Bul týraly Azattyq radıosy habarlaıdy.
Maýsymnyń 29-y kúni Mońǵolıada parlament saılaýy ótti. Úsh partıa qatysqan saılaýda Mońǵolıa halyq partıasy (eldi 1990 jyldarǵa deıin basqarǵan burynǵy kompartıa murageri, markstik ıdeologıadan bas tartyp, sosıalısik partıaǵa aınalǵan, jurt «Qyzyl partıa» deıdi) parlamenttegi 76 orynnyń 65-in alyp, «bılik partıasy» atandy.
[caption id="attachment_17123" align="alignright" width="429"]
Mońǵolıa prezıdenti Sahıagıın Elbegdorjdiń (alda) parlament saılaýyna daýys berip jatqan sáti. Ýlaanbaatar qalasy, 29 maýsym 2016 jyl.[/caption]
Al oǵan oponent bolyp kele jatqan, 1990 jyldary qurylǵan demokratıalyq partıa («Ardchılsan nam» ne «Aq partıa») atynan — 9 depýtat, Mońǵol halyq-revolúsıalyq partıasy (bul uıym «Qyzyl partıadan» bólinip shyqqan) atynan — 1 depýtat, derbes 1 depýtat saılandy .
Depýtat bolǵan úsh qazaq ta osy eldegi qazaqtar kóp turatyn Baıan-Ólgıı aımaǵynan: biri «Aq partıadan» bolsa, ekeýi – «Qyzyl partıadan».
Parlamentten nebári 9 oryn alǵan demokratıalyq partıa («Aq partıa») atynan saılanǵan depýtat — Murat Dákeı.
— Malshy qaýym endi ózderi saılady. Buǵan deıin eki márte bılik basynda boldyq. Bálkim ótken tórt jylda durys jumys isteı almaǵan bolarmyz, — deıdi ol.
Murat Dákeıdiń «bılik basynda boldyq» deýiniń sebebi – Mońǵolıa 1990 jyldary parlamenttik respýblıkaǵa aınalǵan soń prezıdent saılaýyna parlament depýtattary ǵana túsip, prezıdent quzyry shektelgen.
Atqarýshy bılik júıesin (jergilikti bılikti qosa – red.) tolyq parlament jasaqtaıdy. Iaǵnı úkimetti kópshilik orynǵa ıe bolǵan partıa qurady (oryn teń bolǵan jaǵdaıda, koalısıalyq úkimet qurylady).
[caption id="attachment_17124" align="alignright" width="418"]
Mońǵolıa parlamentine saılanǵan etnıkalyq qazaq Murat Dákeı (sol jaqta) jýrnalıske suhbat berip tur. [/caption]
Murat Dákeı múshe bolyp otyrǵan «Aq partıa» 1996 jáne 2012 jylǵy saılaýdan soń bılikke eki márte (bir merzim – 4 jyl) kelgen. Endi bılikten «tolyq ketkenderin» aıtqan Dákeı:
— Qasymdaǵy keıbir jigitterdiń de jeńýge múmkindikteri boldy. Biraq bir jaǵdaılar olardyń jeńilýine áser etti, — deıdi.
Depýtat ol «jaǵdaılardy» ashyp aıtpady.
«Jekemenshik kómir shahtasy bar ekenin aıtqan» 53 jastaǵy Murat Dákeı «1990 jyldardan bastap jeke kásipkermin. Endi depýtat retinde halyqaralyq máselelermen aınalysatyn bolamyn» dedi.
Al parlamentke «Qyzyl partıa» atynan saılanǵan, «jasym 50-diń ústine shyqty» degen Bádelhan Qabdislámuly buǵan deıin de (2008-2012) bir márte bul qyzmetti atqarǵanyn aıtady.
— 2012 jyly bılikke «Ardchılsan» demokratıalyq partıasy («Aq partıa») kelgennen keıin bılik quramy túgel aýysqan bolatyn. Biraq ekonomıka ósimi tómendep ketti. Halyq turmysy nasharlady. Olardyń basty jeńilisi – sonda. Endi bılik taǵy túgel aýysady — deıdi depýtat.
MOŃǴOLIADAǴY SAIASI PİKİRTALAS
Mońǵolıa bıligi saılaý arqyly jıi aýysyp turatyndyqtan, saıası pikirtalas saılaý ótkennen keıin de jalǵasa beredi. Bul saıası dıskýssıa Baıan-Ólgıı aımaǵynda da júrip jatady. Máselen, Murat Dákeı qarsylas partıa ókili Bádelhan Qabdislámulynyń «ekonomıka ósimi tómendep ketti» degen pikirimen kelispeıdi.
— Baıan-Ólgıı aımaǵy mal sharýashylyǵymen aınalysady. Halyqtyń jaǵdaıy jaqsy. Negizinen qyrdaǵy eldi araladym. Kedeı degen úıde 200-den astam qoı bar. Saılaý degen bir jeńis, bir jeńilis qoı, — deıdi ol.
[caption id="attachment_17125" align="alignright" width="396"]
Jaılaýda mal baǵyp otyrǵan Mońǵolıa qazaqtary. Fotografıa Mádına Mahambettiń Facebook paraqshasynan alyndy. 13 shilde 2013 jyl.[/caption]
— 2012 jyly ekonomıkalyq ósim 12 paıyzdan asqan edi. Al ótken jyly («Aq partıa» bılikte bolǵan ýaqytty meńzep tur – red.) bul kórsetkish 2,3 paıyzǵa quldyrady. Mal ónimderi quny tómendedi. Qazba baılyqtardyń baǵasy tústi. Halyqaralyq baılanystar nasharlady. Endi osy máselerdi qalypqa keltirýmen aınalysamyz, — deıdi «Qyzyl partıa» ókili.Biraq Bádelhan Qabdislámuly mal ónimderiniń quny bılikke «Aq partıa» kelgennen keıin tómendep ketkenin» aıtady.
Bádelhan Qabdislámuly 2001-2005 jyldary Baıan-Ólgıı aımaǵynyń ákimi bolǵan. 2015 jyly ekonomıka mınıstriniń orynbasary qyzmetin de atqardy.
«Qyzyl partıa» atynan Mońǵolıa parlamentine depýtat bolǵan taǵy bir etnıkalyq qazaq Soltan Gombyjaıulymen tildesý múmkin bolmady.
Mońǵolıanyń bir palataly parlamenti «Uly memlekettik hýral» dep te atalady.
Eldegi halyq sany — 2 mıllıon 736 myń adam. Sany 150 myń dep shamalanatyn etnıkalyq qazaqtar Mońǵolıa halqynyń 5 paıyzy bolady.
Maqala avtory, Nurlan LAHANULY
