بۇل تۋرالى ازاتتىق راديوسى حابارلايدى.
ماۋسىمنىڭ 29-ى كۇنى موڭعوليادا پارلامەنت سايلاۋى ءوتتى. ءۇش پارتيا قاتىسقان سايلاۋدا موڭعوليا حالىق پارتياسى (ەلدى 1990 جىلدارعا دەيىن باسقارعان بۇرىنعى كومپارتيا مۇراگەرى، ماركستىك يدەولوگيادان باس تارتىپ، سوسياليستىك پارتياعا اينالعان، جۇرت «قىزىل پارتيا» دەيدى) پارلامەنتتەگى 76 ورىننىڭ 65ء-ىن الىپ، «بيلىك پارتياسى» اتاندى.
[caption id="attachment_17123" align="alignright" width="429"]
موڭعوليا پرەزيدەنتى ساحياگيين ەلبەگدورجدىڭ (الدا) پارلامەنت سايلاۋىنا داۋىس بەرىپ جاتقان ءساتى. ۋلاانبااتار قالاسى، 29 ماۋسىم 2016 جىل.[/caption]
ال وعان وپپونەنت بولىپ كەلە جاتقان، 1990 جىلدارى قۇرىلعان دەموكراتيالىق پارتيا («اردچيلسان نام» نە «اق پارتيا») اتىنان — 9 دەپۋتات، موڭعول حالىق-ريەۆوليۋسيالىق پارتياسى (بۇل ۇيىم «قىزىل پارتيادان» ءبولىنىپ شىققان) اتىنان — 1 دەپۋتات، دەربەس 1 دەپۋتات سايلاندى .
دەپۋتات بولعان ءۇش قازاق تا وسى ەلدەگى قازاقتار كوپ تۇراتىن بايان-ولگيي ايماعىنان: ءبىرى «اق پارتيادان» بولسا، ەكەۋى – «قىزىل پارتيادان».
پارلامەنتتەن نەبارى 9 ورىن العان دەموكراتيالىق پارتيا («اق پارتيا») اتىنان سايلانعان دەپۋتات — مۇرات داكەي.
— مالشى قاۋىم ەندى وزدەرى سايلادى. بۇعان دەيىن ەكى مارتە بيلىك باسىندا بولدىق. بالكىم وتكەن ءتورت جىلدا دۇرىس جۇمىس ىستەي الماعان بولارمىز، — دەيدى ول.
مۇرات داكەيدىڭ «بيلىك باسىندا بولدىق» دەۋىنىڭ سەبەبى – موڭعوليا 1990 جىلدارى پارلامەنتتىك رەسپۋبليكاعا اينالعان سوڭ پرەزيدەنت سايلاۋىنا پارلامەنت دەپۋتاتتارى عانا ءتۇسىپ، پرەزيدەنت قۇزىرى شەكتەلگەن.
اتقارۋشى بيلىك جۇيەسىن (جەرگىلىكتى بيلىكتى قوسا – رەد.) تولىق پارلامەنت جاساقتايدى. ياعني ۇكىمەتتى كوپشىلىك ورىنعا يە بولعان پارتيا قۇرادى (ورىن تەڭ بولعان جاعدايدا، كواليسيالىق ۇكىمەت قۇرىلادى).
[caption id="attachment_17124" align="alignright" width="418"]
موڭعوليا پارلامەنتىنە سايلانعان ەتنيكالىق قازاق مۇرات داكەي (سول جاقتا) جۋرناليسكە سۇحبات بەرىپ تۇر. [/caption]
مۇرات داكەي مۇشە بولىپ وتىرعان «اق پارتيا» 1996 جانە 2012 جىلعى سايلاۋدان سوڭ بيلىككە ەكى مارتە (ءبىر مەرزىم – 4 جىل) كەلگەن. ەندى بيلىكتەن «تولىق كەتكەندەرىن» ايتقان داكەي:
— قاسىمداعى كەيبىر جىگىتتەردىڭ دە جەڭۋگە مۇمكىندىكتەرى بولدى. ءبىراق ءبىر جاعدايلار ولاردىڭ جەڭىلۋىنە اسەر ەتتى، — دەيدى.
دەپۋتات ول «جاعدايلاردى» اشىپ ايتپادى.
«جەكەمەنشىك كومىر شاحتاسى بار ەكەنىن ايتقان» 53 جاستاعى مۇرات داكەي «1990 جىلداردان باستاپ جەكە كاسىپكەرمىن. ەندى دەپۋتات رەتىندە حالىقارالىق ماسەلەلەرمەن اينالىساتىن بولامىن» دەدى.
ال پارلامەنتكە «قىزىل پارتيا» اتىنان سايلانعان، «جاسىم 50ء-دىڭ ۇستىنە شىقتى» دەگەن بادەلحان ءقابدىسلام ۇلى بۇعان دەيىن دە (2008-2012) ءبىر مارتە بۇل قىزمەتتى اتقارعانىن ايتادى.
— 2012 جىلى بيلىككە «اردچيلسان» دەموكراتيالىق پارتياسى («اق پارتيا») كەلگەننەن كەيىن بيلىك قۇرامى تۇگەل اۋىسقان بولاتىن. ءبىراق ەكونوميكا ءوسىمى تومەندەپ كەتتى. حالىق تۇرمىسى ناشارلادى. ولاردىڭ باستى جەڭىلىسى – سوندا. ەندى بيلىك تاعى تۇگەل اۋىسادى — دەيدى دەپۋتات.
موڭعولياداعى ساياسي پىكىرتالاس
موڭعوليا بيلىگى سايلاۋ ارقىلى ءجيى اۋىسىپ تۇراتىندىقتان، ساياسي پىكىرتالاس سايلاۋ وتكەننەن كەيىن دە جالعاسا بەرەدى. بۇل ساياسي ديسكۋسسيا بايان-ولگيي ايماعىندا دا ءجۇرىپ جاتادى. ماسەلەن، مۇرات داكەي قارسىلاس پارتيا وكىلى بادەلحان ءقابدىسلام ۇلىنىڭ «ەكونوميكا ءوسىمى تومەندەپ كەتتى» دەگەن پىكىرىمەن كەلىسپەيدى.
— بايان-ولگيي ايماعى مال شارۋاشىلىعىمەن اينالىسادى. حالىقتىڭ جاعدايى جاقسى. نەگىزىنەن قىرداعى ەلدى ارالادىم. كەدەي دەگەن ۇيدە 200-دەن استام قوي بار. سايلاۋ دەگەن ءبىر جەڭىس، ءبىر جەڭىلىس قوي، — دەيدى ول.
[caption id="attachment_17125" align="alignright" width="396"]
جايلاۋدا مال باعىپ وتىرعان موڭعوليا قازاقتارى. فوتوگرافيا ءمادينا ماحامبەتتىڭ Facebook پاراقشاسىنان الىندى. 13 شىلدە 2013 جىل.[/caption]
— 2012 جىلى ەكونوميكالىق ءوسىم 12 پايىزدان اسقان ەدى. ال وتكەن جىلى («اق پارتيا» بيلىكتە بولعان ۋاقىتتى مەڭزەپ تۇر – رەد.) بۇل كورسەتكىش 2،3 پايىزعا قۇلدىرادى. مال ونىمدەرى قۇنى تومەندەدى. قازبا بايلىقتاردىڭ باعاسى ءتۇستى. حالىقارالىق بايلانىستار ناشارلادى. ەندى وسى ماسەلەردى قالىپقا كەلتىرۋمەن اينالىسامىز، — دەيدى «قىزىل پارتيا» وكىلى.ءبىراق بادەلحان ءقابدىسلام ۇلى مال ونىمدەرىنىڭ قۇنى بيلىككە «اق پارتيا» كەلگەننەن كەيىن تومەندەپ كەتكەنىن» ايتادى.
بادەلحان ءقابدىسلام ۇلى 2001-2005 جىلدارى بايان-ولگيي ايماعىنىڭ اكىمى بولعان. 2015 جىلى ەكونوميكا ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى قىزمەتىن دە اتقاردى.
«قىزىل پارتيا» اتىنان موڭعوليا پارلامەنتىنە دەپۋتات بولعان تاعى ءبىر ەتنيكالىق قازاق سولتان گومبىجايۇلىمەن تىلدەسۋ مۇمكىن بولمادى.
موڭعوليانىڭ ءبىر پالاتالى پارلامەنتى «ۇلى مەملەكەتتىك حۋرال» دەپ تە اتالادى.
ەلدەگى حالىق سانى — 2 ميلليون 736 مىڭ ادام. سانى 150 مىڭ دەپ شامالاناتىن ەتنيكالىق قازاقتار موڭعوليا حالقىنىڭ 5 پايىزى بولادى.
ماقالا اۆتورى، نۇرلان لاحان ۇلى
