حودج سانكسيا سالۋ كەرەك دەگەن ونشاقتى ادامنىڭ اتىن اتاپ، ولار ۇرلانعان اقشانى زاڭداستىرۋعا ارەكەت جاساپ جاتقانىن جەتكىزدى.
ول بريتان بيلىگىنەن قازاقستانداعى، الەمدەگى سوڭعى احۋالدارعا بايلانىستى ءوز ەلدەرىندە بايلىقتارىن جاسىرىپ جۇرگەن قازاقستاندىق شەنەۋنىكتەرگە سانكسيا سالىپ، شوتتارىن بۇعاتتاۋدى سۇرادى.
مارگارەت ءحودجدىڭ مالىمەتىنشە، ۇلىبريتانيادا قازاقستاندىق ەليتا وكىلدەرىنىڭ جارتى ميلليارد فۋنت ستەرلينگتەن استام جىلجىمايتىن مۇلىگى بار. سونداي-اق، سومانىڭ شامامەن 330 ميلليون فۋنت ستەرلينگى نازاربايەۆتار كلانىنا تيەسىلى.
مارگارەت حودج سويلەگەن سوزىندە نۇرسۇلتان نازاربايەۆ پەن وتباسى مۇشەلەرىنىڭ، ونىڭ ماڭايىنداعى جاقىن ادامدار مەن وليگارحتاردىڭ اتتارىن اتاپ، ولاردىڭ قالاي بايىعاندارىنا قىسقاشا توقتالدى.
سونداي-اق، ول شەتەلدەگى كوررۋپسيانى اشكەرەلەۋ ارقىلى، ۇلىبريتانيانىڭ «ماسقارا بولعان» زاڭ بۇزۋ ارەكەتتەرىنىڭ ءرولىن ايقىنداعىسى كەلەتىنىن جەتكىزدى. مارگارەت قازاقستاننىڭ ورتالىق ازياداعى ەڭ باي ەلدەردىڭ ءبىرى ەكەنىن دە اتاپ ءوتتى.
«كەڭەس وداعىنىڭ ىدىراۋىنان كەيىن تاۋەلسىزدىگىن العان ورتالىق ازياداعى كوپۇلتتى، تابيعي رەسۋرستارعا باي قازاقستان مەملەكەتىنىڭ قۇرىلعانىنا دا 30 جىل ءوتتى.
اتالعان جىلدار ارالىعىندا قازاقستان كەيبىر كورسەتكىشتەر بويىنشا ەداۋىر تابىسقا جەتتى. ونىڭ ءجىو-نىڭ ءوسىمى رەسەيدى قوسقاندا ماڭايىنداعى كورشىلەس ەلدەردىڭ ءبىرازىنان وزىق تۇر. ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيى جوعارى، 2010 جىلدارعا دەيىن قازاقستاندا ساياسي تۇراقتىلىق بار سياقتى كورىندى.
ءبىراق قازاقستان تاريحىنىڭ الەمگە بەيمالىم قىرلارى دا بار.
ەلدى حالىقتان ۇرلاعان اقشا ارقىلى بايىعان كلەپتوكراتيالىق ەليتا باسقارادى.
2019 جىلعا دەيىن ونىڭ اۆتوكراتيالىق ديكتاتورى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ بولدى. قازاقستاندا بار-جوعى 162 ادام بايلىقتىڭ 55% يەلەنىپ وتىر، ولاردىڭ كوپشىلىگى نازاربايەۆتىڭ وتباسى مۇشەلەرى مەن ولاردىڭ جاقىندارى.
ەلدىڭ ادام قۇقىقتارى سالاسىنداعى بەدەلى ناشار جانە ب ا ق سالاسىندا بوستاندىق از. جاقىندا Chatham Houseء-تىڭ جاساعان ەسەبى قازاقستاندىق ەليتانىڭ ۇلىبريتانيادا جارتى ميلليارد فۋنت ستەرلينگتەن استام جىلجىمايتىن مۇلىككە يە ەكەندىگىن كورسەتتى.
بۇل سومانىڭ شامامەن 330 ميلليون فۋنت ستەرلينگى نازاربايەۆتىڭ وتباسىنا تيەسىلى ەكەنىن كورسەتتى.
بولجام بويىنشا، 15 ميلليون فۋنت ستەرلينگكە ساتىلدى دەگەن ساننينگحيلل ساياباعى دا نازاربايەۆتىڭ كۇيەۋ بالاسىنىڭ يەلىگىندە»، – دەدى ول.
ول 2006 جىلى كلينتون اكىمشىلىگىندە مەملەكەتتىك حاتشىنىڭ حالىقارالىق قۇقىق قولدانۋ جونىندەگى كومەكشىسىنىڭ بۇرىنعى ورىنباسارى دجوناتان ۆينەردىڭ نازاربايەۆتىڭ جەمقورلىق ارەكەتى تۋرالى ايتقان ءسوزىن ەسكە سالدى.
«ۆيننەر «مەن ەركىن الەمدە نازاربايەۆ سياقتى ءوزىنىڭ سىبايلاس جەمقورلىعىمەن تانىمال كوشباسشىنى ەلەستەتە المايمىن. ءبىز ونىڭ سىبايلاس جەمقورلىق ارەكەتتەرىن 15 جىل بويى كورىپ كەلە جاتىرمىز» دەگەن.
ۇلىبريتانيا اتالعان ارەكەتكە كوز جۇمىپ، سىبايلاس جەمقورلىقتى ەلەمەي، قازاقستاندىق رەجيمنىڭ «لاس» اقشاسىن جۇمساۋىنا كومەكتەستى. اتالعان ماسەلەنىڭ ءقازىر وزەكتى بولۋىنا – جەمقورلىققا باتقان قازاقستاندىق ساياسي ەليتا ابدەن شەكتەن شىقتى. باستاپقىدا سۇيىتىلعان گاز باعاسىنىڭ كۇرت وسۋىنە بايلانىستى نارازىلىقتار تەز ارادا بيلەۋشى رەجيمگە قارسى بۇكىلحالىقتىق قوزعالىسقا اينالدى»، – دەدى ول.
...
پارتيا مۇشەسى سوزىنە دالەل رەتىندە نازاربايەۆتىڭ وتەلدەردەن بانكتەرگە دەيىنگى بارلىق سالىمىنىڭ $7،8 ميللياردتان كەم ەمەس اكتيۆتەرىن جاسىرعان «قايىرىمدىلىق» قورىن جاسىرىن تۇردە قالاي باسقاراتىنىن انىقتاعان «ۇيىمداسقان قىلمىس پەن سىبايلاس جەمقورلىقتى زەرتتەۋ جوباسىنىڭ» (OCCRP) مالىمەتتەرىن العا تارتتى.
بۇل جاھاندىق بايلىق 2020 جىلى ءىشىنارا قۇرىلعان ۇلىبريتانيادا تىركەلگەن Jusan Technologies حولدينگىنە تيەسىلى، دەدى.
سونداي-اق مارگارەت قاڭتار ايىندا قازاقستاندا ورىن العان قاسىرەتكە توقتالىپ، قۇربان بولعاندار مەن جاراقات العان، تۇرمەگە قامالعانداردى ەلدەگى رەجيمنىڭ رەپرەسسياسىنا ۇشىراعاندار دەپ سيپاتتادى.
شەنەۋنىكتىڭ ايتۋىنشا، سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەس جانە جاۋاپتى سالىق سالۋ جونىندەگى پارتياارالىق توپ كلەپتوكراتياعا قارسى ەۋروپا مەن امەريكانىڭ زاڭ شىعارۋ ورگاندارىنىڭ وكىلدەرىمەن ىنتىماقتاسپاقشى.
...
سونداي-اق، ول پالاتاداعى بايانداماسىندا قازاقستاندىق «كلەپتوكراتتارعا» جەكە-جەكە توقتالىپ شىقتى.
كلەپتوكراتتار كوشىن نازاربايەۆتىڭ قىزى –دينارا مەن كۇيەۋى تيمۋر قۇلىبايەۆ، ولاردىڭ سەرىكتەرى ارۆيند تيكۋ باستاپ تۇر.
2020 جىلى Financial Times قۇلىبايەۆتىڭ ءىرى مەملەكەتتىك قۇبىر كەلىسىمشارتتارى ارقىلى قالاي پايدا كورەتىنىنە قاتىستى قۇپيا سحەماسىن كورسەتكەن بولاتىن.
Forbes مالىمەتىنشە، كۇيەۋ بالانىڭ بايلىعى $2،9 ميللياردتى قۇراسا، ۇلىبريتانيادا كەم دەگەندە 60 ميلليون فۋنت ستەرلينگكە يە.
داريعا نازاربايەۆا مەن ونىڭ كۇيەۋى قايرات شارىپبايەۆتىڭ بايلىعى تۋىستارىنان كەم تۇسپەيدى.
ەكس-پرەزيدەنتتىڭ تۇڭعىش قىزىنىڭ Forbes $595 ميلليونعا باعالاعان يمپەرياسى وففشورلىق كومپانيالاردىڭ، قورلاردىڭ جانە تراستتاردىڭ كەرەمەت كۇردەلى جۇيەسىندە جاسىرىلعان.
«داريعانىڭ لوندونداعى قانداي بايلىققا الىنعانى بەيمالىم ءۇش يەلىگىنە قاتىستى سوت ءىسى قوزعالعان بولاتىن. ءبىراق Source Material زەرتتەۋشىلەرى داريعا ۇلىبريتانيانىڭ جوعارعى سوتىن «اداستىرعان بولۋى ابدەن مۇمكىن» ەكەنىن مالىمدەدى.
سونىمەن قاتار، شارىپبايەۆ قازاقستاندىق Bank RBK بانكىندە «نازاربايەۆتار وتباسىنىڭ بانكى» دەپ اتالعان $334 ميلليون الاياقتىقتىڭ بەنەفيسيارلارىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى»،-دەدى ول بايانداماسىندا.
داريعانىڭ ۇلى جانە بۇرىنعى بيلەۋشىنىڭ نەمەرەسى – ءنۇرالى الييەۆ تە كلەپتوكراتتار قاتارىندا.
الييەۆ 21 جاسىندا اتاسىنىڭ قۇرمەتىنە قويىلعان «نۇربانك» ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى، 22 جاسىندا باسقارما ءتوراعاسى بولىپ تاعايىندالدى.
ۇلىبريتانيانىڭ سوت قۇجاتتارى كورسەتكەندەي، 2008 جىلى ول كومپانيا ارقىلى بانكتەن $65 ميلليون نەسيە العان. بۇدان كەيىن دە ول تاعى ءبىر رەت نەسيە راسىمدەگەن.
ءنۇرالىنىڭ ادۆوكاتتارىنىڭ ايتۋىنشا، ول نەسيەگە العان قاراجاتىنىڭ ءبىر بولىگىنە بيشوپ داڭعىلىنان 39،5 ميلليون فۋنت ستەرلينگ تۇراتىن ءۇي ساتىپ العان.
...
بۇگىنگى تاڭدا مەملەكەتكە وپاسىزدىق جاسادى دەگەن كۇدىكپەن تەرگەۋدە وتىرعان ۇقك-نىڭ ەكس-باسشىسى كارىم ءماسىموۆ پەن ونىڭ سەنىمدى سەرىگى بانكير ايگۇل نۇرييەۆا دا بريتانيادا «ارام» اقشالارىن جاسىرىپ كەلۋشىلەردىڭ ءبىرى.
Ft حابارلاعانداي، ءماسىموۆتى بريتاندىق كومپانيالار پارا الدى دەپ ايىپتاعان. سونداي-اق، وعان Airbus تاراپىنان 45 تىكۇشاق ساتىپ العان كەزدە پاراقورلىققا جول بەردى دەگەن ايىپ تاعىلدى.
ال، نۇرييەۆا شۆەسيانىڭ Telia تەلەكوممۋنيكاسيالىق كومپانياسىنان جالپى كولەمى $64 ميلليون پارا العان دەگەن جانجالمەن تانىمال بولعان.
...
ۆلاديمير كيم – قازاقستانداعى ەڭ ءىرى وليگارح، ونىڭ بايلىعى شامامەن $4،3 ميللياردتى قۇرايدى. ول لوندون قور بيرجاسىندا ليستينگتەن وتكەن العاشقى قازاقستاندىق كومپانيا «Kazakhmys plc» باسقاردى.
Global Witnessء-تىڭ مالىمەتىنشە، كيم نازاربايەۆتىڭ سەنىمدى وكىلى. 2017 جىلى كيمنىڭ 18 جاسار قىزى كاميلا نايتسبريدجدە $60 ميلليونعا ءۇش پاتەر ساتىپ العان. ونىڭ سەرىگى ەدۋارد وگاي – «قازاقمىستىڭ» تەڭ يەسى.
…
جۇمباق بايلىعى $1،6 ميللياردتى قۇرايتىن كەڭەس راقىشيەۆ تا تالقىلاۋ تىزىمىندە بار.
ونىڭ بۇگىندە ۋكراينانىڭ بەيبىت حالقىنا قارسى سوعىستى «جيھاد» دەپ جاريالاپ، سانكسيالار قاۋپىندە تۇرعان شەشەنستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى رامزان قادىروۆتىڭ جاقىن سەرىگى ەكەنى دە ايتىلدى.
قۇنى $3 ميللياردتىق بەرمۋد كومپانياسىنىڭ جاسىرىن يەسى بولىپ كەلگەن ەنەرگەتيكا جانە مينەرالدىق رەسۋرستار مينيسترلىگىنىڭ ەكس-مينيسترى – ساۋات مىڭبايەۆ. شەنەۋنىكتىڭ ايەلى مەن ۇلىنىڭ ۇلىبريتانيادا جىلجىمايتىن مۇلىكتەرى بار بولىپ شىقتى.
…
«ۇشتىك» رەتىندە تانىمال الەكساندر ماشكيەۆيچ، پاتوح شودييەۆ جانە ولاردىڭ مارقۇم سەرىكتەسى (اليدجان يبراگيموۆ) التىن ۆيزا يەگەرلەرى. ولار Eurasian Natural Resources Corporation كومپانياسىنىڭ، اكسيالارى لوندون قور بيرجاسىندا باعالانعان قازاقستاندىق تاۋ-كەن ءوندىرۋ كومپانيالارىنىڭ باسشىلارى رەتىندە تانىمال.
2013 جىلى SFO ءىرى الاياقتىقپەن كۇرەسۋ باسقارماسى (Serious Fraud Office) افريكالىق ساياساتكەرلەر اتالعان ۇشتىككە پارا الدى دەپ ايىپ تاققاننان كەيىن، كومپانياعا قاتىستى قىلمىستىق تەرگەۋدى باستاعان (كومپانيانىڭ كونگودا اكتيۆتەرى مەن مىس كەنىشتەرى بار).
…
بايانداما كەزىندە نازاربايەۆ اپپاراتىنىڭ بۇرىنعى باسشىسى – بولات وتەمۇراتوۆتىڭ دا اتى اتالدى. وتەمۇراتوۆقا تيەسىلى Forbes Kazakhstan كاسىپكەردىڭ بايلىعىن $3،9 ميللياردقا باعالاعان.
سامۇرىق-قازىنا تاۋەلسىز ءال-اۋقات قورىنىڭ ەكس-توراعاسى احمەتجان ەسىموۆ. ەسىموۆ بۇرىنعى كۇيەۋ بالاسى عالىمجان ەسەنوۆكە بريتاندىق ۆيرگين ارالدارىنىڭ قۇپيا كومپانيالارى ارقىلى «قازفوسفات» اتتى كومپانيانى ساتىپ الۋ ءۇشىن نەسيە بەرىپ، لاۋازىمىن اسىرا پايدالانعان. ەكس- كۇيەۋ بالا بۇگىندە قازاقستاننىڭ ەڭ باي ادامدارىنىڭ ءبىرى.
…
ءبىرقاتار لاۋازىمدى قىزمەتتەر اتقارعان نازاربايەۆتىڭ قۇداسى – قايرات بورانبايەۆ تا بايلىعىن بريتانيادا ساقتاۋشىلاردىڭ ءبىرى. ونىڭ تۇركمەنستاننان كەلەتىن گاز قۇبىرىنا قاتىستى قارجى جىمقىرۋ داۋىنا قاتىسى بار.
قايراتتىڭ ۆيردجينيا-ۋوتەردە قۇنى $25،4 ميلليون فۋنت ستەرلينگ تۇراتىن ەكسكليۋزيۆتى جابىق كەشەنى، One Hyde Park-تا 60 ميلليون فۋنت ستەرلينگ تۇراتىن پاتەر جانە نايتسبريدجدە 15 ميلليون فۋنت ستەرلينگتەن اساتىن ءۇش ءساندى پاتەرى بار. ول مارقۇم ايسۇلتاننىڭ قايىن اتاسى.
…
سودان كەيىن الەكساندر كلەبانوۆ پەن ۇلى ياكوۆ. الەكساندردىڭ بايلىعى $374 ميلليوندى قۇرايدى. ول ورتالىق ازيا ەلەكتر ەنەرگەتيكالىق كورپوراسياسىن باسقارادى. كلەبانوۆ پەن ۇلى نازاربايەۆتىڭ قارجىلىق سەنىمدى وكىلدەرىنىڭ ءبىرى جانە داريعا نازاربايەۆاعا «تۇسىنىكسىز بايلىق» تۋرالى بۇيرىقتان اۋلاق بولۋعا كەڭەس بەرگەن دە وسى اكەلى-بالالىلار (وسى وردەر ارقىلى سوت كاپيتال مەن جىلجىمايتىن مۇلىككە تىيىم سالۋى مۇمكىن).
…
«Nur Otan»پارتياسىنىڭ جوعارى لاۋازىمدى تۇلعالارى – نۇرلان نىعماتۋلين، باۋىرجان بايبەك جانە مارات بەكەتايەۆتىڭ دا اتى اتالدى.
مارگارەتتىڭ سوزىنشە، ولار نازاربايەۆتىڭ جاقىن سەرىكتەستەرى جانە سىبايلاس جەمقورلىقتى قولداۋعا، ادام قۇقىقتارىن بۇزۋعا قاتىستارى بار بولعاندارى ءۇشىن جاۋاپقا تارتىلۋلارى ءتيىس.
…
ۇلىبريتانيا جوعارعى سوتى نازاربايەۆتىڭ كىشى قىزى ءاليا نازاربايەۆانىڭ كۇردەلى وففشورلىق قۇرىلىمدار ارقىلى، ونىڭ ىشىندە بريتان ۆيرگين ارالدارىندا ەلدەن $300 ميلليوننان استام قاراجات شىعارعانىنا باسا نازار اۋداردى.
بيزنەسمەن ايدان كارىبجانوۆتىڭ ەكس-ايەلىنىڭ «قازاقستاننىڭ ۇلتتىق تەلەكوممۋنيكاسيالىق كومپانياسىن ساتۋ ارقىلى بانكير رەتىندە ءوز جاعدايىن جاسادى، مەملەكەت ەسەبىنەن ساياسي بايلانىسى بار ينسايدەرلەرگە ۇلكەن پايدا اكەلەتىن مەملەكەتتىك اكتيۆتەردى جەكەشەلەندىردى» دەپ تاققان ايىبىن دا قاراستىرۋ كەرەكتىگى ايتىلدى. وففشورلىق قۇرىلىمدار ارقىلى ايتارلىقتاي جەتىستىككە جەتكەن نازاربايەۆتىڭ جيەندەرى — قايرات ساتىبالدى مەن سامات ءابىش تە اتالعان تىزىمنەن شەت قالمادى.
..
ءسوز سوڭىندا مارگارەت جەمقور ەليتاعا سانكسيالار سالۋ قازاقستاندا تۇبەگەيلى دەموكراتيالىق وزگەرىستەرگە اكەلمەيتىنىن، ءبىراق وسى ارقىلى «ارام جولمەن» كەلگەن اقشا مەن سىبايلاس جەمقورلىقپەن كۇرەسۋگە مىندەتتەمە العاندارىن بىلدىرگىلەرى كەلەتىنىن مالىمدەدى.
«لوندون مەن ءبىزدىڭ قارجىلىق قىزمەت كورسەتۋ سەكتورىمىزدىڭ بەدەلى ءقازىردىڭ وزىندە بۇزىلعان، ويتكەنى ۇلىبريتانيا «ارام» اقشاعا يۋريسديكسيا رەتىندە قاراستىرىلادى.
جىلدام ارەكەت ەتۋ ارقىلى ءبىز جاھاندىق ۇلىبريتانيا يدەياسىن قالپىنا كەلتىرىپ، وداقتاستارىمىزعا كلەپتوكراتتار مەن وليگارحتارعا باسپانا بەرمەيتىنىمىزدى كورسەتە الامىز»، – دەدى.
ايتا كەتسەك، ۋكراينانىڭ بەيبىت حالقىنا قاتىستى باسقىنشىلىق ارەكەت جاساعان رەسەي بيلىگىنە قاتىستى ەۋروپانىڭ ءبىرقاتار ەلدەرى مەن اقش ءبىرقاتار سانكسيالار سالدى.
سانكسيالار قاتارىندا ءىرى بيزنەسمەندەردىڭ ەسەپشوتىن بۇعاتتاۋ دا قاراستىرىلعان.
ايجان قالياسقار
