Dalanews.kz ساراپشىعا ءبىرقاتار ساۋال قويىپ، قازاقستانداعى قازىرگى احۋالعا قاتىستى وي-پىكىرىن ءبىلدى.
مۇناي باعاسى باررەلىنە 150 دوللاردان كەم تۇسپەگەن كەزەڭ كەلمەسكە كەتتى.
بيلىك ول ءداۋىردىڭ كوزدەن بۇلبۇل ۇشقانىن ءالى تۇسىنبەگەن سىڭايلى. تويدان توي، جيىننان جيىن، پانسيونى بار، باسقاسى بار...
باررەلىنە 50 دوللاردى مەدەت تۇتاتىن بۇگىنگى تۇستا ەكونوميكانى ءارتاراپتاندىرۋعا كۇش سالۋ كەرەك-اق.
مۇنايعا بايلانعان ەكونوميكا تۇپتىڭ-تۇبىندە ورعا جىعىپ تىنادى. تۇپتىڭ-تۇبىندە وڭباي وپىق جەگىزەدى.
جىلىنا 80 ملن توننا مۇناي وندىرەدى ەكەن ءبىزدىڭ ەل. ونىڭ 60 ملن-ىن ەكسپورتقا جىبەرەدى. ءسويتىپ قانا "جان ساقتاپ" وتىر. بيۋدجەتتى بەل ورتاسىنا دەيىن مۇنايدان تۇسكەن تابىسپەن تولتىرامىز. بۇعان بولا ماساتتانعاننىڭ ءجونى بار ما؟
بيلىك بۇل ماڭگىلىك بولاتىنداي كورەدى. ماڭگىلىك ەشتەڭە جوق قوي.
2037-38 جىلدارى ەلدەگى مۇناي ساۋىپ وتىرعان 3 ءىرى كومپانيانىڭ كەلىسىمشارتى اياقتالادى ەكەن.
ول كەزگە دەيىن مۇنايدىڭ ءوزى دە، باعاسى قانشالىقتى قۇنسىزدانىپ، قۇلدىرارىن مىنا بىزدەر بىلمەيمىز.
ءبىر انىعى جىلما-جىل مۇناي وندىرۋدەن بيۋدجەتكە تۇسەتىن تابىس تومەندەي بەرمەك. دەمەك، قيىنشىلىقتىڭ كوكەسى دە الدا دەگەن ءسوز.
ءوز-وزىمىزدى قۇتقارىپ قالعىمىز كەلسە، مۇنايدىڭ الدىنداعى باسىبايلى قۇلدىقتان ەرتەلەتىپ ارىلۋ كەرەك. ءالى دە كەش ەمەس.
الايدا...
ءاي، ءبىراق ايتتىڭ نە، ايتپادىڭ نە. قۇلاق قويىپ تىڭدايتىن جان جوق جوعارىدا. ءبىر كۇنمەن ءومىر سۇرەتىندەي كورىنەمىز كەيدە. كەزىندە مۇناي باعاسى 28 دوللارعا دەيىن تومەندەگەن تۇستا بيلىك تاۋبەسىنە ءتۇسىپ:
"اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتايىق، بۇل مۇنايعا سەنىم جوق ەكەن. جەر ەمەيىك، ەگىن ەگەيىك. مىڭعىرتىپ مال وسىرەيىك. ەت ەكسپورتتايىق. اۋىل شارۋاشىلىعىن جولعا قويساق، بەرەرى مۇنايدان دا مول"، – دەپ مالىمدەگەنى ەستە.
مۇناي باعاسى 70-80 دوللارعا دەيىن كوتەرىلگەندە وتكەندەگى ءسوزىن ۇمىتىپ كەتتى سول بيلىك.
ەرتەڭ باعا قۇلدىراعاندا قايتادان تاز قالپىنا تۇسەرىن ەستەن شىعاردى. ەلىرىپ كەتتى، ەسىرىپ كەتتى. ەرتەڭىن ەلەكتەن وتكىزبەيتىن، بۇگىنگىمەن عانا كۇن كەشەتىن مەملەكەتتىڭ كەيپى بۇل.
بۇرىندارى مۇنايدان تۇسكەن تابىس اسىپ ارتىلىپ جاتاتىن-دى. سونىڭ ارقاسىندا ۇلتتىق قور قۇرىلعان. ءقازىر ول دا جوق.
مۇنايدان تۇسكەن قارجى-قاراجات مەملەكەتتىڭ بۇگىنگى مۇحتاجدىعىنان ارتىلماي جاتقان جايى بار. ماقساتتى-ماقساتسىز جۇمسالعان شىعىندار جىلما-جىل ەكى-ۇش ەسەگە ءوسىپ كەلەدى.
تۋراسىن ايتقاندا جەتپەي جاتىر. مۇنايدان تۇسكەن تابىس ءبىر مەملەكەتتى اسىراۋعا ازدىق ەتىپ وتىر.
ۇلتتىق قورداعى قارجى كىمدەردىڭ نەسىبەسى ەدى؟
امالسىز ۇلتتىق قورعا اۋىز سالدىق. جىلدار بويى جيعان-تەرگەنىمىزدى وڭدى-سولدى جۇمساۋدامىز ءدال ءقازىر.
جۇمساعاننىڭ ورنىن ويسىراتپاي تولتىرىپ وتىراتىن جاعدايىمىز تاعى جوق.
ۇلتتىق قور كەلەشەك ۇرپاقتىڭ نەسىبەسى بولۋدان قالدى. سولارعا دەپ ساقتاعان سىباعامىز ەدى، انىعىندا.
جارايدى، مۇنداعى اقشا بۇگىنگىنىڭ كۇيىپ تۇرعان كوكەيتەستى ماسەلەسىنە باعىتتالسا ءبىر ءجون، كەشىرىمدى.
ۇلتتىق قوردىڭ قاراجاتى جەكەلەگەن بانكتەر مەن ولاردىڭ قوجايىندارىن "قۇتقارۋعا" جۇمسالعانىن ەستىگەندە قالاي كۇيىنبەيسىڭ؟ قالاي زىعىردانىڭ قاينامايدى بۇعان؟ قوردىڭ اقشاسىن حالىققا قاتىسى جوق دۇنيەگە ءراسۋالاۋعا كىم رۇقسات بەردى؟
ءوزىڭىز ويلاڭىز، وسىدان كەيىن ەكونوميكا قالاي وڭالادى؟ ول قالاي اياقتان تۇرادى؟ ول قالاي ءارتاراپتانادى؟ ۇلتتىق قوردىڭ اقشاسىنا كولدەنەڭ بىرەۋلەر نەگە كيلىگەدى؟
ۇلتتىق قوردى بايلاردى بانكروتتان قۇتقارۋ ءۇشىن ءقۇرماعانامىز انىق ەدى عوي؟
حالىق قايدا قالدى؟
ال حالىق شە؟ حالىق قايدا قالدى وسى؟ ولمەستىڭ كۇنىن كورىپ ءجۇر ول.
ەلدىڭ ءبارى بەلشەدەن قارىز. قارىز عۇمىردىڭ ءقايبىر قىزىعى بولسىن. قارىز قايتارۋمەن وتكەن ومىردە ءقايبىر قۇندىلىق بولسىن.
رەسمي مالىمەت بويىنشا حالىق بىزدەگى بانكتەرگە 6 ترلن. تەڭگە قارىز. حالىق قينالسا مەملەكەتتەن قايىر بولماسىن بىلەدى. بانكتەردىڭ بەلى بۇگىلسە مەملەكەت قۇتقارادى ولاردى. قىزىق، ءيا؟..
قارىزعا باتقان حالىقتىڭ نەسيەسىن كەشىرە قوياتىن بانكتەر بار ما بىزدە؟
قارىزعا باتقان حالىق كۇندەردىڭ كۇنى اشىنادى. قارىزىن كەشىرۋدى تالاپ ەتەتىن كۇن تۋادى.
تالابى ورىنسىز دەپ تاعى المايسىز. حالىقتىڭ كوزى سوقىر، قۇلاعى كەرەڭ ەمەس.
مەملەكەتتىڭ مۇنايدان تۇسكەن تابىستى بانكتەرگە باعىتتاپ، بانكتەر ءوز كەزەگىندە وسى تابىستى تىم جوعارى پايىزبەن ۇلەستىرىپ، پايداعا بوگىپ جاتقانىن ەل-جۇرت جاتقانىن كورىپ-بىلىپ وتىر.
حالىقتى قارىزعا باتىرىپ وتىرعان بيلىكتىڭ ءوزى تۇپتەپ كەلگەندە.
6 ترلن تەڭگە بەرگى جاعى. بۇل تىزىمگە «جالاقىعا دەيىن» دەپ جالاۋلاتىپ ميكرونەسيە بەرەتىن كىشىگىم ۇيىمدار ەنگەن جوق. الگى 6 ترلن-عا بۇلاردىڭ قارىزىن تاعى قوسىڭىز.
ءقاۋىپتىسى تۇتۋىنۋشىلىق نەسيەنىڭ كولەمى ءوسىپ كەلەدى. قارىزعا باتقانداردىڭ قاتارى ارتىپ جاتىر. مۇنىڭ ارتى جاقسى بولادى دەپ ويلامايمىن ءوز باسىم.
ال كاسىپكەرلىك شە؟ كاسىپكەرلىك نەسيەنىڭ كورسەتكىشى تىم تومەن. نەسيە العىسى بار كاسىپكەر بانكتىڭ بەرەر اقشاسىن اتتاي 6 اي كۇتەدى ەكەن. التى ايدىڭ ىشىندە الگى كاسىپكەردىڭ باستاعان ءىسى كۇيرەپ، ءوزىنىڭ قوڭىز تەرىپ كەتپەسىنە كىم كەپىل؟
مۇنايعا تاۋەلدىلىكتەن قۇتىلۋدىڭ جالعىز عانا جولى بار، ول - شاعىن جانە ورتا بيزنەستى قولداۋ. ولاردىڭ نەسيەسىن تەزدەتىپ بەرۋ، كەڭسەدەن كەڭسەگە ساندالتپاۋ، ورىنسىز تەكسەرىپ ۇنجىرعاسىن تۇسىرمەۋ. جەر-كوكتىڭ ءبارىن مونوپوليالاپ، جۇرتتىڭ بيزنەسپەن اينالۋعا دەگەن ىنتا ىقىلاسىن جويىپ جىبەرگەن مەملەكەتتىڭ بىردە-بىرى وڭعان جوق.
ازىرلەگەن، دۋمان بىقاي
