ۇيقىداعى پارتيالار
كەز كەلگەن قوعام ءۇشىن پارتيالار حالىقتىڭ ساياسي بەلسەندىلىگىن ارتتىراتىن كاتاليزاتور قىزمەتىن اتقارۋى ءتيىس. ال بىزدە كەرىسىنشە. سايلاۋ تاياعاندا ساياسي پارتيالار ۇزاق ۇيقىلارىنان ويانىپ، ويدا-قىردا جۇرگەن سەركەلەرىن ىزدەستىرىپ، كەزەكتى قۇرىلتايىن وتكىزەدى. كەيدە سايلاۋ قارساڭىندا ىرىڭ-جىرىڭ باستالىپ، ءبىرى ولاي، ءبىرى بىلاي تارتىپ، سايلاۋشىنىڭ جۇيكەسىن ءجۇن قىلادى. ءتىپتى، كەيبىر ساياسي پارتيالاردىڭ ايماقتارداعى بەلسەندىلەرى استانا مەن الماتىدا الاڭسىز كۇن كەشىپ جۇرگەن سەركەلەرمەن ۇستاسىپ، حالىق الدىنداعى بەدەلىن جوعالتىپ جاتاتىنى دا جاسىرىن ەمەس.
ەلىمىزدەگى ساياسي كۇشتەردىڭ تەك سايلاۋ كەزىندە عانا توبە كورسەتىپ، ودان كەيىن قوعام نازارىنان ۇشتى-كۇيلى جوعالۋى اقپارات قۇرالدارىندا تالاي رەت تالقىلاندى. ءبىراق ەشقانداي وزگەرىس جوق. ءقازىر ءبىزدىڭ قوعامدا بيلىكشىل ساياسي پارتيالاردان گورى حالىقتىڭ الەۋمەتتىك ماسەلەلەرى ءۇشىن كۇرەسىپ جۇرگەن قوعامدىق ۇيىمداردىڭ بەدەلى زور.
«حالىققا باسپانا قالدىرايىق»، «انتيگەپتيل»، «جاسىل ەل»، «امان-ساۋلىق» سىندى قوعامدىق ۇيىمدار كەز كەلگەن ساياسي پارتيادان كەم جۇمىس ىستەپ جاتىر دەپ ايتا المايسىڭ.
بۇگىندە سايلاۋعا قاتىسىپ، باعىن سىناۋعا نيەتتەنگەن ساياسي ۇيىمدار ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسىنىڭ تالابىنان ءوتىپ، ساياسي دوداعا قاتىسۋى ءۇشىن قىرۋار جۇمىس ىستەيدى. وسىنداي قيىن «وتكەلدەردەن» وتكەن ساياسي پارتيالاردىڭ سايلاۋدان كەيىن ءۇنسىز قالۋى كوپشىلىكتىڭ رەنىشىن تۋعىزۋى زاڭدى.
ساياسي ەنجارلىق
بۇگىندە قازاقستاننىڭ ساياسات ساحناسىنداعى قويىلىمدارعا قاتىسىپ جۇرگەن ساياسي پارتيالاردى ءۇش توپقا ءبولىپ قاراستىرۋعا بولادى.
ءبىرىنشى توپقا – ساياسي دودادا قارا ءۇزىپ ءبىرىنشى كەلەتىن «نۇر وتاننىڭ» تازا ءوزىن جاتقىزۋعا بولادى.
ال ەكىنشى توپقا – «اق جول»، «بىرلىك»، «اۋىل» جانە «قازاقستاننىڭ حالىقتىق كوممۋنيستىك» پارتياسى سىندى بيلىكشىل پارتيالاردى جاتقىزار ەدىك.
ءۇشىنشى توپقا – سايلاۋ سايىن جامباسى جەر يىسكەپ، قورعانسىزدىڭ كۇنىن كەشەتىن جارماحان تۇياقباي باسقاراتىن جالپىۇلتتىق سوسيال-دەموكراتيالىق پارتياسىن جەكە-دارا جايعاساتىنى ءسوزسىز.
ەلىمىزدەگى سوڭعى ونداعان جىلدارداعى ساياسي احۋالدى وي ەلەگىنەن وتكىزگەن ادام ەلدە بيلىكتىڭ پارتياسىمەن تاباندى تۇردە كۇرەسە الاتىن رەسمي وپپوزيالىق پارتيانىڭ جوق ەكەنىن بايقار ەدى. بۇل رەتتە جارماحاننىڭ جسدپ-نىڭ سويىلىن سوعىپ جۇرگەن قاۋىم رەنجىمەي-اق قويسىن.
بىزدە تازا وپپوزيسيالىق پارتيانىڭ بولماۋىنىڭ ءبىرتالاي سەبەپ-سالدارى بار. ونىڭ بارىنە توقتالىپ، ءتۇسىندىرىپ جاتۋعا ءبىراز ۋاقىت قاجەت. اقىر ايتقان سوڭ، بىر-ەكى سەبەبىنە توقتالا كەتەيىك.
ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە قازاقستاندا تازا وپپوزيسيالىق پارتيانىڭ بولۋىنا بيلىك مۇددەلى ەمەس. ەكىنشىدەن، وزدەرىن وپپوزيسيالىق كۇشتەردىڭ بەلسەندىلەرى سانايتىن توپ ساياسي كۇرەس جۇرگىزۋگە ەنجار.
سودان كەيىن وپپوزيسيالىق كۇشتەر ۇلت، ءتىل ماسەلەسىنە كەلگەندە ۇدايى پىكىر قايشىلىقتارىمەن بەتپە-بەت كەلەدى. بۇل ەندى وپپوزيسيالىق كۇشتەردىڭ ەڭ ءالسىز تۇسى دەسەك بولادى.
ايتالىق، وزدەرىن وپپوزيسيونەر سانايتىن مۇحتار شاحانوۆ پەن ەۆگەنيي ءجوۆتيستىڭ ۇلت، تىلگە قاتىستى وي-پىكىرلەرى ەشقاشان سايكەسپەۋى مۇمكىن. ە.ءجوۆتيستى بىلاي قويىپ، ج.تۇياقبايدىڭ وزىنە ۇلتقا قاتىستى ماسەلەنى توتەسىنەن قويساق، ءيى قانعان بىلعارىداي بىلق-سىلق ەتە قالۋى مۇمكىن. ءوز كەزەگىندە مۇنى بيلىكتىڭ سويىلىن سوعۋشىلار ءتيىمدى پايدالانىپ جۇرگەنى بەلگىلى.
جاڭا ساياسي ترەند
كۇنى كەشە عانا اتاقونىسقا ات باسىن بۇرعان ورالمانداردىڭ اراسىنان شىققان بەلسەندى ازاماتتار «نۇر وتان» پارتياسىنا مۇشە بولىپ، ماجىلىسكە وتۋگە ارەكەتتەنىپ كوردى. ءبىراق «نۇر وتان» پارتياسى جاريالاعان تىزىمنەن بىردە-بىر ورالماننىڭ ءاتى-جونىن كەزدەستىرە المادىق. بىلگىشتەر قانداستارىمىزدىڭ ماسەلەسىن وزگە دەپۋتاتتار دا كوتەرىپ، جوعارىعا جەتكىزە الاتىنىن ايتىپ، جۇزدەگەن مىڭ ورالماننىڭ كەۋدەسىندە جانعان ءۇمىت وتىن ءوشىرىپ تىندى.
ءيا، ورالماننىڭ ماسەلەسىن كەز كەلگەن دەپۋتات كوتەرەتىنىن ءبارىمىز بىلەمىز. وكىنىشكە قاراي، بيلىكتى باۋىرىنا باسقان «نۇر وتان» پارتياسى ورالمانداردىڭ ەلىمىزدە ساياسي كوزقاراسى قالىپتاسقان ساياسي توپ رەتىندە مويىنداعىسى كەلمەدى. ءوز باسىم ورالمانداردىڭ دەپۋتاتتىق مانداتقا يە بولۋى ماڭىزدى ۇلتتىق ماسەلە دەپ قاراستىرار ەدىم.
ورالمانداردىڭ ساياسي ويىننان سىرت قالۋىنان ەلىمىزدەگى ساياسي پارتيالاردىڭ ۇلتتىق ماسەلەگە ءالى دە بولسا بەي-جاي قارايتىنىن بايقاعانداي بولدىق.
بۇل رەتتە سايلاۋدىڭ مەرزىمىنەن بۇرىن، كەزەكتەن تىس ءوتۋى دە ەلىمىزدەگى ورالمانداردىڭ ءبىر ماقساتقا توپتاسىپ، ۇلكەن كۇشكە اينالعانىن قوعامدىق ورتاعا دالەلدەپ ۇلگەرە الماعانىن مويىنداۋىمىز كەرەك.
ەگەر «نۇر وتاننىڭ» قاتارىندا انشى-ارتىستەرمەن بىرگە ءبىرلى-جارىم ورالماندار دا ۇمىتكەر رەتىندە ۇسىنىلعاندا بيلىك پارتياسى قاراپايىم حالىقتىڭ سىنىنا ۇشىراماس ەدى.
ءبىر قىزىعى وسى جولعى ساياسي ناۋقان بارىسىندا بيلىكشىل، وپپوزيسيالىق كۇشتەردى ايتپاعان كۇننىڭ وزىندە وزدەرىن ۇلتشىل سانايتىن توپتاردىڭ وزدەرى ورالماندار اتىنان ءۇن قاتقان ازاماتتاردىڭ وي-پىكىرىنە ءتيىستى دەڭگەيدە قولداۋ كورسەتە الماعانى ءبىزدى تاڭىرقاتتى. بۇل ارينە، مۇحتار شاحانوۆ باستاعان توپقا ۇلكەن سىن بولعانى انىق.
سايلاۋ سايىن جەڭىلەتىن جسدپ-نىڭ سەركەسى ج.تۇياقباي وسى ورالمانداردى قاتارعا تارتىپ، حالىق الدىندا ءبىراز ساياسي ۇپاي جيناپ قالۋى كەرەك ەدى (ويتكەنى ولاردىڭ جوعالتاتىن ەشتەڭەسى جوق ەدى).
وكىنىشكە قاراي، ۇلتتىق ماسەلەگە كەلگەندە كىبىرتىكتەپ قالاتىن جاكەڭ بۇل جولى دا باياعى ادەتىنە باسىپ، ءۇنسىز قالدى. ورالمانداردى قاتارعا تارتقان جالعىز عانا «اۋىل» پارتياسى بولدى.
ال وتكەن سايلاۋدا الاشتىڭ اتىن جامىلىپ، حالىققا وزدەرىن سولاردىڭ ءىزباسارى رەتىندە كورسەتۋگە تىرىسقان «اق جولدىڭ» قانشالىقتى «الاششىل» ەكەنىن وسى جولى بايقادىق. كەز كەلگەن ورالمان دەپۋتاتتىق مانداتقا يە بولسا، ءماجىلىستىڭ مىنبەسىندە ۇلت ماسەلەسىن كوتەرىپ، ءتىلدىڭ سويىلىن سوعاتىنى انىق. سوندىقتان ورالمانداردىڭ ساياسي تۇرعىدان بەلسەندىلىك تانىتۋىن ۇلتتىق سەرپىلىس دەپ باعالاۋىمىز كەرەك.
الداعى سايلاۋلاردا ورالمانداردىڭ بەلسەندىلىگى ساياسي ترەندكە اينالاتىنى ءسوزسىز. ويتكەنى بۇل – بەلسەندىلىكتىڭ استارىندا تابيعي دامۋ، راسىمەن دە... شەگىنە جەتكەن دۇنيە بار ەكەنىن بايقايمىز. الداعى ۋاقىتتا بەلسەندى قانداستارىمىزدىڭ ارەكەتىنەن بيلىك پەن ساياسي كۇشتەر وي ءتۇيۋى كەرەك.
ال ورالماندار دا وزدەرىنىڭ وسى جولعى ارەكەتتەرىن سالماقتى تۇردە بايىپتاپ، كەلەسى سايلاۋلارعا ءتاس-تۇيىن دايىندالعانى ابزال. ولار قولداۋشىلارى مەن باقتالاستارىن ايقىنداپ الۋى شارت.
ال بيلىك بولسا ەلىمىزدەگى قانداستارىمىزدىڭ ماسەلەسىن زەينەتكەرلىك جاسقا جەتكەن تالعات ماماشيەۆتىڭ كومەگىمەن شەشىپ تاستاي المايتىندارىن ءتۇسىنۋى ءتيىس.
بۇل رەتتە قاۋىمداستىقتىڭ باسىنا بەلسەندى قانداستارىمىزدى تارتىپ، قوعامدىق ۇيىمنىڭ بەدەلىن كوتەرۋگە كۇش سالسا، بيلىك كوپ ۇتاتىنى انىق. ارينە، مۇنىڭ ءبارىن بايىپتايتىن بيلىك بولسا.
نۇرلان جۇماحان
