سول توعايدىڭ قازىرگى جاي-كۇيىن كورگەندە جۇرەگىڭ سىزداپ، جانىڭ قۇلازىپ قويا بەرەدى. وسى توعايدى پانالاعان اڭ، قۇس، جانۋارلار ءقازىر جوقتىڭ قاسى. وسى توعايداعى سىردىڭ سۋىنان ءوز ءناپاقالارىن اجىراتىپ وتىرعان سىر بويى حالقىنىڭ جاعدايى بيىل كۇرت تومەندەپ، الاڭداۋلى حالدە. ويتكەنى، وسى سىر سۋى مەن مالعا جايىلىم بولىپ وتىرعان جەرلەر ءقازىر ميداي، ءشوپسىز، تۇزى شىققان دالاعا اينالىپ وتىر. «نەگە؟» - دەيسىز بە؟ مەنىڭشە، بۇل ادامداردىڭ كوز تويماستىق ارەكەتى، ءيا ادامداردىڭ ىنساپسىزدىعى ما؟ ايتەۋىر نەبارى ءبىر جىل ىشىندە بولاتىن سۋ تاسۋلار: قىستاعى «سەڭ بۇزۋ»، ەرتە كوكتەمدە «توپان سۋ»، ناۋرىز، ءساۋىر ايلارىندا قاس-قاعىم ساتتە وتەتىن «تايلاق تاسۋ» مەن «شىلعاۋ تاسۋ»، تالدار گۇلدەگەندە بولاتىن «گۇل تاسۋ» دا ەندىگى كەلمەسكە كەتكەندەي. بۇل تاسۋلار ەلدى مەكەندەرگە ەش زيانىن، زالالىن كەلتىرمەي، مال مەن ادامعا بەرىلگەن تابيعاتتىڭ تاماشا سيى ەدى!
«تىرشىلىك كوزى – سۋ»، - دەمەكشى، سول سۋ كەلسە وسى اۋىل ادامدارى ازعانتاي مالدارىن امان ساقتاپ، سول مالدان قول ۇزبەس ەدى. ەلىمىزدە اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتۋدىڭ ءتۇرلى باعدارلامالارىن قابىلداپ جاتىر. ال مىناداي جاعدايدان سوڭ مال باسىن قالاي امان ساقتاپ قالامىز؟ ءبىزدىڭ ايتار بۇيىمتايىمىز وسى. وتانىمىزدا ءوزىن عانا ويلاعان ادامداردىڭ تەرىس ارەكەتتەرىنەن ورتاعا، قاراپايىم حالىققا جاساپ جاتقان قياناتتارىنان، تابيعاتىمىز اپاتقا ۇشىراماسىنا كىم كەپىل!
ەندى وسى سۋ تاسۋلار تاسىماق تۇرماق، سىرداريا وزەنى ءوز ارناسىنىڭ تورتتەن ءبىرىن دە سۋعا تولتىرا الماي قالدى. وسى سەبەپتى ەگىنشىلىك سۋدى بىلاي قويعاندا، جايىلما سۋدىڭ بولماي قالعانىنا مىنە بيىل 4ء-شى جىل! «كوكساراي» سۋ رەتتەگىشىن سالعالى بەرى ءبىزدىڭ جاققا كەلەتىن سۋ دەڭگەيى ءتىپتى تومەندەپ كەتتى. سول سۋدى رەتتەگەندە وزەن بويىنداعى تابيعاتتى، اۋىل شارۋاشىلىعىن ەسكەرسە ەكەن. كەيبىر اۋىلداردا سۋ تاسىپ جاتسا، بىزگە سۋ جەتپەي جاتىر، مۇنىڭ باستى سەبەبى، سۋ رەتتەگىشىندەگى رەتتەۋ جۇمىستارىنىڭ دۇرىس جۇرگىزىلمەۋى. وڭتۇستىكتە قىس مەزگىلىندە قار كوپ جاۋمايتىنى بەلگىلى، ءبىراق اللانىڭ قاراسقانى بولار، سول قار ءۇش، ءتورت جىلدان بەرى كوپتەۋ تۇسكەندىكتەن، جەردىڭ ىلعالى ساقتالىپ، مال جەيتىن ءشوپ شىعىپ وتىرعان. بيىلعى جىلى قار جاۋماي، ەندىگى مالدىڭ جايىلىمى سىر بويىن جايلاعان تۇرعىنداردى الاڭداتۋدا. سوندىقتان وسى سىرداريانىڭ سۋىن بۇرىنعى قالپىنا تۇسەتىندەي ەتىپ، جولداعى قولدان جاساپ وتىرعان بوگەتتەردەن بىزگە بولىنگەن ازعانتاي نەسىبەمىزدى، ياعني سىرداريا وزەنىنىڭ ارناسىن اشسا دەگەن ۇمىتپەن قولىمىزعا قالام الىپ وتىرمىز.
«تىرشىلىك كوزى – سۋ»، - دەمەكشى، سول سۋ كەلسە وسى اۋىل ادامدارى ازعانتاي مالدارىن امان ساقتاپ، سول مالدان قول ۇزبەس ەدى. ەلىمىزدە اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتۋدىڭ ءتۇرلى باعدارلامالارىن قابىلداپ جاتىر. ال مىناداي جاعدايدان سوڭ مال باسىن قالاي امان ساقتاپ قالامىز؟ ءبىزدىڭ ايتار بۇيىمتايىمىز وسى. وتانىمىزدا ءوزىن عانا ويلاعان ادامداردىڭ تەرىس ارەكەتتەرىنەن ورتاعا، قاراپايىم حالىققا جاساپ جاتقان قياناتتارىنان، تابيعاتىمىز اپاتقا ۇشىراماسىنا كىم كەپىل!
الدە وسى ادامداردىڭ قولدان جاساپ جاتقان ارەكەتتەرىنە كوز جۇما قاراپ، سىرداريانىڭ، ونىڭ اينالاسىنداعى تىرشىلىك يەلەرىنىڭ، ادامداردىڭ جانايقايىن اياق استى ەتەمىز بە؟
تەلەديداردان: «سىر بويىن سۋ الدى، تاسقىن بولادى»، – دەپ دابىل قاعىپ، كومەك سۇراپ جاتقانداردىڭ ءبارى دە انشەيىن عانا ءسوز. تەك سۋ جىبەرۋ، سۋدى تاراتۋ جاعىن ءبىر جۇيەگە كەلتىرسە، ءبىر جاعى سۋعا جارىماي، ءبىر جاعىندا تاسقىن دەپ مۇنداي جاعداي بولماس ەدى. وسىمەن ءبىزدىڭ ايتپاعىمىز، قويداي جۋاس قازاقي اۋىلىمىز، ءوزىنىڭ ءسانى مەن كوركەم تابيعاتىنان، قازاقتىڭ قانىنا سىڭگەن ءداستۇرى سەكىلدى بولىپ قالعان مال شارۋاشىلىعىنان قول ۇزبەسە ەكەن.
وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى،
تۇركىستان قالاسى،
نۇرتاس اۋىلىنىڭ
8 تۇرعىنى قول قويعان.
