تۇركىستانعا تاعى دا بارار ەدىم – وكسانا لوسكۋتوۆا
«استانا» ارناسىندا جاڭالىقتار جۇرگىزىپ تانىمال بولعان ديكتور وكسانا لوسكۋتوۆا وسى كۇنى «City Transport Systems» كومپانياسىنىڭ باسپا ءسوز حاتشىسى بولىپ قىزمەت اتقارادى.
ۋاقىت – ول زىمىراپ وتەدى. تاريح ءۇشىن ادام ءومىرى تەز وتكەنشى ەكەنى جاسىرىن ەمەس. دەگەنمەن تاريح كىرپىش سەكىلدى ءتۇرلى وقيعالاردان قۇرالادى. ەكى جىل بۇرىن قازاق ەلى ءۇشىن، جالپى تۇركى الەمى ءۇشىن ۇلكەن تاريحي وقيعا بولدى. ەكى جىل بۇرىن تۇركىستان وبلىسى قۇرىلدى. «تۇركىستان» دەپ اتى ايتىپ تۇرعانداي، تۇركىلەردىڭ جەرى، وتانى وزىنە لايىقتى دەڭگەيگە جەتە بىلگەنى قازاقستان حالقى ۇلكەن ابىروي، ماقتانىش. ويتكەنى كونە تاريحي مەكەننىڭ تاريحى دارا تۇلعانىڭ تاريحى سەكىلدى جالعاسۋى كەرەك. تۇركىستان تۋرالى اۋىز تولتىرىپ ايتۋعا بولادى. اۋماعى كەڭ بولعانى سونشا، كاسپيي تەڭىزىنەن قىتايعا جەتكەن ەكەن نەمەسە تۇركىستاندى ايگىلى جىبەك جولى كەسىپ وتكەن، تاعىسىن تاعى وسىلاي شەكسىز جالعاستىرا بەرۋگە بولادى. تاريحى 9 عاسىردان باستالدى دەگەن راس بولسا، بالكىم ودان دا ەرتە، وسى ارالىقتا كوپ وي، تولعاۋ، اڭگىمە جينالدى عوي، – دەيدى وكسانا لوسكۋتوۆا.
تانىمال جۋرناليست وسى جىلى بۇل وڭىرگە بارعانىن جانە جاقسى اسەر الىپ قايتقانىن ايتتى.
–بيىلعى كوكتەمدە كوروناۆيرۋس ىندەتى ورشىمەي تۇرىپ، تۇركىستان قالاسىنا جول ءتۇستى. سونداعى تۇيگەنىمىز ءبىر-اق قالا تۇگەل وبلىستىڭ، ءتىپتى ەلدىڭ ەكونوميكاسىن كوتەرۋگە شاماسى جەتەدى. كوپتەگەن قوناق-ۇيلەر سالىنىپ، جولدار جوندەلىپ، كەرەمەت باقتارى كورگەندە قۋاندىم، راس. قوجا احمەت ياساۋي كەسەنەسىن، ونىڭ ىشىندەگى ابىلايحاننىڭ ءدالىزىن ءوز كوزىممەن كورىپ، ەل بيلەگەن حان، بي مەن باتىرلاردىڭ اتىن وقىعاندا ەرەكشە تولقىدىم. ءبىز ءوز تۋعان جەرىمىزدى بىلمەيدى ەكەنبىز عوي دەپ. شەت ەلدەرىن كورۋگە اسىقپىز. ماسەلەن، ءۇندىستانداعى ءتاج-ماحال. نە دەيمىز، جارناما وتە قاتتى جاسالادى؟! الەۋمەتتىك جەلىلەر سول جەرگەدى كوز جاۋىن الاتىن سۇلۋلىققا تولى. ارينە، كەرەمەت جەر. ءبىراق ەكى جەردى سالىستىرا كەلە، تۇركىستانعا تاعى دا بارار ەدىم. ويتكەنى، سەنىمدىمىن مۇنداي قارقىنمەن ءبىزدىڭ تۇركىستان باسقا تاريحي ەش كەم بولمايدى جەرلەردەن. ونىڭ ۇستىنە جەرگىلىكتى حالىق ەڭبەكقور، قايسار. بۇل ەشكىمگە دە جاڭالىق ەمەس. ماقتارالداعى سۋ تاسقىنى، ارىستاعى اسكەري قويماداعى جارىلىس حالىقتىڭ قابىرعاسىن قايىستىرعانىمەن، كەۋدەسىن ەشكىمگە باستىرمايتىن حالىق ونى دا ەڭسەردى. سول سەبەپتى الداعى جىلدارى بۇل وبلىس تەك كوركەيە تۇسەدى، حالىق اراسىندا «ىشكى تۋريزم» دەگەن ۇعىم قالىپتاسادى دەپ كامىل سەنەمىن. سولاي بولعاي!، – دەيدى ول.
ماكسيم سپوتكاي: تۇركىستاننىڭ جاڭا ءداۋىرى باستالدى
سەنات اپپاراتى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى، پرەزيدەنت جانىنداعى جاستار كادرلىق رەزەرۆىنىڭ جەڭىمپازى ماكسيم سپوتكاي دا تۇركىستان جايلى ويىمەن ءبولىستى.
تۇركىستان وبلىسىنىڭ قۇرىلۋى – پرگاماتيكالىق تۇرعىدان قاراساڭىز دا وتە ماڭىزدى. بۇل تەك تۇركىستان قالاسى ءۇشىن عانا ەمەس، بۇكىل قازاقتان ءۇشىن ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك ماڭىزى بار شەشىم. از ۋاقىتتىڭ ىشىندە وبلىستىڭ دامۋ جوسپارى بەكىتىلدى. كوپتەگەن جوبالار جۇزەگە اسىپ جاتىر. قانشاما عيماراتتاردىڭ قۇرىلىسى باستالىپ كەتتى. ولاردىڭ اراسىندا الەۋمەتتىك نىساندار دا بار. ارينە، تۇركىستان تۇركى الەمىنىڭ التىن بەسىگى دەيمىز. ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ قاسيەتتى مەكەندەرىنىڭ ءبىرى. ال ءقازىر تۇركىستاننىڭ جاڭا ءداۋىرى باستالدى. ەندى الداعى ۋاقىتتا وڭتۇستىك ءوڭىردىڭ الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق ماڭىزدى ورتالىعىنا اينالارى ءسوزسىز. سول ءۇشىن ناقتى مىسالدار دا جەتەرلىك، – دەيدى ماكسيم سپوتكاي.
ونىڭ ايتۋىنشا، گەوساياسي جانە ساياسي تۇرعىدان دا تۇركىستان وبلىسىنىڭ قۇرىلۋى دۇرىس بولدى.
– بۇل شەشىمدى پاندەميا كەزىندە دە دۇرىس قاراستىرۋ كەرەك. جوعارى دا ايتقانىمداي، تۇركىستاندا كارانتين كەزىندە دە قۇرىلىس جۇمىستارى توقتاعان جوق. ونىڭ جەمىسىن الداعى 10 جىلدا كورەتىن بولامىز. Nur Otan پارتياسىندا ەڭبەك ەتكەن كەزدە جاناشىر قىز-جىگىتتەرمەن بىرگە ارىستاعى جارىلىسقا بىرگە باردىق. قولىمىزدان كەلگەنشە كومەكتى ۇيىمداستىردىق. وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر، جارىلىس بولعان كۇنى مەملەكەت باسشىمىز قاسىم-جومارت توقايەۆ ارىسقا ۇشىپ كەلىپ، اپاتتى جاعدايدى تەز ارادا جويۋدى جولعا قويدى. وسى كۇنى ارىستاعى جاعدايدىڭ تۇزەلىپ قالعانىن كورىپ، قۋانىپ وتىرامىز. ماقتاارالداعى سۋ تاسقىنىنان زارداپ شەككەندەرگە دە مەملەكەت تە، حالىق تا كومەكتەرىن اياعان جوق دەپ بىلەمىن. قالتالى ازاماتتار دا ءوز ۇلەستەرىن قوسىپ جاتتى.ەۆاكۋاسيالانعان 5 202 وتباسىنىڭ جەكە شوتىنا 1000 دوللاردان ءتۇستى. سوسىن مەملەكەتىمىز ءاربىر وتباسىعا 100 مىڭ تەڭگەدەن بەرىلدى. قازىرگى كەزدە 360 پاتەردىڭ قۇرىلىسى اياقتالعان. سالىنىپ جاتقان ۇيلەر قازان ايىندا تولىق اياقتالادى دەپ كۇتىلۋدە. ەلىمىز امان بولىپ جاتسا، ءبىز جەڭبەيتىن قامال بولمايدى، – سەنات اپپاراتى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى.
رۋحاني جاڭعىرۋ يدەياسىنىڭ شىن مازمۇنى دا ەندى اشىلعان سەكىلدى – شەرزود پۋلاتوۆ
قحا ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى شەرزود پۋلاتوۆتىڭ دا ايتارى بار. ول تۇركىستان وبلىسىنىڭ قۇرىلۋى – «رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسىنىڭ جەمىسى دەپ وتىر.
ەلباسىمىز نۇرسۇلتان ءابىش ۇلىنىڭ تۇركىستاندى وبلىس ورتالىعىنا اينالدىرۋى بۇل – تاريحي شەشىم جانە قازاقستان حالقى ءۇشىن وتە ۇلكەن مارتەبەلى ءىس بولدى دەپ ويلايمىن.وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى حالقىنىڭ سانى جاعىنان دا، ەكونوميكالىق جاعدايى مەن حالقىنىڭ مەنتاليتەتى جاعىنان دا قازاقستاننىڭ باسقا وبلىستارىنان ەرەكشەلەنىپ تۇراتىن وزگەشە تاريحي ايماق ەكەنى بارىمىزگە بەلگىلى. وسىنداي ءوڭىردىڭ ورتالىعىن تۇركىستانعا الماستىرۋ يدەياسى تەكتەن تەك تۋىنداماسا كەرەك. رۋحاني جاڭعىرۋ يدەياسىنىڭ شىن مازمۇنى دا ەندى اشىلعان سەكىلدى. وبلىستى ەكىگە بولە وتىرىپ، شىمكەنت قالاسىنا رەسپۋبليكالىق مارتەبە بەرىلۋى، تۇركىستان وبلىسىنىڭ قۇرىلۋى – قۇرىلىمدىق وزگەرىستەر جاساۋعا قاۋقارلى مەملەكەتتىڭ عانا قولىنان كەلەتىن ءىس. بۇل – ەلىمىزدىڭ ەكونوميكالىق جاعدايىنىڭ جوعارى ەكەندىگىنىڭ ايقىن دالەلى. وسىنىڭ اسەرىنەن حالىقتىڭ الەۋمەتتىك-تۇرمىستىق جاعدايى وڭالىپ، جاڭا جۇمىس ورىندارى اشىلىپ، حالىقتىڭ تابىسى ارتا تۇسەدى. ادەتتە حالىق ءىرى قالالاردىڭ ماڭايىنا شوعىرلانىپ، دەموگرافيالىق احۋال دا جاقسارا تۇسەدى. بۇل تۇركىستان وبلىسىنا شەتەلدەگى قانداستارىمىز دا كوپتەپ كوشىپ كەلە باستاۋى مۇمكىن دەپ ايتۋعا بولادى، – دەيدى شەرزود پۋلتاوۆ.
ونىڭ ايتۋىنشا، ەندى تۇركىستانعا ينۆەستيسيا اعىلادى، ينۆەستورلار، تۋريستەر، شەتەلدىك كومپانيالار كوپتەپ كەلىپ، ءوڭىر حالقىنىڭ ءال-اۋقاتى جاقسارا تۇسەدى. ەڭ باستىسى، حالىقتىڭ سانى وسەدى. سوندىقتان ەلباسى شەشىمىنىڭ ساياسي، تاريحي ماڭىزى جوعارى.
تۇركىستان – ەلىمىزدەگى ەڭ كونە قالالاردىڭ ءبىرى. ءبىز تۇركىستاندى ايتقان كەزدە، تۇركى الەمىندەگى رۋحاني ورتالىقتى كوزگە ەلەستەتەمىز.تۇركىستان تاۋەلسىزدىككە دەيىن دە ءبىزدىڭ رۋحاني استانامىز – تۇركى الەمىنىڭ تالبەسىگى، تىرەگى بولىپ كەلدى.ەندىگى جەردە ونىڭ رۋحاني، ەكونوميكالىق الەۋەتىن ودان ءارى دامىتۋ ءۇشىن ءوز الدىنا وبلىس ورتالىعى ەتىپ قۇرىلعانىن وتە باتىل ءارى ماڭىزدى قادام دەپ قابىلداساق بولادى. تۇركىستان – تۇركى جۇرتىنىڭ ورتالىعى. بۇكىل تاريحي تۇلعالارىمىزدىڭ، قازاق كوشىن العا سۇيرەگەن ۇلىلارىمىزدىڭ سۇيەگى سوندا جاتىر. ەندى، مىنە، ارنايى پرەزيدەنتىمىز «تۇركىستان وبلىسى قۇرىلسىن» دەپ جانە وڭتۇستىك قازاقستان ەمەس، «تۇركىستان وبلىسى اتالسىن» دەپ جارلىقپەن بەكىتىلىپ، ايرىقشا مارتەبەگە يە بولىپ وتىر. ونداعى مادەني وشاقتار، اۋداندىق كولەمدەگى كوپتەگەن كەڭسەلەر ەندىگى جەردە وبلىستىق دەڭگەيگە كوتەرىلەدى. ميلليوننان ارتىق تۇرعىنى بار شىرايلى شاھار الىپ مەگاپوليسكە اينالادى. كونە تۇركىستان شاھارىنىڭ ماڭايىندا اسەم مەشىتتەر مەن كەسەنەلەر، تاريحي جادىگەرلەر مەن مۇراجايلار – حالقىمىزدىڭ رۋحاني مۇراسىنىڭ سارقىلماس قازىناسى. وسىناۋ رۋحاني قازىنامىزدى ساقتاپ، ۇرپاققا جەتكىزۋدى كوزدەيتىن مەملەكەتتىك دەڭگەيدەگى بۇل باستامانى قولدايمىن.سەبەبى ايماقتىڭ ەرەكشەلىكتەرى مەن تۋريستىك الەۋەتىن پايدالانا وتىرىپ، بولاشاقتا ءتۇرلى باعىتتاعى تۋريستەردى تارتۋدىڭ ءىرى ورتالىقتارىنىڭ بىرىنە اينالاتىنىنا سەنىمدىمىن. قازاقستانداعى حالىقارالىق دەڭگەيدەگى العاشقى مامانداندىرىلعان جاڭا حالىقارالىق تۋريزم جانە مەيماندوستىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ اشىلۋى دا وسى ولكەدەگى تۋريستىك قىزمەتتى دامىتۋعا ۇلكەن سەپتىگىن تيگىزەدى دەگەن ويدامىن، – دەيدى قحا ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى.
قازىبەك يسا. نازاربايەۆتىڭ بۇل ولكەنىڭ بۇرىنعى تاريحي اتاۋىن قايتارۋى ءادىل شەشىم بولدى
ق ر پرەزيدەنتى جانىنداعى ۇلتتىق قوعامدىق سەنىم كەڭەسىنىڭ مۇشەسى، «اق جول» پارتياسى ءتوراعاسى ورىنباسارى، اقىن قازىبەك يسا دا تۇركىستان جايلى ءوز ويىن ورتاعا سالدى.
–تۇران تۇلعا تۇتقان ماعجانداي ۇلى اقىنداردىڭ مارجان جىرىنا ارقاۋ بولعان، بۇكىل تۇركى ارداق تۇتقان قاسيەتتى تۇركىستاننىڭ تۇلەۋى جاڭا كەزەڭگە قادام باستى. وسىدان ەكى جىل بۇرىن ءتۇبى ءبىر تۇگەل تۇركىنىڭ قۋانىشى – تۇركى الەمىنىڭ رۋحاني استاناسى تۇركىستاننىڭ اتىندا جاڭا وبلىس اشىلىپ، تۇركىستان قالاسى تۇركىستان وبلىسىنىڭ ورتالىعى بولدى! رۋحاني جاڭعىرۋىمىز – رۋحاني وردا تۇركىستاننىڭ جاڭا زامانعا ساي جارقىن كەلبەتىن جاساۋدان جارقىراي كورىنۋى ءتيىس. وسىدان 24 جىل بۇرىن تۇركىستانعا كەلگەن ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ «تۇركىستان بولاشاقتا وبلىس ورتالىعى بولادى» دەپ ايتقان ەدى. ەندى مىنە، ەلباسى ەل تىلەگىن ەكى ەسە ورىنداپ، تۇركىستاننىڭ اتىندا وبلىستى دا اشىپ بەردى! نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ بۇل ولكەنىڭ بۇرىنعى تاريحي اتاۋىن قايتارۋى ءادىل شەشىم بولدى، – دەيدى قازىبەك يسا.
اقىن تۇركىستان كوز الدىمىزدا قايتا تۇلەپ جاتىر دەپ وتىر. جاڭا زامانعا ساي جاسارىپ، جاڭعىرۋدا. الىپ عيماراتتار سالىپ جاتقان الاپات قۇرىلىستار قارقىنى كۇن سايىن ۇدەپ، تاريحي-رۋحاني جانە ساۋلەتتىك قۇندىلىعى باعاسىز كونە دە، كوركەم كوركىنە جاڭا زاماناۋي كەلبەت قوسىلىپ كەلەدى دەگەن پىكىردە.
– وردالى وبلىستىڭ قوردالى ماسەلەلەرى، وسىنداي زور اپاتتاردان امان شىعىپ، قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىستارى قارقىندى جۇرگەنىنە ەل كۋا بولدى. بۇل ارىس پەن ماقتارال اۋدانىنداعى الاپات اپاتتاردا دا ىرىسىن جوعالتپاي، ىنتىماعىن ساقتاي بىلگەن، بىرلىگىنىڭ ارقاسىندا تىرلىگىن تۇزەي العان قاسيەتتى ولكە تۇركىستاندىقتاردىڭ رۋحى زور، قايرات-جىگەرى مول ەكەنىن كورسەتەدى. تۇركىستان ءوڭىرى و باستان تۇرعىندارىنىڭ ەڭبەكقورلىعىمەن بەلگىلى. سوندىقتان، وبلىستىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكاسى مەملەكەتتىڭ قولداۋىمەن وسە بەرەتىنى انىق. ال تۇگەل تۇركى حالىقتارىنىڭ رۋحاني ورداسى سانالاتىن قاسيەتتى تۇركىستان ولكەسىندە رۋحاني-مادەني سالالارعا باسا نازار اۋدارىلعانى ءلازىم. قۇندىلىعى زور كونە جادىگەرلەردى ساقتاي وتىرىپ، جاڭا زامانعا ساي جاڭعىرا ءبىلۋى ءتيىس. ەڭ الدىمەن قوجا احمەت ياسساۋي كەسەنەسىن كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاي وتىرىپ، الەمگە تانىتۋدىڭ تۋريزمدىك باعدارلاماسىن جاساپ، بايىتا بەرۋ كەرەك! قازاقتىڭ كيەلى كونە استاناسىندا قاسيەتتى حاندارى مەن بيلەرى، باتىرلارى مەن اقىندارى جاتقان زيارات ورداسىندا جالپى تۇراندىق تۇلعالاردى ۇلىقتاۋ جۇمىستارى جولعا قويىلۋى ءتيىس. جاس ۇرپاققا وتانشىلدىق تاربيە بەرەتىن بۇنداي باعىت ەڭ الدىمەن ەلدىگىمىزدىڭ، ەرلىگىمىزدىڭ بەلگىسى بولارى انىق، – «اق جول» پارتياسى ءتوراعاسى ورىنباسارى.
