىمنەن تاپتىم.
– وسى كىشكەنتاي قىزدىڭ اتىنان جاس كاسىپكەرلەرگە قانداي كەڭەس بەرەر ەدىڭىز؟
– ارمانىڭىزعا وپاسىزدىق جاساماڭىز، كورىڭىز، ارەكەت ەتىڭىز! البەرت ەينشتەين ايتقانداي: «ءومىر ۆەلوسيپەدپەن ءجۇرۋ سياقتى. تەپە-تەڭدىكتى ساقتاۋ ءۇشىن ۇنەمى قوزعالۋ كەرەك». الەمگە اشىق بولۋ كەرەك، ادامدارمەن ارالاسىپ، ۇنەمى ءبىلىم الۋ كەرەك.
ەگەر بىردەڭە بىلمەسەڭ، سۇراقتار قويۋدان قورىقپاۋ كەرەك. ەڭ اقىماق سۇراق - قويىلماعان سۇراق. ەڭ باستىسى – ەشقاشان اقشا ءۇشىن اقشا جاساماڭىز. پايدادان جوعارى ءسىزدىڭ ىشكى كۇيىڭىزگە جانە ءوزىڭىزدىڭ قۇندىلىقتارىڭىزعا بايلانىستى ماقسات تۇرۋ كەرەك. باسقاشا ايتقاندا، پولياك تىلىندە، ءبارى جاساندى بولادى. شىنايى بولىڭىزدار!
