ءارىسى الەمنىڭ، بەرىسى قازاقتىڭ جادىندا قالۋدى كوزدەيدى ءدال وسى تۇرپاتتا. تاريحتا قالۋدى مانسۇق تۇتادى ول، تاريحتاعى ءرولى مەن ورنىن ايقىنداپ الۋ ءۇشىن دە تۇعىردان تۇسكەن جوق وسى كۇنگە دەيىن.
ساياساتتانۋشى ايدوس سارىم بيلىك تىزگىنىن توقايەۆقا تاپسىرىپ، ورىنتاعىن بوساتقان نازاربايەۆقا تاڭ قالعانىن جاسىرماپتى. ساراپشىنىڭ Carnegie.ru سايتىنا بەرگەن سۇحباتىن ىقشامداپ اۋداردىق.
"ءيا، تاڭعالعانىمدى نەسىن جاسىرايىن. 30 جىل بويى ەل بيلەگەن نازاربايەۆتىڭ بيلىكتى ءوز ەركىمەن تاپسىراعانى توسىننان ءتيدى. حالىق ءۇشىن دە، سىرت كوز ءۇشىن دە كۇتپەگەن شەشىم بولدى بۇل.
مويىندايىن، ءوز باسىم نازاربايەۆتىڭ بيلىكتى ەشقاشان، ەشكىمگە بەرمەسىنە سەنىمدى بولدىم، تاعىن تاستاپ كەتەرىنە كۇمانمەن قارادىم وسى كۇنگە دەيىن.
پوستكەڭەستىك كەڭىستىكتەگى وزگە باسشىلاردىڭ جۇرگەن جولىنا قاراپ، تۇيگەن تاجىريبەم ەدى بۇل. ولاردىڭ اراسىندا بيلىكتى بەيبىت جولمەن بەرگەندەرى نەكەن-ساياق ەدى.
ءبىزدىڭ كەڭىستىكتەگى تاريح ساباعىن تارازىلار بولساق: ەڭ قۇدىرەتتى دەگەن پرەزيدەنت بيلىكتى ءبىر ساتكە ۋىسىنان شىعارسا، سول ساتىندە السىرەيدى، سول ساتىندە شاتقاياقتايدى ول.
سودان دا شىعار شيرەك عاسىردان استام ۋاقىت ەل بيلەگەن نازاربايەۆتىڭ بيلىكتى باسقا بىرەۋگە تاپسىرىپ (ول ءوزىنىڭ سەنىمدى سەرىگى بولسا دا)، ءبىر ادامعا باعىنعان جۇيەنى سوگىلتىپ جىبەرەرىنە سەنۋ قيىن ەدى.
بيلىك قوعامدى تاڭعالدىرۋدان قالعان ەدى ودان بۇرىن. قوعامنىڭ قان-تامىرى ۇيىپ، قول-اياعى قاقساي باستاعان ەدى. سەرگۋ، سەرپىلۋ، سىلكىنۋ دەگەن ۇعىمدار ۇمىتىلا باستاعان-تۇعىن.
بيلىكتىڭ ەڭ باستى كەمشىلىگى دە، كىناراتى دا وسىندا جاتقان. تاڭعالدىم. تاڭعالدىق سول سەبەپتى – نازاربايەۆتىڭ شەشىمىنە. ول نەگە كەتتى؟ ول نەگە كەتۋ تۋرالى ۇيعارىمعا كەلدى؟
ەل بيلەۋدىڭ ۇزاقتىعى جونىنەن ەل باسشىلارى اراسىندا الدىڭعى ۇشتىكتە جۇرگەن نازاربايەۆتىڭ وتستاۆكاسىندا قانداي سىر بار؟ ونىڭ ورنىن بوساتۋىنا سىرتقى فاكتوردىڭ اسەر ىقپالى بولدى ما؟ ىشكى فاكتور شە؟
نازاربايەۆتىڭ سىڭايى سىرت كوزدىڭ قاس-قاباعىنا قاراپ شەشىم قابىلدايتىن ساياساتكەرگە ۇقسامايدى. تاعى ءبىر دوداعا ءتۇسىپ، ەل باسقارۋدىڭ ۇزاقتىعى جاعىنان قارا ءۇزىپ كەلسە تاڭعالماس ەدى ءدۇيىم جۇرت.
بۇعان بارسا ۇلكەن قاتەلىككە ۇرىنارىن سەزدى ول. نازاربايەۆ تاريحتان ساباق الدى. ونىڭ ورنىن بوساتۋىنا تاريحتىڭ اقتاڭداق پاراقتارى بىردەن-بىر سەبەپكەر بولدى. تاعى ءبىر سايلاۋعا تۇسەر نيەتى بولمادى ەمەس، بولدى ايتپەسە.
تاريح توقتاتتى ونى. تاريح تەجەۋ بولدى وعان.
تاريحي كىتاپتاردى، تاريحي تۇلعالاردى، پاتشالار مەن سۇلتانداردىڭ عۇمىرناماسىن تاۋىسا وقىعانىن نازاربايەۆتىڭ ءوزى تالاي مارتە ايتقان.
ولاردىڭ عۇمىر جولىن وي ەلەگىنەن وتكىزدى ول، قازىرگى قاتارلاستارىنا قارادى جانە دە. ءار جىلدارى دامدەسىپ، تۇزداسقان ۇزەڭگىلەستەرى بيلىكتەن قالاي، قانداي جاعدايعا كەتىپ جاتقانىنا كۋا بولدى ول.
ولارعا قاراپ ويلاندى. تولعاندى. تاريح تولقىندارى جاعاعا شىعارىپ تاستاعان سولاردىڭ تاعدىرىنان ساباق الدى.
نازاربايەۆتىڭ دەڭگەيىندەگى تۇلعالار تاريحتىڭ قاعابەرىسىندە قالعاندى قالامايدى. ول ءوزىن قازاقتىڭ ۆاشينگتونى، قازاقتىڭ اتاتۇركى، تاۋەلسىز قازاق ەلىنىڭ قابىرعاسىن قالاۋشى قايراتكەر رەتىندە كورەتىنىن ەشقاشان جاسىرعان ەمەس.
ءارىسى الەمنىڭ، بەرىسى قازاقتىڭ جادىندا قالۋدى كوزدەيدى ءدال وسى تۇرپاتتا. تاريحتا قالۋدى مانسۇق تۇتادى ول، تاريحتاعى ءرولى مەن ورنىن ايقىنداپ الۋ ءۇشىن دە تۇعىردان تۇسكەن جوق وسى كۇنگە دەيىن.
ىلگەرىدە ايتتىم، ول تاعى ءبىر سايلاۋعا تۇسسە دە، توپ جارار ەدى.
وسىدان ءتورت جىل بۇرىنعى 97 پايىز بولماسا دا، سوعان جەتەقابىل داۋىس جينار ەدى ول. ال 97 پايىزدان اسىپ جىعىلسا ءوز ىشىمىزدە دە، وركەنيەت تاراپىنان ابسۋرد دەپ باعالانار ەدى، البەتتە.
مۇنىڭ الدى ءجون بولعانمەن، ارتى سوقپاق بولارىن تارازىلادى. تىعىرىققا اكەپ تىرەيتىنىن ءتۇسىندى بۇل سەنارييدىڭ.
نازاربايەۆ ايگىلى مارگارەت تەچەردىڭ "رەفەرەندۋم ديكتاتورلاردىڭ سۇيىكتى ءىسى" دەگەن ەسكەرتۋىن استە ۇمىتقان جوق.
سايلاۋدان وزگە جول - ونىڭ ىشىندە رەفەرەندۋم وتكىزۋ، اتا زاڭدى وزگەرتىپ وكىلەتتىلىگىن سوزۋ دا اينالىپ كەلگەندە ابىروي اكەلمەس ەدى وعان. ءوز ىشىمىزدە الاي-تۇلەي تۋماسا دا، وركەنيەتتى الەم ەلدەن ىرگەسىن اۋلاق سالۋى ابدەن مۇمكىن ەدى بۇدان كەيىن. باتىستىڭ يزولياسياسىنا ۇشىراپ تىنار ەدىك، اقىر سوڭى.
باتىسپەن بايلانىستى ءۇزۋ رەسەي مەن قىتايدىڭ ءبولىس-تارتىسىنا قالۋ. اسىرەسە، كرەملدىڭ ءتۇرى جامان. وداقتاس بولسا دا ويى بۇزىق.
رەسەيدىڭ بوداۋىنا قايتا تۇسكەنىمىزدى نازاربايەۆ قالامايدى، قالاماعان دا.
كرەمل مەن استانانىڭ اراسىندا ات سابىلتىپ ءجۇرۋدى كوكسەمەيدى ول، كوكسەمەگەن دە. ءيا، ەكى ەلدىڭ اراسىنداعى ءبىرقاتار ينتەگراسيالىق يدەياعا ۇيىتقى بولدى. ءيا، مۇنىڭ سالدارىن دا، سازايىن دا تارتتىق.
باستىسى ەل امان، جۇرت تىنىش. قازاقتىڭ قاراباعى نەمەسە دونباسسى دەگەن قارۋلى كونفليكتىدەن ادامىز. ۇلتتىق مەملەكەت قالىپتاستىرۋدا تاۋەلسىزدىكتىڭ ءار جىلى قىمبات.
بۇعان تورەلىك ايتار ءبىز ەمەس تۇپتەپ كەلگەندە، كەلەر ۇرپاق ءادىل باعاسىن بەرەتىن بولادى ءالى. مۇنى نازاربايەۆ تا ءتۇسىنىپ وتىر. ونىڭ تاريحتاعى ورنىن تاۋەلسىزدىك تۇسىندا ومىرگە كەلگەن بۋىن، ونىڭ ىشىندە قازاق جاستارى تارازىلايتىن بولادى.
ون ويلانىپ، ءجۇز تولعاندى ول وتستاۆكاعا كەتپەي تۇرا. قازىرگى قيىنشىلىقتىڭ ءتۇپ-تامىرىنا ءۇڭىلدى. ۇعىندى.
حالىقتىڭ ءجۇنى جىعىلىپ، جاداپ-جۇدەگەنىن ساي-سۇيەگىمەن سەزدى. قوعامنىڭ نازاربايەۆ بيلىگىنەن قاجىعانىن اڭدادى العاش رەت. ءۇنسىز قارسىلاسقان قوعامنىڭ تۇبەگەيلى وزگەرگەنىن ءتۇسىندى ول.
جو-جوق، ونىڭ وتستاۆكاسى بيلىكپەن ءبىرجولاتا ات قۇيرىعىن ۇزىسكەنىن بىلدىرمەيدى. بيلىكتە قالۋ ءۇشىن دە كەتۋگە تۋرا كەلەرىن كەسىپ ءپىشتى. تاريحتاعى قازىرگى ورنىن قاز-قالپىندا ساقتاۋ ءۇشىن دە كەتۋ كەرەكتىگىنە كوزى جەتتى.
مۇنداي توقتامعا كەلۋ وڭاي سوققان جوق وعان. سول ءۇشىن دە ونىڭ بۇل شەشىمىن لايىقتى باعالاۋ قاجەت.
ازىرلەگەن، دۋمان بىقاي
