2022 جىلدىڭ قاراشا ايىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆ ماڭعىستاۋ وبلىسىنا جۇمىس ساپارى بارىسىندا اداي جىلقىسىن دەربەس تۇقىم رەتىندە عىلىمي تانۋدى تاپسىرعان بولاتىن.
ول ءۇشىن ماڭعىستاۋعا قازاق مال شارۋاشىلىعى جانە جەمشوپ ءوندىرۋ عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ ماماندارى كەلدى. زاماناۋي تەحنولوگيالاردى قولدانا وتىرىپ، ساراپشىلار جىلقىلاردىڭ گەنەتيكالىق قۇرىلىمىن انىقتاۋ ءۇشىن عىلىمي سىناقتان وتكىزدى.
ۇلتتىق زياتكەرلىك مەنشىك ينستيتۋتى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى ايدىن ارتىقوۆا زەرتتەۋ جۇمىستارىنىڭ ناتيجەلەرىن ەسكەرە وتىرىپ، قازاقتىڭ اداي جىلقىسىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى ەندى زاڭدى تۇردە قورعالعانىن ايتتى.
بۇل ءوز كەزەگىندە جىلقى وسىرۋشىلەرگە قازاقتىڭ اداي جىلقىسىنىڭ تۇقىمىن ساقتاۋ، ءوسىرۋ جانە ناسيحاتتاۋ ءۇشىن ءتيىمدى بولماق، سونىمەن قاتار ۇلتتىق ويىنداردى، سونىڭ ىشىندە كوكپار مەن بايگەنى ناسيحاتتاۋعا ىقپال ەتپەك.
«ۇلتتىق زياتكەرلىك مەنشىك ينستيتۋتى ءارقاشان ۇلتتىق برەندتەردىڭ قورعالۋى مەن ساقتالۋىن مۇقيات قاداعالايدى. «قازپاتەنت» گەوگرافيالىق ەرەكشەلىگىنە قاراي الماتى اپورتىنان كەيىن، «اداي» جىلقىسىنىڭ تۇقىمىن پاتەنتتەدى.
تۇقىمنىڭ جاڭاشىلدىعى، ەرەكشەلىگى مەن بىرتەكىتىلىگى، سونىمەن قاتار، عىلىمي، پاتەنتتىك كريتەرييلەرگە سايكەستىك، ونىڭ ۇلتتىق برەندكە اينالۋىنا مۇمكىندىك بەردى. ايرىقشا قۇقىقتاردان باسقا، پاتەنت يەسىنە 30 جىلدىق قاۋىپسىزدىك مەرزىمى بەرىلەدى. پاتەنتتەر تەك «اداي» تۇقىمىنا عانا ەمەس، ونىڭ 2 تيپىمەن مەن 3 جەلىسىنە دە بەرىلدى» - دەدى ايدىن ارتىقوۆا.
ماڭعىستاۋ وبلىسى ارداگەرلەر كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى سەرىكباي تولەتوۆ قازاقستان پرەزيدەنتىنە اداي تۇقىمدى قازاق جىلقىسىنىڭ مارتەبەسىن نىعايتۋعا قولداۋ كورسەتكەنى ءۇشىن العىسىن ءبىلدىردى.
ءوڭىر باسشىسى نۇرلان نوعايەۆ «اداي» جىلقىسىنا پاتەنت الۋ جۇمىستىڭ ماڭىزدى ءبىر بولىگىنىڭ اياقتالعانىن، دەگەنمەن اتقارىلاتىن جۇمىستاردىڭ باسىم بولىگى ءالى الدا ەكەنىن جەتكىزدى.
«پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرماسى بويىنشا جۇرگىزىلگەن جۇمىستىڭ ارقاسىندا اداي تۇقىمدى قازاق جىلقىسى ءقازىر قازاقستاننىڭ ۇلتتىق برەندى بولىپ تابىلادى. بۇل ماقتانىش سەزىمىن تۋدىراتىن ماڭىزدى جەتىستىك. ءبىزدىڭ باستى ماقساتىمىز-اتا-بابالارىمىزدىڭ مۇراسىن قۇرمەتتەۋ ارقىلى ۇلتتىق بولمىسىمىزدى ساقتاۋ. مۇنداي مارتەبە الۋ تۇقىمنىڭ بىرەگەي گەنەتيكالىق قاسيەتتەرى مەن مادەني مۇرانى ساقتاۋعا، سەلەكسيالىق باعدارلامالاردى دامىتۋعا، تۇقىمدى ساقتاپ قالۋعا جانە ساپاسىن جاقسارتۋعا جاڭا مۇمكىندىكتەر اشادى. سونداي - اق، اسىل تۇقىم مارتەبەسى حالىقارالىق جارىستاردا مەملەكەت مۇددەسىن قورعاۋعا جانە تۋريستەردى تارتۋعا ىقپال ەتەدى، - دەپ اتاپ ءوتتى ءوڭىر باسشىسى.
قازاقتىڭ اداي جىلقىسى ارال-كاسپيي ويپاتىنىڭ اۋماعىندا جەرگىلىكتى جىلقى پوپۋلياسياسىنىڭ كوپجىلدىق حالىق سەلەكسياسى نەگىزىندە قالىپتاستى. بۇل تۇقىمنىڭ جىلقىلارى جەرگىلىكتى قاتال تابيعي-كليماتتىق جاعدايلارعا جاقسى بەيىمدەلگەن. سىرتقى ەرەكشەلىكتەرگە ايرىقشا ءتوزىمدى جانە كۇتىپ-باپتاۋ جاعدايلارىنا تەز بەيىمدەلەدى.
2023 جىلعى 4 قاراشادا كەندىرلى اۋىلىندا وتكەن حالىقارالىق تۋرنيردە اداي تۇقىمدى قازاق جىلقىسى ءوزىنىڭ ەرەكشە قاسيەتتەرىن كورسەتتى. وندا قازاقتىڭ اداي جىلقىسىن حالىقارالىق ات سپورتى فەدەراسياسىنىڭ التى تورەشىسى، ونىڭ ىشىندە ءباا ساراپشىلارى باعالادى.
بۇل جارىستا كوك جەبە ەسىمدى اداي جىلقىسى 4 ساعات 48 مينۋت 36 سەكۋندتا 100 شاقىرىمدىق قاشىقتىقتى ءجۇرىپ ءوتىپ، جەڭىسكە جەتتى. بۇل جەتىستىك جانۋارعا التىن مەدال مەن ءبىرىنشى ورىن اكەلدى.
2022 جىلى جارىستاردا قازاق جىلقىسىنىڭ «اداي» تۇقىمى ءوزىنىڭ تاباندىلىعى مەن ايرىقشا مىنەزىن كورسەتتى. سول كەزدە ماڭعىستاۋدان كەلگەن «كوكمويناق» كومانداسى اداي جىلقىسىمەن 1200 شاقىرىم ءجۇرىپ ءوتىپ، «ۇلى دالا جورىعى» رەسپۋبليكالىق مارافونىندا ءبىرىنشى ورىندى يەلەندى.
2023 جىلى وسى مارافوندا ماڭعىستاۋلىق اداي جىلقىسىنىڭ شاباندوزى استانادان تۇركىستانعا دەيىن 1300 شاقىرىمدى نەبارى 98 ساعات 44 مينۋت 47 سەكۋندتا ءبىر اتپەن ءجۇرىپ ءوتىپ، رەكورد ورناتتى.
