"5،4 ملرد تەڭگەگە سۋبسيديا العانداردىڭ 3 مىڭعا جۋىعى ءتىپتى اگروونەركاسىپ كەشەنىنىڭ سۋبەكتىلەرى ەمەس". بۇگىن ءماجىلىس دەپۋتاتتارى الدىنا شىققان جوعارى اۋديتورلىق پالاتانىڭ ءتوراعاسى ءاليحان سمايىلوۆ وسىلاي دەي كەلە، كوپتىڭ جۇرەگىن اۋىرتاتىن - اۋىل، وندا دا اۋىلشارۋاشىلىعى سالاسىنداعى تۇيىتكىلدى ماسەلەلەرگە، اسىرەسە سۋبسيديا جايىنا ەرەكشە توقتالدى، دەپ جازادى Dalanews.kz.
اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ ەكونوميكالىق ماڭىزدىلىعى جوعارى بولا تۇرا، وكىنىشكە قاراي، ەلىمىزدىڭ جالپى ىشكى ونىمىنە قوساتىن ۇلەسى از، ناقتىراق ايتساق، ورتا ەسەپپەن 5%-عا جۋىق. سمايىلوۆ اۋىلشارۋاشىلىعى سالاسىنىڭ كەگەجەسىن كەرىگە تارتىپ جاتقان باستى بەس سەبەپتى اتادى:
- ونىمدىلىكتىڭ تومەن بولۋى،
- سۋارمالى جەر كولەمىن ۇلعايتۋ قارقىنىنىڭ باياۋلىعى،
- سۋدى ءتيىمسىز پايدالانۋ،
- كولىك-لوگيستيكالىق ينفراقۇرىلىمنىڭ ءالسىز دامۋى،
- ماتەريالدىق-تەحنيكالىق جاراقتاندىرۋدىڭ جەتكىلىكسىزدىگى جانە باسقالار.
وسى پروبلەمالاردى شەشۋدە، ۇكىمەت سۋبسيديالاۋ ۇلكەن ءرول اتقارۋى ءتيىس دەپ سانايدى. ال شىنتۋايتىندا، بۇل قۇرال وزىندىك ماقساتىن ءتيىمدى اتقارا الىپ وتىر ما؟ مىنە، وسىنداي سيپاتتاعى ءماجىلىستىڭ تاپسىرماسىنا سايكەس، جوعارى اۋديتورلىق پالاتا اۋديت جۇرگىزگەن بولىپ شىقتى.
- جالپى اۋديت ناتيجەلەرى بويىنشا 142 ملرد تەڭگە بيۋدجەت قاراجاتىنىڭ ءتيىمسىز جوسپارلانعانى جانە پايدالانىلعانى، 2 ملرد تەڭگەگە قارجىلىق بۇزۋشىلىقتار انىقتالدى.
- ەكونوميكالىق شىعىندار مەن جىبەرىپ العان پايدا شامامەن 5 ملرد تەڭگەنى قۇرادى.
- بيۋدجەتكە 2 ملرد تەڭگە وتەلدى جانە قالپىنا كەلتىرىلدى.
- 4 فاكت بويىنشا ماتەريالدار قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا جىبەرىلەدى. 322 ماتەريال اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتۋ ءۇشىن جىبەرىلدى.
"اۋديتورلىق ءىس-شارانىڭ نەگىزگى قورىتىندىلارىنا توقتالىپ وتەيىن. 5 جىل ىشىندە سۋبسيديالاۋعا بيۋدجەتتەن شامامەن 2 ترلن تەڭگە ءبولىندى. الايدا ءبىرقاتار جۇيەلى پروبلەمالار ولاردىڭ اسەرىن شەكتەپ وتىر. ءبىرىنشى. سالانى دامىتۋدا ستراتەگيالىق جوسپارلاۋدىڭ كەمشىلىكتەرى مەن ساباقتاستىقتىڭ بولماۋى. اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى سوڭعى 10 جىلدا بىرنەشە باعدارلامالىق قۇجات قابىلدادى. ولاردىڭ كوبى سوڭىنا دەيىن جەتكىزىلمەگەن. ىسكە اسىرۋ بارىسىندا مەرزىمىنەن بۇرىن كۇشى جويىلعان. باسىمدىقتار ۇنەمى وزگەرىپ وتىرادى. بۇل سالانى مەملەكەتتىك قولداۋدىڭ ءتيىمدى جۇيەسىن قۇرۋعا كەدەرگى كەلتىرەدى. ال بۇرمالانعان ۆەدومستۆالىق ستاتيستيكالىق دەرەكتەر ناقتى باعدارلاردى قالىپتاستىرۋعا تەرىس ىقپالىن تيگىزدى. ناتيجەسىندە جەكەلەگەن نىسانالى ينديكاتورلار تىم جوعارى دەپ تانىلىپ، سوڭىنان تومەندەتىلگەن. ءبىراق بۇل دا اگروونەركاسىپتىك كەشەندى دامىتۋ تۇجىرىمداماسىنىڭ نىسانالى ينديكاتورلارىنىڭ 40%-دان استامىنىڭ تابىستى ىسكە اسىرىلۋىن قامتاماسىز ەتە المادى"، - دەدى ءاليحان سمايىلوۆ.
سۋبسيديالاۋ جۇيەسىندە كەمشىلىكتەر بارى، ونىڭ تۇرلەرى مەن باعىتتارى ۇنەمى وزگەرىپ وتىراتىنى بەلگىلى بولدى.
"ولاردى ۇسىنۋ تەتىگى دە ىسكە اسىرۋ بارىسىندا وزگەرەدى. 5 جىلدىڭ وزىندە 70-تەن استام وزگەرىس ەنگىزىلدى. ەرەجەلەر جەكەلەگەن جاعدايلاردا كەشىكتىرىلىپ قابىلدانعان. 5 جىلدان استام ۋاقىت وتسە دە، وتاندىق اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن قايتا وڭدەۋ ۇلەسىن، عىلىمي-زەرتتەۋ جانە تاجىريبەلىك-كونسترۋكتورلىق جۇمىستاردى ۇلعايتۋدى سۋبسيديالاۋ جونىندەگى ەرەجەلەر ءالى دە جوق. بۇل وسى باستامالار ۇسىنىلعان ۋاقىتتا سۋبسيديالاۋ تاسىلدەرىنىڭ پىسىقتالماۋى سەبەبىنەن ورىن الىپ وتىر. مۇنداي جاعدايدا اۋىل شارۋاشىلىعى تاۋارىن وندىرۋشىلەردىڭ جاڭاشىلدىقتارعا بەيىمدەلۋى قيىن جانە مەملەكەتتىك قولداۋ شارالارىنا سەنىمسىزدىكتىڭ تۋىنداۋىنا اكەلەدى. سۋبسيديالاۋ كولەمى ارتىپ كەلەدى، الايدا ولاردى ءتيىمدى پايدالانۋ ماسەلەسى شەشىلگەن جوق"، - دەيدى باس اۋديتور.
سونداي-اق سۋبسيديالاۋدىڭ ناقتى باسىمدىقتارى بەلگىلەنبەگەن. بۇل سۋبسيديا قاراجاتىن كوپتەگەن باعىتقا شاشۋعا ىقپال ەتەدى.
"17 باعىت بويىنشا 67 سۋبسيديا ءتۇرى بار، ال ولاردىڭ اسەرى شامالى. سونىمەن قاتار ناقتى نىسانالى ينديكاتورلار ايقىندالماعان. ساراپشىلاردىڭ باعالاۋى بويىنشا، باعىتتاردىڭ كوپتىگىنە بايلانىستى سۋبسيديالاردىڭ ءبىرقاتارى 2 ەسە از قارجىلاندىرىلادى. كوپ جاعدايدا سۋبسيديا الۋعا بەرىلگەن وتىنىمدەردىڭ ورىندالۋى 2 جىلعا دەيىن سوزىلادى. سۋبسيديا الۋشىلارعا باعالاۋ جۇرگىزىلمەيدى. مۇنىڭ ءبارى ءوز قىزمەتىن سۋبسيديا العانعا دەيىن نەمەسە ودان كەيىن توقتاتقان 2،5 مىڭنان استام سۋبەكتىگە 5 ملرد تەڭگە سۋبسيديا تولەنۋىنە اكەلىپ سوققان. 5،4 ملرد تەڭگەگە سۋبسيديا العانداردىڭ 3 مىڭعا جۋىعى ءتىپتى اگروونەركاسىپ كەشەنىنىڭ سۋبەكتىلەرى ەمەس. مۇنداي جاعدايلاردا سۋبسيديالاۋدىڭ تيىمدىلىگى تۋرالى ايتۋدىڭ ءوزى دە قيىن"، دەپ وكىنىش بىلدىرەدى سمايىلوۆ.
سونداي-اق، بۇل ارادا قارسى مىندەتتەمەلەردىڭ بولماۋى كەلەلى ماسەلە رەتىندە كوتەرىلدى. ويتكەنى سۋبسيديا الۋشىلاردىڭ كوپشىلىگى مۇنداي قولداۋ شارالارىن تۇپكىلىكتى ناتيجەگە كوزدەمەي، وزدەرىنىڭ شىعىندارىن وتەۋ بويىنشا مەملەكەتتىڭ مىندەتى رەتىندە باعالايدى. سۋبسيديالاردى تولەۋ "الەۋمەتتىك سيپاتقا" يە بولىپ وتىر:
"قارسى مىندەتتەمەلەردىڭ قاجەتتىلىگى اگروونەركاسىپ كەشەنىن دامىتۋ تۇجىرىمداماسىندا بەلگىلەنىپ، 2022 جىلدىڭ سوڭىنان باستاپ ەنگىزىلۋى كەرەك بولاتىن. ءىس جۇزىندە ولار 17 سۋبسيديا باعىتىنىڭ تورتەۋىنە عانا ەنگىزىلگەن. قارسى مىندەتتەمەلەر ناقتى، وڭاي باقىلاناتىن كورسەتكىشتەر بولۋى كەرەك جانە سۋبسيديالاردىڭ ناتيجەلىلىگىن كورسەتۋى ءتيىس. ەڭ الدىمەن، ولار ونىمدىلىكتىڭ جوعارىلاۋىنا، ازىق-تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋگە ىقپال ەتۋى قاجەت. ءبىراق قارسى مىندەتتەمەلەردى ايقىنداۋدىڭ قولدانىستاعى تاسىلدەرى مۇنى قامتاماسىز ەتپەيدى. ولاردىڭ ورىندالۋىن تەكسەرۋ الگوريتمى قۇرىلماعان. سۋبسيديالاردىڭ 15 باعىتى بويىنشا مىندەتتەمەلەردىڭ ورىندالۋ فاكتىسىن راستايتىن ەسەپتىلىك نىساندارى جوق".
سونداي-اق سمايىلوۆ سۋبسيديالاردىڭ اسەرىن باعالاۋداعى فورماليزم مەن سۋبسيديالاۋ پروسەسىن اۆتوماتتاندىرۋ ماسەلەلەرىنە توقتالدى.
ونىڭ ايتۋىنشا، سۋبسيديالاۋدىڭ قاراپايىم جانە ايقىن الگوريتمى قاجەت.
"ءىسىڭدى تىندىر – كومەگىڭدى الاسىڭ" دەگەندەي، شارۋاشىلىقتار تۇپكىلىكتى ناتيجە بويىنشا سۋبسيدياالۋى ءتيىس. سوندا عانا سۋبسيديالاردىڭ ارقاسىندا جۇمىس ىستەپ تۇرعان ءتيىمسىز شارۋالار ودان ءارى دامىعىسى كەلەتىن ادال فەرمەرلەرگە جول بەرەدى. سالانىڭ ستراتەگيالىق قۇجاتتارىن ىسكە اسىرۋعا بولىنەتىن قاراجاتتىڭ اسەرىن بارىنشا ارتتىراتىنداي ەتىپ سۋبسيديالار تىزبەسىن قايتا قاراۋ قاجەت. سۋبسيديالار ونىمدىلىكتى ارتتىرۋعا جانە وزىق اگروتەحنولوگيالاردى ەنگىزۋگە ىنتالاندىرۋى ءتيىس. سالا سۋبەكتىلەرىنە كرەديت بەرۋ، ساقتاندىرۋ مۇمكىندىكتەرىن جانە باسقا دا قولداۋ قۇرالدارىن كەڭەيتۋ قاجەت ەكەنى انىق. مىسالى، فەرمەردە كەپىل مۇلكى بولماعان نەمەسە جەتكىلىكسىز بولعان جاعدايدا مەملەكەتتىك دامۋ ينستيتۋتتارى تاراپىنان كەپىلدىك بەرۋ ماڭىزدى. سيفرلاندىرۋ سۋبسيديالاردى ءبولۋدىڭ اشىقتىعىنا جانە بيۋروكراتيالىق جۇكتەمەنىڭ تومەندەۋىنە اكەلەتىنى انىق"، - دەيدى ول.
