اۋا رايىنىڭ وزگەرۋى، جاز بەن قىستا تەمپەراتۋرانىڭ شەكتەن تىس اۋىتقۋى – اۋىل شارۋاشىلىعى داقىلدارىنىڭ ءونىپ وسۋىنە كەرى اسەرىن تيگىزۋدە. اسىرەسە قازاقستاننىڭ وڭتۇستىك ايماقتارىندا اۋا تەمپەراتۋراسىنىڭ نورمادان تىس جوعارى بولۋى داقىلداردىڭ ونىمدىلىگىنىڭ تومەندەۋىنە اكەپ سوعىپ جاتقانى جاسىرىن ەمەس. ەلىمىزدە قۇرعاقشىلىققا ءتوزىمدى، جوعارى ءونىمدى داقىلداردى وندىرىسكە تەزىرەك ەنگىزۋ – ماسەلەنى شەشۋدىڭ ەڭ ءتيىمدى جولى.

 ارنايى جۇرگىزىلگەن زەرتتەۋلەر ناتيجەسى كورسەتكەندەي، داقىلداردى ءوسىرۋ  تەحنولوگياسىن قاتاڭ ساقتاعان جاعدايدا سۋدان ءشوبىنىڭ جاسىل سالماعىنىڭ ونىمدىلىگى گەكتارىنا 40 تونناعا جەتسە، افريكالىق تارىنىڭ جاسىل سالماعىنىڭ ونىمدىلىگى 40 تونناعا دەيىن، ال ءدان ونىمدىلىگىن سايكەسىنشە گەكتارىنا 1،7 جانە 2،2 تونناعا دەيىن جەتكىزۋگە بولادى ەكەن.

اتالعان داقىلدى ەلىمىزدە ءوسىرۋ ءۇشىن جىل سايىنعى داقىلدىڭ ەكسترەمالدى اگروەكولوگيالىق جاعدايعا قالىپتاسۋىنا وراي الداعى ۋاقىتتا شارۋالار سۋدان شوپتەرى مەن افريكالىق تارى داقىلدارىن بارىنشا وندىرىسكە ەنگىزۋ كەرەك.

كليماتتىڭ وزگەرۋى، توپىراق پەن تابيعي رەسۋرستاردىڭ توزۋى، شولەيتتەنۋ، سۋ تاپشىلىعى جانە ءجيى قۇرعاقشىلىق، ەنەرگەتيكالىق شيكىزاتتىڭ تابيعي قورىنىڭ ازايۋى الەمدىك دەڭگەيدە دە، ۇلتتىق دەڭگەيدە دە ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىنە قاۋىپ-قاتەر ءتوندىرىپ وتىر.

قازاقستاننىڭ كليماتىنىڭ تەمپەراتۋراسى جىلدان جىلعا جوعارىلاپ بارادى، ياعني 1961-1990 جىلدار ارالىعىندا ورتاشا ۇزاق مەرزىمدى اۋا تەمپەراتۋراسىن 1991-2020 جىلدار ارالىعىنداعى جاعدايمەن سالىستىرعاندا ەل اۋماعىندا ورتاشا جىلدىق تەمپەراتۋرانىڭ ورتاشا كورسەتكىشى 0،9 گرادۋسقا ۇلعايعانىن كورسەتەدى.

بۇۇ دامۋ باعدارلاماسى 2020-2039 جىلدار ارالىعىنداعى قازاقستانداعى كليماتتىڭ وزگەرۋى جايىنداعى بولجامدارىنا سايكەس، تەمپەراتۋرانىڭ جىل سايىنعى 1،7-1،9 گرادۋسقا، ال 2040-2059 جىلدار ارالىعىندا جىل سايىن 2،4-3،1 گرادۋسقا كوتەرىلەدى دەپ بولجاۋدا.

جاھاندىق كليماتتىڭ وزگەرۋى، توپىراق پەن تابيعي رەسۋرستاردىڭ توزۋى، شولەيتتەنۋ، سۋ جەتىسپەۋشىلىگى مەن قۇرعاقشىلىق، تابيعي ەنەرگيا قورلارىنىڭ قىسقارۋى قازاقستاننىڭ ازىق-تۇلىك جانە ەنەرگەتيكالىق قاۋىپسىزدىگىنە ءقاۋىپ توندىرەدى.

قۇرعاقشىلىققا وتە ءتوزىمدى، ونىمدىلىگى جوعارى، ەلىمىزدىڭ بارلىق اۋماعىندا وسەتىن داقىلداردى ءوسىرۋ ماسەلەلەردىن شەشۋدىڭ ەڭ ءتيىمدى جولى بولىپ تابىلادى.

وسىلايشا، ورتالىق ازيادا سۋدان ءشوبى مەن افريكا تارىسى سىندى قۇرعاقشىلىققا ءتوزىمدى جوعارى ءونىمدى داقىلداردى شارۋاشىلىقتارعا ەنگىزىپ، كليماتتىڭ جاھاندىق وزگەرۋىنىڭ سالدارىن شەشۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. سۋدان ءشوبى مەن افريكا تارىسى تروپيكالىق ايماقتاردا وسەتىن، قۇرعاقشىلىققا جانە ىستىققا ءتوزىمدى وسىمدىك.

بۇل باعىتتاعى زەرتتەۋ جۇمىستارى ق ر ءاشم-نىڭ 267 بيۋدجەتتىك باعدارلاماسى بويىنشا، ۆR10764908 «قازاقستان وڭىرلەرى ءۇشىن ءوسىرۋدىڭ ءارتۇرلى تەحنولوگيالارىن سالىستىرمالى زەرتتەۋ نەگىزىندە وڭدەۋ تەحنولوگياسىنىڭ ەلەمەنتتەرىن، سارالانعان قورەكتەنۋدى، وسىمدىكتەردى قورعاۋ قۇرالدارىن جانە رەنتابەلدى ءوندىرىس ءۇشىن تەحنيكانى قولدانا وتىرىپ، اۋىل شارۋاشىلىعى داقىلدارىنىڭ (ءداندى، ءداندى-بۇرشاق، مايلى جانە تەحنيكالىق داقىلداردى) ەگىنشىلىك جۇيەسىن ازىرلەۋ» باعدارلامالىق-نىسانالى قارجىلاندىرۋ شەڭبەرىندە ورىندالىپ جاتقان جۇمىستارعا نەگىز بولدى.

2015 جىلدان بەرى عىلىمي جوبالاردىڭ ناتيجەلەرى بويىنشا سۋدان ءشوبى مەن افريكا تارىسىن قاتاڭ كليماتقا بەيىمدەۋ ماقساتىندا ەكولوگيالىق سورت سىناۋ جۇرگىزىلە باستادى. بىرنەشە جىلدان بەرى جۇرگىزىلگەن سىناما ناتيجەسىندە قۇرعاقشىلىققا ءتوزىمدى سورتتار ىرىكتەلدى. بۇل مال ازىعى رەتىندە قۇنارلى، جوعارى ءونىمدى، تۇزعا ءتوزىمدى داقىلداردىڭ ءبىرى.

مال ازىعى ءۇشىن وسىرىلگەن سۋدان ءشوبى مەن افريكا تارىسى كوك مايسا ءشوبىن جاز بويى 2-3 رەت ورىپ، مالدى ازىقتاندىرۋعا، داندەرىنىڭ ءسۇت بولىپ ءپىسۋ مەزگىلىندە سۇرلەم دايىنداۋعا، قىسقى ءشوپ رەتىندە جانە دانگە پايدالانۋعا بولادى.

سونىڭ ىشىندە ءسۇت كەشەندەرىندەگى ساۋىن سيىرلار ءۇشىن اتالعان داقىلدار تاپتىرماس ازىق بولادى. بۇل – داقىل قۋاڭشىلىققا عانا ءتوزىمدى ەمەس، سونىمەن قاتار وزگە ءداندى-داقىلدارعا قاراعاندا اۋرۋلار مەن زيانكەستەرگە دە ءتوزىمدى ەكەنىن ايتا كەتۋىمىز كەرەك.

تاناپتىق تاجىريبەلەردىڭ ناتيجەلەرى كورسەتكەندەي ەكى ورىمدا گەكتارىنان 42،4-50،5 تونناعا دەيىن كوك بالاۋسا مال ازىعىن الۋعا بولادى. بۇگىندە اۋىلشارۋاشىلىق سالاسى ءۇشىن تاپتىرماس جاڭا داقىلدى شارۋالار جاپپاي قولدانۋدى كوزدەپ وتىر.

وسى ۋاقىتقا دەيىن ەلىمىزدە سۋدان ءشوبى مەن افريكا تارىسى كەڭىنەن قولدانىلا قويعان جوق. وسىعان بايلانىستى ونى شەشۋ جولدارىنىڭ ءبىرى – جاسىل سالماعى جوعارى، كوپ ماقساتتى مۇمكىندىكتەرى شەكسىز، قورشاعان ورتانىڭ قولايسىز فاكتورلارىنا بەيىمدەلگەن سۋدان ءشوبى مەن افريكا تارىسىنىڭ ونىمدىلىگى جوعارى سورتتارىن جەتىلدىرۋ.

قازاقستاننىڭ وڭتۇستىك-شىعىسىندا قۇرعاقشىلىققا ءتوزىمدى داقىلدار (سۋدان ءشوبى جانە افريكالىق تارى) بيوماسسا مەن استىقتىڭ جوعارى ءونىمىن قامتاماسىز ەتەتىن ساپاسى جاعىنان جوعارى ءونىمدى، باعالى مال ازىقتىق داقىلدار بولىپ تابىلادى.

زەرتتەۋ ناتيجەلەرى بويىنشا ءوسىرۋ تەحنولوگياسى قاتاڭ ساقتالعان جاعدايدا سۋدان شوبىنەن 450 س/گا دەيىن جانە افريكالىق تارىدان 400 س/گا دەيىن جاسىل سالماعىنىڭ ءونىمى، ءدان ونىمدىلىگى بويىنشا گەكتارىنا 17-22 سەنتنەرگە دەيىن ءونىم الىندى.

مال شارۋاشىلىعى سالاسىن قاجەتتى ازىقپەن قامتاماسىز ەتۋ جانە شالعىندار مەن جايىلىمداردى ءتيىمدى پايدالانۋ ماقساتىندا زەرتتەۋگە الىنعان افريكا تارىسىمەن تۇراقتى جەمشوپ قورىن دايىنداپ، مال شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن وندىرۋدە ءتيىمدى داقىل ەكەنىن كورسەتتى.

اۋىل شارۋاشىلىعى اۋا رايىنىڭ قولايسىزدىعىنا ەڭ كوپ اسەر ەتەتىن سەكتورلاردىڭ ءبىرى بولىپ قالا بەرەدى. جىلدان جىلعا تەمپەراتۋرانىڭ قالىپتان تىس جوعارىلاۋىنا بايلانىستى قازاقستاننىڭ وڭتۇستىك وڭىرلەرىندە قۇرعاقشىلىق باستالدى، بۇل اۋىل شارۋاشىلىعى داقىلدارىنىڭ ءونىمىنىڭ تومەندەۋىنە اكەلدى.

ەلىمىزدىڭ بارلىق اۋماعىندا وسۋگە قابىلەتتى اسا قۇرعاقشىلىققا ءتوزىمدى،  جوعارى ءونىمدى داقىلداردى وندىرىسكە كەڭىنەن ەنگىزۋ پروبلەمانىڭ ەڭ ءتيىمدى شەشىمدەرىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى.

قۇرعاق اۋماقتار ءۇشىن ەڭ پەرسپەكتيۆتى داقىلداردىڭ ءبىرى – سۋدان ءشوبى بولىپ تابىلادى. قازاقستاننىڭ وڭتۇستىك-شىعىسىندا قۇرعاقشىلىققا ءتوزىمدى داقىلدار (سۋدان ءشوبى) بيوماسسا مەن استىقتىڭ جوعارى ونىمدىلىگىن قامتاماسىز ەتەتىن جوعارى ءونىمدى، ساپاسى جاعىنان قۇندى جەمدىك داقىل بولىپ تابىلادى. ءوسىرۋ تەحنولوگياسىن ساقتاي وتىرىپ، جاسىل ماسسانىڭ ءونىمى 40 ت/گا سۋدان شوپتەرى مەن 40 ت/گا دەيىن مال ازىعىن وندىرۋگە بولادى. ال  افريكا تارىسىنان 1،7 ت/گا دەيىن جانە 2،2 ت/گا دەيىن ءدان الۋعا مۇمكىندىك بار.

گۋليا قۇنىپيايەۆا، قازاق ەگىنشىلىك جانە وسىمدىك شارۋاشىلىعى عزي اعا عىلىمي قىزمەتكەرى، ا.ش.ع. كانديداتى

دەرەككوزى: "قالا مەن دالا" گازەتى